در سال ۲۰۰۰، اتحادیه گمرگی اوراسیا فدراسیون روسیه موفق شد با مشارکت قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان، اتحادیه اقتصادی اوراسیا را تشکیل دهد که از ژانویه ۲۰۱۵ فعالیت خود را به طور رسمی آغاز کرده است. این سازمان نوپای منطقه‌‌ای در سال‌های اخیر از طریق انعقاد قراردادهای تجارت آزاد و تجارت ترجیحی با کشورهایی مانند سنگاپور، مولداوی، ازبکستان، تاجیکستان و صربستان درصدد تثبیت نقش و جایگاه خود در عرصه تجارت جهانی است. با برقراری روابط تجاری بین ایران و اوراسیا می‌توان از مزیت‌های اقتصادی این سازمان بهره برد و حالا مدیرکل دفتر آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت از رشد ۷۰ درصدی صادرات ایران به اوراسیا در دو ماهه ۱۴۰۲ خبر می‌دهد. صمت در این گزارش به مزایای توسعه تجارت با اوراسیا از نگاه فعالان تجاری پرداخته است.

مبادلات تجاری در بهار ۱۴۰۲

گمرک ایران آمار تجارت خارجی کشور را در بهار امسال منتشر کرد که بر اساس این آمار، صادرات غیر نفتی به ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار رسید و حجم تجارت خارجی ایران ۲۶.۵ میلیارد دلار شد. به گزارش سازمان گمرک جمهوری اسلامی ایران، در بهار امسال ۳۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی از کشور صادر و ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۴ میلیارد دلار سهم واردات کشور شده است. همچنین ۵ کشور اول مبدأ کالاهای وارداتی در ۳ ماهه اول امسال به ترتیب شامل امارات متحده عربی به ارزش ۴ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار، چین ۴ میلیارد دلار، ترکیه یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، آلمان ۵۴۸ میلیون دلار و هند ۵۰۱ میلیون دلار بوده است. همچنین در این مدت ۳ میلیون و ۵۰۰ هزاران کالا از مسیر ایران ترانزیت شد که نسبت به‌مدت مشابه سال قبل ۷.۸۶ درصد کاهش داشته است.

توسعه تجارت با اوراسیا

مدیرکل دفتر آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت گفت: با انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا صادرات ایران به این کشورها در دوماهه ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷۰ درصد رشد داشته است. به گزارش سازمان توسعه تجارت، رحمت‌الله خرمالی با اشاره به برگزاری نشست دور دوم نمایشگاه اختصاصی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در تهران اظهارکرد: دور نخست این نمایشگاه در تیرماه ۱۴۰۰ در تهران با حضور مقامات و شرکت‌های کشورهای عضو این اتحادیه برگزار شد.

وی افزود: با توجه به اهمیت بازار ۱۸۰ میلیونی این کشورها برای توسعه صادرات با اتحادیه، دور دوم این نمایشگاه در فضایی بالغ بر ۵ هزار متر مربع و با حضور مقامات و شرکت‌های بیشتری از ۱۳ تا ۱۶ آذر در تهران برگزار خواهدشد.

مدیرکل دفتر آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت گفت: با انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا صادرات کشورمان به این کشورها در سال ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه قبل ۲۸ درصد و در دوماهه ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷۰ درصد رشد داشته که بیشترین رشد صادرات به کشورهای روسیه و ارمنستان بوده است.

توسعه چشمگیر تجارت

کارشناس حوزه تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا را اتحادیه‌ای کارآمد در منطقه توصیف کرد و گفت: با توجه به گردش ملی بالای کشورهای عضو این اتحادیه، ایران می‌تواند با عضویت در این سازمان و توسعه همکاری با اعضا، از منافع بالای تجارب بهره‌مند شود.

رضا توفیقی در گفت‌وگو با صمت، با اشاره به مزایای تشکیل منطقه آزاد تجاری میان ایران و اتحادیه اوراسیا گفت: چند سالی است که موضوع ایجاد مناطق آزاد تجاری مشترک تا سال ۲۰۲۳ مطرح شده که مزایای تجاری بالایی برای ایران دارد. این کارشناس توسعه تجارت خاطرنشان کرد: با وجود مزایای متعدد تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، تجارت آزاد نباید بهره‌وری و کارآمدی فعالیت‌های بازرگانی را محدود کند. بنابراین‌ در گام نخست باید به چالش نقل و انتقالات پولی و بانکی توجه کرد. بلاروس و روسیه مهم‌ترین کشورهای عضو در اتحادیه اوراسیا هستند که هر دو تحت تحریم‌های جهانی بوده و نقل‌وانتقالات بانکی آنها با دشواری همراه است.

پیمان پولی موثر نیست

وی با تاکید بر اینکه پیمان‌های پولی نمی‌توانند مشکل تحریم‌های بانکی را برطرف کنند گفت: مشکل محدودیت نقل و انتقال ملی می‌تواند محدودیت‌هایی در توسعه تجارت ایران به وجود آورد.

این کارشناس توسعه تجارت با برشمردن سایر مولفه‌های تاثیرگذار بر فعالیت‌های بازرگانی گفت: یکی از مزایای تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، حذف و یا کاهش چشمگیر تعرفه‌های گمرکی است. این اقدام تا حد زیادی سازکارهای تجارت را تسهیل می‌کند اما نباید فراموش کرد ایران بیشترین سطوح تعرفه‌ را برای صادرات و واردات در دنیا دارد؛ از این رو اگر میزان تعرفه‌های تجاری مصوب در روابط تجاری اتحادیه اوراسیا کم باشد، مجبور به ارائه تخفیف‌هایی بالاتر از سایر کشورهای عضو اتحادیه خواهیم بود، در نتیجه زیان اصلی را ایران خواهد دید.

زیرساخت تامین نمی‌شود

توفیقی ادامه داد: عضویت در اتحادیه‌های اقتصادی و سازمان‌های همکاری مشترک زیرساخت‌های فنی مورد نیاز را تامین نخواهند کرد. زمانی‌که ضعف‌های جدی در بخش‌های حمل‌ونقل و زیرساخت‌های فنی همچنان وجود داشته باشد‌، نمی‌توان انتظار داشت توافقنامه‌های تجاری منجر به توسعه چشمگیر تجارت شوند. وجود زیرساخت‌های قوی، سیستم حمل‌ونقل کارآمد و سایر بسترهای فنی، ضامن موفقیت پیمان‌ها و تعهدات تجاری خواهند بود.

افزایش ضریب نفوذ ایران در حوزه همسایگان

فریال مستوفی، فعال تجاری نیز با اشاره به ضرورت استفاده از مزیت عضویت در اتحادیه‌های اقتصادی گفت: ایران در چند سال اخیر توسعه مراودات و اجرایی شدن تجارت ترجیحی با کشورهای منطقه را در دستور کار خود قرار داده و انعقاد تفاهمنامه‌هایی در این زمینه با کشورهای عضو اتحادیه‌های اقتصادی همچون اوراسیا و شانگهای، به این منظور است. زوایای مثبت انعقاد تفاهمنامه تجارت ترجیحی و تجارت در بستر آزاد، انکار ناپذیر است اما تنها توجه به امضای تفاهمنامه‌ها کافی نبوده و باید الزامات و زیرساخت‌های اجرا و موفقیت طرح‌ها عملیاتی شود. این فعال تجاری ادامه داد: به‌طور کلی انعقاد قرارداد روابط آزاد تجاری با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا می‌تواند مسیری در راستای رشد تجارت خارجی ایران باشد و ضریب نفوذ کشور در حوزه همسایگان را بالا ببرد. با این حال اگر نسبت به لوازم، چارچوب‌ها، بسترهای قانونی و سایر موارد ضروری تجارت در بستر آزاد و با هزینه‌های حداقلی بی‌توجه باشیم، فرصت توسعه تجارت خود را از دست خواهیم داد. در نهایت نیز سایر کشورها از فرصت پیش آمده استفاده کرده و جای ایران را در بازارهای صادراتی خواهند گرفت. مستوفی در ادامه صحبت‌های خود به دست‌اندازهای موفقیت تفاهمنامه‌های منطقه‌ای اشاره کرد و گفت: تا به امروز قراردادهای ترجیحی منعقد شده، گپ‌ها و چالش‌های متعددی داشته و به دلیل این نقایص، نتوانسته‌ایم آن‌طور که باید و شاید از این فرصت‌ها برای افزایش درآمدهای تجاری استفاده کنیم. به عنوان مثال وجود ایراد در تعیین تعرفه‌های وارداتی و صادراتی، سبب شده تا ایران نتواند تا امروز به طور صحیح از تجارت ترجیحی خود با سایر کشورها بهره ببرد.

سخن پایانی

فعالان تجاری معتقدند علاوه بر تمام موارد عنوان شده، افزایش کیفیت تولیدات، به توسعه صادرات کمک شایانی می‌کند. بنابراین برای توسعه تجارت با اعضای اتحادیه اوراسیا باید در راستای تولید صادرات محور و ارتقای کیفیت تولیدات گام برداشت. زمانی‌که تولیدات از نظر کیفیت و کمیت در شرایط مناسبی باشند، می‌توان از تجارت ترجیحی و سایر بسترهای شکل گرفته در مسیر این نوع تجارت استفاده کرد. در غیر این صورت، کالایی برای عرضه نداریم و حتی با وجود تخفیف‌های تعرفه‌ای نیز نمی‌توانیم صادرات غیرنفتی خود را رشد دهیم.