گرد سوءمدیریت بر پیکره شهر
اولویت اصلی در طراحی فضای شهری و شهرسازی انسان است و شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نقش مهمی در شهرسازی دارد و به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر مدیریت شهری اثرگذار است.
شهر فضایی است که از نظر اجتماعی پیوسته در حال توسعه است و نیاز اجتماع از قبیل سکونت، حمل ونقل، کار و فراغت را برطرف می کند. در طول تاریخ به دلایل مختلف، کارکرد شهرها به طورمداوم تغییر یافته است. شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در هر زمان نقش مهمی در فرآیند تغییر شهرها داشته و این شرایط به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر شکل مدیریت شهری، نحوه استفاده از مکان شهری و نوع ارتباط شهرنشینان با یکدیگر اثرگذار و بهبود کیفیت زندگی، همواره کانون اصلی توجه برنامه ریزان بوده است. در این میان، شاخص های کیفیت مسکن به عنوان مهم ترین عوامل موثر بر کیفیت زندگی تلقی می شود، از این رو شناخت این شاخص ها و بررسی تاثیر آنها بر کیفیت زندگی ضروری است.اصولا کیفیت زندگی شهری و ارتقای آن مهم ترین رویکرد در برنامه ریزی شهری است. مسکن شهری به عنوان نیاز اولیه انسان با ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی ،فرهنگی و زیست محیطی تاثیر بسزایی در کیفیت زندگی و توسعه پایدار شهری دارد. صمت در رابطه با شایسته سالاری در مدیریت ساخت وساز و عواقبی که سوءمدیریت در موضوع شهرسازی دارد، با سعید سادات نیا، عضو هیات اجرایی شورای هماهنگی فنی ، مهندسی و عضو هیات مدیره انجمن صنفی مهندسان مشاور کشور به گفت وگو پرداخته است.
نقش شهرسازی در بهبود کیفیت زندگی
در کنار ابعاد مختلف کیفیت زندگی، توجه به شهرسازی یکی از مهم ترین این ابعاد تلقی می شود، زیرا دارای یک نقش اساسی در بهبود وضعیت ساکنان شهرها و تامین کننده حس رضایتمندی برای افراد است، همچنین تاثیر عمیقی بر سلامت، کارآیی، رفتار اجتماعی، رضایتمندی و رفاه عمومی جامعه خواهد داشت.
موضوع شهرسازی یکی از مهم ترین مسائل کشورهای در حال توسعه از جمله ایران است، زیرا اگرچه سرعت گسترش و سرعت در ساخت وسازها تا حدودی جوابگوی نیازهای مادی شهروندان است، اما بی توجهی به جنبه های کیفی، چالش های فرهنگی و روانی را در پی خواهد داشت. اگرچه تقسیم بندی کیفیت زندگی و در نظر گرفتن مسکن و مسائل مرتبط با آن از نظر کارشناسان و صاحب نظران مخلتف، متفاوت است، اما این موضوع انکارناپذیر است که یکی از عناصر کلیدی کیفیت زندگی افراد در محیط شهری همان کیفیت مسکن است. سرپناه مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست، بلکه آسایش مناسب، فضای مناسب، دسترسی فیزیکی و امنیت مالکیت، امنیت و دوام سازه ای، بهداشت، آموزش و مکان مناسب است که باید موردتوجه قرار بگیرد. صمت در این گزارش، چگونگی تاثیرگذاری کیفیت مسکن بر کیفیت زندگی شهروندان را موردبررسی قرار داده است.
باتوجه به تجربه شما در علم معماری و همچنین سال ها فعالیت در حوزه زیباسازی شهری، چرا هنوز ساختار شهری ما با چالش روبه رو است و باوجود سیاست گذاری های گوناگون هنوز ضعف های زیادی در بحث شهرسازی و ساختمان سازی داریم؟
بخش قابل توجهی از افزایش نرخ مسکن در شهرهای بزرگ ناشی از سیاست های مدیریت شهری از جمله فروش تراکم است. متاسفانه در کشور ما بیشترین هزینه را نرخ زمین در ساخت وساز ایجاد کرده و در کنار این پدیده نامطلوب، عوارض ناشی از تراکم بر این نرخ افزوده است.
باید به صراحت بیان کنم که شایسته سالاری در هر نهاد یا ارگانی یکی از شاکله های اصلی در سعادت و توسعه است و هیچ جای تردیدی در این موضوع وجود ندارد. از همین رو رعایت نکردن این اصل مهم می تواند تمام برنامه ریزی های یک مجموعه را بر هم بزند و خط اعتباری آن سازمان را با خاک یکسان کند.
بنده ۳۰ سال است که در سازمان زیباسازی شهری مشغول فعالیت هستم و متاسفانه در این مدت تعداد مدیران کارآمد و متخصصی که بتوانند در راستای مثبتی گام بردارند، به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد و این موضوع جای تامل بسیار دارد که چرا مدیران بخش های مختلف، هیچ تخصص مرتبطی با مسئولیتی که بر دوش آنها است، ندارند!متاسفانه بخش مسکن و شهرسازی ما سال ها است که قربانی برخی مدیران رانتی شده که هیچ دانشی در ارتباط با موضوع معماری و شهری نداشته اند. این اقدامات در نهایت به شهرفروشی و وقت کشی در پیشبرد پروژه ها مبدل شد و چیزی جز اتلاف هزینه برای کشور به ارمغان نداشت.
اتفاقی که تهران را به یک پارکینگ بزرگ برای خودروها تبدیل کرده و مناطقی را که در گذشته به بکر بودن و خوش آب وهوایی معروف بودندُ با تراکم ساخت وساز به سمت نابودی کشانده است. اکنون سوءمدیریت در شهرسازی، جای بخش های شمالی شهر تهران را که در گذشته محل کوهنوردی و تفریح شهروندان بودُ با برج های مجلل عوض کرده و تراکم جمعیتی در این مناطق را به حدی رسانده که برای طی کردن یک مسافت کوتاه با وسیله نقلیه ممکن است، ساعت ها پشت ترافیک بمانیم.
نظر به صحبت های شما، شهرسازی نیاز به مدیران کارآمد و متخصص دارد تا بتوانند درباره مشکلات بهتر تصمیم گیری کنند، بااین وجود، ادامه دار شدن این روند چه عواقبی برای صنعت ساخت وساز و زیباسازی شهری ما در پی خواهد داشت؟
متاسفانه نبود شایسته سالاری در سازمان زیباسازی شهری ضربه های عمیقی بر پیکره شهر وارد کرده است. این روند سال ها است که دیده می شود و در برخی از ادارات و سازمان ها هر جایی که اعتراضی از وضع موجود شکل می گرفت، به جای اینکه مشکلات را رفع کنند، صورت مسئله را حذف و با شیوه های غلط مدیریتی شرایط را هر روز سخت تر می کردند.مسئله شهرسازی کاملا موضوعی تخصصی است و نباید هنر معماری را مانند مهندسی دانست، چرا که مهندس به فردی گفته می شود که هندسه و محاسبات را به خوبی فرا گرفته،اما معمار فردی است که هنر ساخت وساز را می داند. در گذشته این موضوع باتوجه به اینکه تنها یک دانشگاه تخصصی به اسم جندی شاپور وجود داشت، به خوبی تفکیک می شد و از آن دوره بناهای تاریخی ماندگاری به یادگار مانده است، چرا که برای ساخت بناها از متخصص ترین افراد آن موقع بهره گرفته می شد.
چرا شایسته سالاری در معماری و شهرسازی تا این میزان اهمیت دارد؟
شایسته سالاری در ساخت وساز درگذشته منجر به بروز قوانین طلایی زیباشناسی در سازه های عظیم کهن ایران شده است؛ موضوعی که تعجب تمام معماران و مهندسان غربی را با خود به همراه داشته است و بارها این افراد سوالات زیادی را مطرح کرده اند که در زمانی که هنوز تمدن غرب شکل نگرفته بود و بیشتر کشورهای دنیا مشغول غارت و چپاول یکدیگر بودند، چطور شما ایرانی ها به این همه دانش مختلف از جمله معماری بی نقص دست یافته اید؟
باید این گونه به چنین پرسش هایی جواب داد که فرهنگ معماری ما ایرانی ها بسیار غنی است، از این رو در یکی از بزرگ ترین مراکز زیباشناسی دنیا که در شهر برلین آلمان قرار دارد، چندین دکتر و پروفسور آلمانی و ایرانی مشغول تحقیق بر شگفتی های آثار ارزشمند کهن ایرانی به ویژه دوران هخامنشی هستند و به طورماهانه مقالات زیادی داین باره برای تمام دنیا ارائه می دهند. اینکه ما ایرانی ها زمانی در ساخت وساز صاحب سبک و الگوی معماری جهانیان بوده ایم، این سوال را در ذهن می آورد که چرا با گذشت هزاران سال، این فرهنگ اصیل روبه زوال رفته است و اکنون مدیران شهرسازی و ساختمان سازی ما قادر نیستند ساده ترین بناهای موجود در دنیا را در مدتی که خودشان تعیین کرده اند، بسازند؟
شرایط زندگی در گذشته با اوضاع فعلی تفاوت های زیادی کرده است، چرا که با گسترش شهرنشینی و افزایش تراکم شهرها بسیاری از پروژه های زیباسازی شهری و ساخت وساز باتوجه به شرایط فعلی تنظیم می شوند؛ اتفاقی که منجر به انبوه سازی و برج سازی شده است. با این اوصاف آیا مقایسه شرایط کنونی با گذشته مقیاس درستی است؟
بدون تردید آپارتمان نشینی به عنوان یکی از شاخصه های مهم سبک زندگی در دنیای امروزی است که ناشی از تغییرات محیط اقتصادی و اجتماعی زندگی ما است. در واقع، این تعاملات که در کلانشهرها به انسان ها تحمیل شده، گاهی گریزناپذیر به نظر می رسد، اما در جامعه ما یکی از پدیده های جدیدی که به عنوان یک مسئله اجتماعی می توان به آن پرداخت، بحث افزایش ساخت وساز و برج نشینی است که متاسفانه این گونه مجوزها هیچ گونه برچسب اجتماعی ندارند و شهرسازی مناسبی برای این آسمانخراش ها در نظر گرفته نشده است.
حوزه آپارتمان نشینی جامعه ما با نوعی کمبود فرهنگی روبه رو است. در واقع، شهرنشینی برای خیلی از شهروندان درونی نشده، به طوری که انبوهی از مسائل و درگیری ها و اختلافات را در آپارتمان ها شاهد هستیم که به علت فقر فرهنگی و نبود الزامات زندگی آپارتمان نشینی به وجود آمده است، از این رو خیلی از برج های ساخته شده حتی با بافت اجتماعی منطقه همسازی ندارند و به عنوان وصله ای ناجور در منطقه خودنمایی می کنند.
نکته دیگری که باید موردتوجه مدیران شهری قرار گیرد، این نکته است که آیا بسترهای فرهنگی، اجتماعی، تفریحی و زیرساخت های خدمات رسانی برای افزایش جمعیت این چنینی موردمحاسبه قرارگرفته است یا خیر؟ این محدودیت ها باید به شکل مدیریت متمرکز در مباحث معماری شهری مدنظر مدیریت شهری قرار گیرد. در واقع، با افزایش جمعیت ناگهانی در یک منطقه و محدودیت های منابع زیرساختی، به طورقطع ما با انواع مسائل و نارضایتی های شهروندان روبه رو خواهیم شد که هرچه سریع تر باید موردتوجه قرار گیرد.
چنانچه کاربرد مفاهیم اقتصاد شهری در مدیریت شهرها پررنگ تر شود، چه تاثیری بر توسعه شهر و وضعیت شهروندان خواهد گذاشت؟
آنچه لازم است در این باره بیان شود، این است که باید برای درمان درد، نزد طبیب رفت و اگر بپذیریم که یکی از مشکلات اساسی شهرداری ها تامین منابع مالی مناسب و کارآمد برای اداره شهر است، باید پذیرفت که صاحب نظران اقتصادی و به ویژه اقتصاد شهری می توانند در این زمینه راهگشا باشند. امروز دنیا را متخصصان پیش می برند و پیشرفت حاصل در دنیای پیشرفته ناشی از حادثه و تصادف نیست و فقط با کار کارشناسی و دقیق حاصل می شود.
سخن پایانی
رفع مشکلات شهرها به دلیل گستردگی مسائل و پیچیده تر شدن آنها دشوارتر شده است. امروزه دیگر نمی توان یک شهر را بدون توجه به تاثیر کنش ها و واکنش ها در سطح کلان تر و حتی خردتر، مدیریت کرد. شهرهای امروز به شدت تحت تاثیر مجموعه عواملی هستند که مربوط به آنها نیست، اما بر روندهای شهری و کیفیت زندگی شهروندان اثرگذار است. شناخت این عوامل و مدیریت آنها ضروری است تا بتوان برنامه ریزی متناسبی برای هر شهر داشت. مشکلات شهری ابعاد گسترده ای را شامل می شود که در حوزه های بسیار تنگاتنگ و در سطوح مختلف مرتبط با یکدیگر هستند.در این میان، مسئولان و متصدیان نیز از ساخت وسازهای شبانه و غیرمجاز در حاشیه شهرها، توسعه سکونتگاه های غیررسمی و خانه سازی های غیراصولی ابراز نگرانی می کنند. در این شرایط ممکن است خریداران کم بنیه از روی شتابزدگی و برای عقب نماندن از کورس قیمت ها به ناچار دست به خرید واحدهای مسکونی بی کیفیت زده و سرمایه های خود را در مناطقی که از شهرسازی هیچ بهره ای نبرده اند، هدر دهند.سیاست های تامین مسکن روشن و شفاف نیست و قشر ضعیف جامعه اکنون در تامین مسکن با مشکل جدی روبه رو شده اند و در این شرایط امکان رشد و توسعه سکونتگاه های غیررسمی، ممکن است بخشی از نیازها را برای مسکن به شکل نادرستی به سمت این سکونتگاه ها هدایت کند. در این راستا، ضرورت دارد ساخت مسکن باکیفیت، باتوجه به نقش حیاتی و مهمی که در زندگی افراد ایفا می کند، موردتوجه قرار بگیرد و فقط جنبه های کمی ساخت وساز در اولویت قرار نگیرد.تمام موارد گفته شده، بدون در نظر گرفتن مدیریت صحیح و شایسته سالاری در تک تک سازمان ها و نهادهای ذی ربط بی فایده است، چرا که حتی اگر بهترین برنامه ریزی برای پیشرفت شهرنشینی ارائه شود، به دلیل دانش کم و بی توجهی به تخصص گرایی اجرایی نمی شود و باید هر سال در حل کوچک ترین چالش ها به طوردائم در جا بزنیم.
