سرگیجه در روزهای تعطیل
در سال گذشته، صادرات دانش‌بنیان‌ها با افزایش ۳۰درصدی همراه بوده است و طبق گفته روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علم و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان، براساس آماری که تاکنون از صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان در دسترس قرار گرفته، صادرات این شرکت از یک میلیارد دلار گذر کرده و با افزایش ۱۶۰۰ تایی شرکت‌ها پیش‌بینی می‌شود که سال ۱۴۰۲ به بیش از ۲ میلیارد دلار برسد.
گفتنی است، کشورهای همسایه بیشترین سهم را داشتند و جزو مقاصد صادراتی شرکت های دانش بنیان بودند، به طوری که بیش از ۸۰ درصد این صادرات را شامل می شدند. بیشترین سهم صادرات محصولات دانش بنیان به «مواد پیشرفته و محصولات شیمیایی» و سپس به ماشین سازی اختصاص داشت. البته که قراردادهایی در زمینه فناوری اطلاعات و خدمات مرتبط به آن هم در سال گذشته منعقد شد که باید منتظر بود و دید در ادامه، چه تاثیری در رقم صادرات دانش بنیان ها می گذارند. گفتنی است، یکی از چالش های صادرات چه در قالب شرکت های دانش بنیان، چه غیر دانش بنیان، تداخل زمانی کشورهای مبدأ و مقصد به دلیل ناهمگونی روزهای تعطیل است و این روزها زمزمه تغییر تعطیلات هفتگی کشور از روزهای پنجشنبه و جمعه به شنبه و یکشنبه شنیده می شود؛ به گونه ای که محسن پیرهادی، نماینده مردم تهران به ایسنا گفت: برای کاستن از هزینه افزایش تعطیلات رسمی کشور باید تعطیلات را حتی المقدور برحسب مبادلات بین المللی یکسان سازی کنیم. اجمالا به نظر می رسد تعطیلات کشورهای مسلمان مبنی بر تعطیلی جمعه و شنبه درست تر باشد.صمت در این گزارش به تاثیر تغییر تعطیلات آخر هفته کشور در حل برخی چالش های صادراتی دانش بنیان ها پرداخت.
صادراتی که تمام نمی شود
به احتمال زیاد تا به حال زیاد شنیده اید که اقتصاد مبتنی بر صادرات منابع طبیعی، مانند نفت، گاز و معادن، روزی به اتمام می رسد و دیگر نمی توان از آن طریق برای کشور و رشد آن ارزآوری داشت؛ به همین دلیل است که در سال های اخیر روی صادرات محصولات دانش بنیان تاکید ویژه ای شده است و کشورهای مطرح در دنیا به دنبال ربودن این گوی از یکدیگر هستند تا بتوانند بازار خود را بیشتر از گذشته بزرگ کنند. کارشناسان بسیاری بر این باور هستند که محصولاتی که به طریق دانش بنیان تولید می شوند، همواره جای پیشرفت دارند و مانند منابع طبیعی تمام نمی شوند. با پیشرفت در این حوزه می توانیم شاهد رشد و شاخه دار شدن آن باشیم. پس محصولاتی که مبتنی بر این دانش پایه شکل می گیرند، مولد تولیدات آینده خواهند بود و راه ها را برای تلاش های جدید باز خواهند کرد. گفتنی است، پیشرفت در این حوزه باید با سرمایه گذاری روی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی انجام بگیرد. با همکاری که بین صنایع و دانشگاه ها شکل می گیرد، طرح های اقتصادی و پیشرو باید از بین طرح های پیشنهادی بسیاری انتخاب شوند و موردبررسی قرار بگیرند. پس از این مراحل، می توان این دانش را به خطوط تولید وارد کرد.
بی برنامگی در مسیر تجارت
حسن قاسمی یزدآبادی، فعال در زمینه تجاری سازی محصولات دانش بنیان در گفت وگو با صمت گفت: به طورقطع تعطیلی روزهای جمعه و شنبه برای تجارت دانش بنیان و در کل تجارت به شکل عمومی و برای هر شرکتی که در زمینه تجارت بین المللی فعال است، اثر جدی دارد. باتوجه به اینکه سیستم بانکی به جای 2 روز، با شرایط موجود،4 روز تعطیل است، تجار مجبور هستند، هم تعطیلی آخر هفته ایران و هم کشورهای مرجع را پذیرا باشند. تصور کنید برحسب روزهای کاری ایران، تاجری می خواهد حواله بانکی را ارسال یا یک فرآیندی را در روز نخست که شنبه باشد، در تجارت خود پیگیری کند که معمولا در این روزها موفق به ارتباط با طرف خارجی نمی شود، چرا که ممکن است طرف خارجی در مجموعه اداره خود حضور نداشته باشد.
وی ادامه داد: در ابتدای همکاری شرکت های خارجی با ایرانیان، بسیاری از شرکت ها و طرف قراردادهای خارجی از اینکه تاجران ایرانی شنبه و یکشنبه فعال هستند و برای مثالی پولی را حواله می کنند، شگفت زده می شوند. بی برنامگی در تجارت بین المللی ناشی از تفاوت روزهای تعطیل ایران با دیگر کشورها است که این امر بیش از هر زمانی خود را در پرداخت ها و تداخل در روزهای کاری بانک ها نشان می دهد. گفتنی است، تاخیر در ارسال حواله های بانکی از سوی ایران و دریافت آن، موضوعی است که بسیاری از تجار را به دلیل این ناهماهنگی اذیت می کند.به گفته قاسمی، بیشتر کشورهای عربی از جمله امارات، هوشمندانه روزهای جمعه و شنبه را تعطیل کردند تا کمترین میزان در تداخل روز را با دیگر کشورها داشته باشند. در این شرایط دست کم، 4 روز تعطیلی به ۳ روز تبدیل شده است.
سردرگمی تاجران
وی بااشاره به اینکه این نوع از ناهماهنگی ها برای تاجران نوپا و دانش بنیان سردرگمی به وجود می آورد، به گونه ای که در برخی موارد موجب بروز دلسردی هم شده است، گفت: ناهماهنگی به وجودآمده در تجارت بین الملل به دلیل روزهای تعطیل نه تنها در پرداخت ها و حواله های بانکی خود را نشان می دهد، بلکه در زمان و مکان برگزاری جلسات آنلاین هم اخلال به وجود می آورد. برخی از طرف قراردادهای خارجی از اینکه جلسات کاری در خانه یا جایی به غیر از محیط اداری برگزار می شود و معمولا در روزهای کاری آنها است، ابزار بی اعتمادی می کنند. همچنین، شرایط خانه یا هر جایی به غیر از محیط اداری شرایط مناسبی برای فعالیت های تجاری نیست.به گفته این فعال در زمینه تجاری سازی دانش بنیان؛ شاید مستقیما منجر به کنسل شدن رابطه کاری نشود، اما به مرور زمان تداخل در فرآیند تجارت را به وجود می آورد. ضرر مالی برای طرف ایرانی به دلیل نوسان صعودی نرخ ارز در کشور را که ظرف چند روز اتفاق می افتد، به همراه دارد.
وی در ادامه، درباره چالش های صادرات محصولات شرکت های دانش بنیان گفت: جای خالی حمایت های دولتی در صادرات به ویژه برای دانش بنیان ها به شدت احساس می شود، چرا که در بسیاری موارد باوجود مصوبه های قانونی به منظور تسهیل فرآیند صادرات، با معضلاتی نظیر کمبود بودجه مواجه می شویم. ناگفته نماند که مشوق های صادراتی از سوی معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی برای بیشتر دانش بنیان ها اعمال شده است. چالش دیگر مربوط به بازاریابی است. اغلب شرکت های نوپا نیازمند حمایت دولت برای حضور در نمایشگاه های خارجی هستند،زیرا باوجود نرخ دلار و تورم های اخیر،در عمل راه برای حضور در نمایشگاه های خارجی برای بازاریابی و تعاملات بین المللی غیرممکن می شود یا هزینه زیادی را می طلبد.
راه برای کلاهبرداری خارجی ها باز است
قاسمی در ادامه، درباره نبود روش پرداخت LC که راه را برای کلاهبرداری خارجی ها باز می گذارد، گفت: معضل اصلی و مهم دانش بنیان ها در تجارت بین الملل، نبود حمایت های حقوقی دولت است. متاسفانه در ایران امکان پرداخت های بین المللی امن نظیر LC وجود ندارد. بیشتر مدیران بانک های کشور، آشنایی با شیوه پرداخت LC ندارند، چرا که ۴ دهه می شود که این روش پرداخت بین المللی حذف شده است. اگر این روش را به کار بگیریم، می توانیم با هر تاجری در هر جای دنیا بدون ترس از ضرر و زیان از طرف مقابل همکاری کنیم. به عبارت روشن تر، اگر تاجری هم در آن سوی دنیا بخواهد ضرری به تاجر دیگر بزند یا کلاهبرداری کند، این روش پرداخت، مانع می شود.
وی افزود: بیشتر تاجران نوپا در کشور به دلیل نبود این روش پرداخت مجبور هستند، با یک نگرش اعتمادی دست به فعالیت و معاملات بین المللی بزنند. تاجران زیادی در کشور ما بوده اند که به دلیل نبود روش پرداخت LC در نظام بانکی ضرر کرده اند و متاسفانه نتوانسته اند، پیگیری کنند.به گفته قاسمی، فرض کنید یک شرکت خارجی پولی را که قرار است به طرف قرارداد ایرانی بدهد، نداده است و طرف ایرانی دستش به هیچ جا بند نیست، در حالی که در بیشتر کشورهای دنیا اگر چنین اتفاقی بیفتد، به صورت سیستماتیک تمامی هزینه ها از شرکت خاطی و در بستر قانونی دریافت می شود، حتی خدمات کنسولی در وزارت خارجه ایران هم نمی تواند راه به جایی ببرد و معمولا به کشور مقصد ارجاع داده می شوند.لازم به توضیح است که LC یک روش پرداخت بین الملل امن است که تضمین کننده مراودات بین المللی تاجران محسوب می شود؛ در واقع، نوعی معاملات بانکی است. در این روش پرداخت، دوطرف قرارداد اجازه عدول از قوانین را ندارند و تاجری نمی تواند خارج از قانون تجارت بین الملل دست به فرآیندی بزند.
تعطیلات غیرهمسان، سد راه پیگیری مطالبات حقوقی
در ادامه، محمد رحمانی، کارشناس حقوقی در گفت وگو با صمت تضاد در تعطیلات کشورها را موجب بروز ضرر برای دانش بنیان ها دانست و گفت: پیگیری مطالبات حقوقی باوجود ۴ روز تعطیل در هفته که ۲ روز متعلق به کشورهای خارجی و دو روز هم که به ایران اختصاص دارد؛ با اخلال زمانی مواجه است. در واقع، از زمانی که متقاضی به ما ایمیل می زند تا زمانی که پاسخ داده و بعد پیگیری شود، ۴ روز طول می کشد. از سویی هم، نمی توان پرسنل یک شرکت تجاری را الزام کرد که در روزهای تعطیل هم به فعالیت اداری و تجاری بپردازند که این امر تضاد در تعطیلات برای بیشتر کسب وکارهای نوپا ضررهایی را به وجود آورده است. به گفته وی، تعطیلات ناهمگون در کشورها بیشتر موجب بروز ضررهای اقتصادی برای دوطرف می شود که گاهی اوقات کار را به شکایت هم می رساند. نوسان نرخ دلار در بازه های زمانی کوتاه مدت معمولا مسبب این ضررهای مالی به ویژه برای طرف قرارداد ایرانی است.
وی افزود: همپوشانی تعطیلات می تواند برای کسب وکارها به شدت سودمند و مفید باشد، چرا که منجر به افزایش روند فرآیندهای تجاری می شود و در شرایط فعلی، علاوه بر اخلال در برنامه ریزی، حس خوبی که افراد در پیگیری فرآیندهای حقوقی خود باید درک کنند، وجود ندارد. توسعه صادرات دارای المان های مختلفی است که تعطیلات ناهمگون یکی از موارد آن است که می تواند کمک کننده در برنامه ریزی ها باشد.
سخن پایانی
بسیاری از کارشناسان اکوسیستم نوآوری معتقدند؛ شرکت های دانش بنیان از همان ابتدا باید محصول خود را با دید بین المللی تولید کنند، این روند در طراحی محصول نیز تاثیرگذار است، زیرا شرکت ها تنها به رسیدن به مرحله فروش فکر می کنند، در حالی که تنها رسیدن کافی نیست. گفتنی است؛ بازاریابی تخصصی یکی از چالش های صادرات شرکت های دانش بنیان است و بسیاری از بازاریاب های جنرال توجهی به بازارسازی ندارند و اولویت های بازاریابی محصولات های تک را نمی شناسند، اما باتوجه به آنچه در گزارش آورده شد، تضاد در تعطیلات آخر هفته هم یکی از چالش های فرعی در مسیر صادرات است که بیش از هر شرکتی برای نوپایان این عرصه آسیب زا است و موجب به هم ریختگی و عدم برنامه ریزی دقیق می شود. این فرآیند خود را بیش از هر زمانی در نظام بانکی نشان داده و باتوجه به افزایش روزبه روز نرخ ارز در کشور، دیرکرد 4روزه ضرر مالی را برای تجار و دانش بنیان ها به وجود آورده است.
