بیراهه اقتصاد سامانه‌محور
به‌گفته رئیس کل بانک مرکزی، سامانه مبادله ارز و طلا با هدف تسهیل مراودات در حوزه طلا و ارز نیمه بهمن راه‌اندازی خواهد شد.
گفته های رئیس کل بانک مرکزی نشان می دهد او دنبال ایجاد ثبات ارزی با نظم دادن به تقاضاهاست تا سیاست گذار دیگر دنباله رو بازار نباشد و بیشتر نقش بازارساز را ایفا کند و به این ترتیب بازار مبادله ای ارز جایگزین بازار متشکل ارزی می شود و ساختار آن تغییر خواهد کرد. هدف از راه اندازی بازار مبادله ای فعال تر شدن بانک مرکزی در عرصه تقاضاهای خرد ارزی با رویکرد پوشش معاملات نقدی و اسکناس خواهد بود. به این ترتیب قرار است هم بازیگران بازار ارز و هم سیاست گذاران و قانون گذاران در تحلیل بازار ارز، روی نرخ ارز مبادله ای متمرکز شوند و از قدرت نفوذ و اثرگذاری نرخ ارز در معاملات فردایی کاسته شود. همچنین به دلیل وجود تقاضای کاذب در بازار برای این دو کالا احتمالا دولت می خواهد با راه اندازی سامانه مبادلاتی ارز و طلا بر میزان عرضه و تقاضا نظارت کند. از آنجایی که هنوز هیچ جزئیاتی در زمینه سامانه مبادله ارز و طلا ازسوی بانک مرکزی منتشر نشده، نمی توان ابعاد مختلف آن را موردقضاوت قرار داد. با این همه کارشناسان تاکید دارند سامانه ها در ایجاد ثبات در قیمت ها تاثیری نداشته و تنها منجر به حجیم شدن دولت و نابسامانی بیشتر بازار می شوند. صمت در این گزارش نظر کارشناسان اقتصادی را درباره سامانه مبادله ارز و طلا جویا شده است.
پاسخگویی به ۴۰ ردیف نیاز ارزی
را ه اندازی سامانه یا بازار مبادله ارز و طلا تازه ترین تصمیم بانک مرکزی است. به گفته محمدرضا فرزین، این بازار با هدف تامین نیازهای واقعی مردم ایجاد خواهد شد تا در کنار تامین ارز تجاری با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان، نیازهای ارزی قانونی برای مصارف خدماتی در قالب بازار مبادله ای پاسخ داده شود. به نظر می رسد با این تصمیم ماموریت بازار متشکل ارزی که در دولت گذشته برای رصد و کنترل نرخ ارز و پوشش تقاضاهای غیرتجاری ایجاد شده بود، تغییر می کند و از این پس همه مردم می توانند نیازهای ارزی شان را از این بازار تامین کنند. فرزین با تاکید بر تثبیت نرخ ارز تجاری در سامانه نیما روی رقم ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان به ازای هر دلار امریکا، گفت: از نیمه بهمن با تاسیس بازار مبادله ای ارز بقیه نیازهای خدماتی-ارزی مردم تامین می شود و به سمتی حرکت می کنیم که تمام نیازهای ارزی رسمی و بانکی در بازار مبادله و سامانه نیما تامین شود. مهم ترین سؤال این است که این بازار قرار است در خیابان فردوسی تهران تشکیل شود یا تقاضای ارز خدماتی از طریق یک سامانه پذیرش و پاسخ داده خواهد شد؟ بانک مرکزی گفته است در این بازار به ۴۰ ردیف نیاز ارزی تعریف شده در قانون پاسخ می دهد.
عرضه و تقاضا واقعی می شود
میثم رادپور، کارشناس مسائل اقتصادی درباره علت ایجاد سامانه مبادله ارز و طلا به صمت گفت: بانک مرکزی به دلیل ناتوانی در کنترل قیمت ها در بازارهای مالی، به ویژه طلا و دلار سعی کرده با ایجاد سامانه های مختلف نظارت بر این بازارها شفاف سازی کند.
وی با اشاره به اینکه سامانه مبادله ارز و طلا می تواند میزان عرضه و تقاضا در بازار را تعیین و ساماندهی کند اظهار کرد: با اینکه هنوز هیچ توضیحی ازسوی بانک مرکزی در زمینه سامانه مبادله ارز و طلا داده نشده، به نظر می رسد این سامانه برای محدود سازی ورود ارز و طلا به بازار سوداگری راه اندازی شود.
مُسکن موقت
این کارشناس مسائل اقتصادی ضمن انتقاد از راه اندازی سامانه های مالی متعدد توسط بانک مرکزی خاطرنشان کرد: بانک مرکزی به جای توجه به وظیفه اصلی خود، یعنی کنترل تورم و نقدینگی این دو چالش اصلی اقتصاد را به حال خود رها کرده و تلاش می کند، با ابزارهای جدید کنترلی مُسکن وار در بازار ارز و طلا ورود کند. رادپور با بیان اینکه در شرایط کنونی باید اعتماد سرمایه اجتماعی برای فعالیت در سامانه مبادله ای ارز و طلا جلب شود تا شاهد ایجاد رونق در این مجموعه باشیم، افزود: نهادهای دولتی و بخش های خصوصی که بنیه های مالی قوی دارند باید وارد بازار مبادله ارز و طلا شوند تا اطمینان مردم برای فعالیت در این بازار جلب شود؛ در غیر این صورت در شرایط فعلی نباید انتظار داشت مردم وارد این بازار شوند.
نوسان گیری در بازار مبادله ارز و طلا
وی با تاکید بر اینکه بازار مبادله ارز و طلا می تواند نوسان گیر نرخ دلار و طلا شود، ادامه داد: این مجموعه عرضه و تقاضای واقعی را جلب کرده و بازار رقابتی سالم در کشور شکل می دهد؛ از همین رو نرخ واقعی ارز و طلا در این بازار کشف می شود. این کارشناس مسائل اقتصادی هدف از ایجاد بازار مبادله ارز و طلا را جلوگیری از جهش ناگهانی نرخ ارز و طلا دانست و اظهار کرد: بانک مرکزی امیدوار است با راه اندازی سامانه های مختلف کنترل نرخ و عرضه و تقاضای دلار و سکه بازار را مدیریت کند. رادپور در پاسخ به این پرسش که آیا بازارهای مشابه ای برای مبادله ارز و طلا در دنیا وجود دارد، تصریح کرد: هیچ جای دنیا مثل ایران تقاضا برای دلار بالا نیست و دلار فقط برای تجارت مورداستفاده قرار می گیرد. در مورد طلا هم معمولا این کالای امن برای سرمایه گذاری در بازار سرمایه موردمعامله قرار می گیرد.
تعطیلی اتاق تاریک
این کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر لزوم اجرای صحیح این بازار ابراز امیدواری کرد: تشکیل بازار مبادله ارز و طلا اتاق های تاریک که توسط برخی افراد سودجو برای تعیین نرخ ارز و طلا شکل گرفته را از بین می برد و کسب وکار دلالان در این بازار را کساد می کند. این تحلیلگر بازار سرمایه با بیان اینکه این احتمال وجود دارد که در صورت اجرای نادرست بازار مبادله ارز و طلا استقبالی از آن صورت نگیرد، گفت: اگر بازار مبادله ارز و طلا رونق نگیرد، فقط یک ساختار اداری جدید در کشور شکل گرفته که هیچ کارآیی ندارد.
این کارشناس مسائل اقتصادی، تصریح کرد: اساس کار این بازار نظارت بانک مرکزی و فعالیت بانک و صرافی هایی که قوانین مرتبط بانک مرکزی را پذیرفته اند است و با ایجاد و رونق این بازار دلالان دیگر نقشی در دادوستدهای ارزی و طلا نخواهند داشت.
طرح ایجاد بازار مبادله ارز و طلا ابهام دارد
حسن رادمهر، کارشناس مسائل اقتصادی در تشریح علت ایجاد سامانه مبادله ارز و طلا به صمت گفت: این بازار در صورت اجرای درست قطعا مزایایی برای اقتصاد کشور به همراه خواهد داشت، اما طرح بازار مبادله ارز و طلا با ابهاماتی نیز همراه است که باید توسط بانک مرکزی شفاف سازی شود. این کارشناس اقتصاد با اشاره به مزایای ایجاد این بازار افزود: تکلیف معاملات ارزی و طلا باید در بازار مبادله ای مشخص شود، زیرا در حال حاضر به دلیل وجود بروکراسی بانکی، فرآیند خرید ارز و سکه برای مردم به سختی طی می شود. از طرفی صرافی ها و طلافروشی ها نیز به دلیل اینکه نفع شخصی دارند طبیعتا هنگام نوسانات شدید ارزی، به صورت موقت یا کارشان تعطیل می شود یا خودشان تعطیل می کنند.
تسهیل دادوستد
وی گفت: اگر یک بازار مبادله ارز و طلا وجود داشته باشد و مردم بدانند چه کسانی رسما در این بازار فعال هستند، خرید و فروش با سهولت بیشتری انجام می شود. همچنین اعتماد مردم به سامانه ای که پشتوانه بانک مرکزی را دارد، بیش از دلالان است، زیرا مردم براساس نیاز واقعی به این بازار مراجعه می کنند و دست دلالان از بازار مبادله ارز و طلا کوتاه می شود. رادمهر در ادامه یادآور شد: در این بازار بانک ها یا صرافی های دارای مجوز، واردکنندگان و صادرکنندگان عضو و عرضه کنندگان مشخص هستند که این شفافیت از مزیت های این بازار است. وی در پاسخ به این پرسش که آیا با ایجاد بازار مبادله ارز و طلا نیازی به وجود و ادامه کار سامانه نیما و بازار متشکل ارزی است یا خیر، گفت: در حال حاضر وجود ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی نیمایی و ارز بازار متشکل ارزی همچنان حکایت از چندنرخی بودن نرخ دلار دارد. چنین فضایی بستر رانت و فساد است و نه تنها هیچ نفعی برای دهک های کم درآمد ندارد، بلکه رانت را نصیب گروه های ذی نفوذ می کند و منجر به ایجاد فاصله طبقاتی بیشتر بین دهک های مختلف می شود؛ بنابراین ایجاد بازاری برای تعیین عرضه و تقاضای واقعی به نرخ دلار کمک می کند.
خرید و فروش بی واسطه
این تحلیلگر بازار سرمایه با بیان اینکه نسخه بازار ارز برای اقتصاد ایران تک نرخی شدن است، تصریح کرد: نه تنها ارز، بلکه هر کالایی بیش از یک نرخ داشته باشد، در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت منجر به فساد می شود که در اقتصاد کشور ما نیز بار ها این موضوع دیده شده است؛ بنابراین باید بازاری تحت نظارت کامل بانک مرکزی به وجود آید که در آن نرخ ارز و طلا به سمت واقعی شدن برود. همچنین تحت نظارت قوی بانک مرکزی بساط دلالان از بازار ارز و سکه برچیده می شود.
رادمهر خاطرنشان کرد: اگر بازار مبادله ارز و طلا یا هر بازار دیگری ایجاد شود، اما دوباره بیش از یک نرخ ارز و طلا به وجود بیاید، مانند این است که دولت هیچ سیاست جدیدی اتخاذ نکرده است. وی با تاکید بر اینکه هر سیاستی که منتج به تک نرخی شدن ارز شود، شاید در کوتاه مدت عوارض داشته باشد، گفت: تک نرخی شدن دلار در بلندمدت به اقتصاد کشور کمک می کند. همچنین در حوزه طلا بانک مرکزی براساس نیاز واقعی بازار اقدام به ضرب سکه خواهد کرد.
سامانه روی سامانه
این کارشناس اقتصادی ضمن انتقاد از وجود سامانه های کنترلی متعدد در بازار مالی توضیح داد: عملکرد فعلی بانک مرکزی بیانگر این موضوع است که این بانک هر جا در تثبیت قیمت ها درمانده، سعی می کند با ایجاد سامانه ای برخط فضای متشنج بازار را کنترل کند، اما تجربه های متعدد قبلی نشان داده ایجاد بازارهای مختلف برخط خیلی نمی تواند به ثبات قیمت ها در بازار کمک کنند.
رادمهر افزود: بازار مبادله ارز و طلا در خوش بینانه ترین حالت می تواند خریدهای کاذب را شناسایی کند و اطلاعات آن را در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهد.
چند سوال مهم
درباره طرح سامانه مبادله ارز و طلا چند سوال مهم وجود دارد. اینکه مکانیسم کشف نرخ در بازار مبادله ای ارزی چگونه خواهد بود؟ در صورت تاسیس بازار مبادله ای طلا، آیا سازکارهای فعلی دادوستد طلا و سکه در بورس متوقف می شود؟ به نظر می رسد بانک مرکزی دو هدف را از ایجاد بازار مبادله ارز و طلا دنبال می کند؛ نخست ایجاد ثبات در بازار ارز از دو کانال تثبیت نرخ ارز تجاری برمبنای نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی و دیگر سوق دادن معاملات واقعی بازار ارز به سمت بازار مبادله ای و دوم کنترل انتظارات تورمی تا بلکه جلوی علامت دهی نرخ دلار فردایی و معاملات کم حجم و غیرشفاف به بازار واقعی را بگیرد. به این ترتیب بانک مرکزی دنبال این است که همه تقاضاهای ارز تجاری برای واردات کالاهای اساسی، مواد اولیه و تجهیزات تولید را تا یک سال آینده با نرخ اعلام شده پوشش دهد و در مقابل دیگر تقاضاها را به سمت بازار جدید هدایت کند. برخی نیز معتقدند با تاسیس بازار مبادله ای ارزی، نرخ مبادله ای جایگزین نرخ توافقی که در دوران ریاست علی صالح آبادی ایجادشده و معاملات آن در بازار متشکل ارزی صورت می گرفت، می شود و پیگیری های نشان می دهد با راه اندازی بازار مبادله ای ارزی، بساط فروش ارز به هر کارت ملی در هر سال جمع آوری خواهد شده و بانک مرکزی تنها به تقاضاهای واقعی ارز از جمله ارز مسافرتی، درمانی، دانشجویی و نظایر آن پاسخ خواهد داد و به این ترتیب دوره اجاره دادن کارت ملی و سوداگری ارز پایان می یابد. در واقع بانک مرکزی در نقش بازار ساز دنبال این است که نیازهای ارزی مردم را از بازار غیررسمی جمع کند و به سمت بازار مبادله ای سوق دهد..
بازار غیررسمی چه می شود؟
آیا بازار غیررسمی ارز جمع خواهد شد؟ پاسخ منفی است. بانک مرکزی در عمل این بازار را حذف نمی کند، بلکه تصمیم دارد جلوی اثرات مخرب، منفی و سیگنال دهی نرخ در معاملات فردایی و سوداگری را سد کند و مرجع نرخ ارز در بازار، بازار مبادله ای باشد، نه معاملات فردایی و غیررسمی. البته شرط موفقیت این سیاست ارزی، این است که دیگر دستگاه ها و نهادهای تامین کننده ارز به ویژه صادرکنندگان با بانک مرکزی همراهی کنند و نخواهند که مازاد ارز صادراتی شان را در بازار دیگری بفروشند.
سخن پایانی
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که ایجاد بازارهای مختلف برخط تا زمانی که تورم در کشور مهار نشده، نمی تواند برای اقتصاد مفید و کاربردی باشد، زیرا ایجاد هر بازاری در فضای مجازی باعث چندنرخی شدن کالای مربوطه می شود که همین چندنرخی بودن به ایجاد رانت در اقتصاد منجر می شود؛ بنابراین زمانی بازارهای برخط مفیدند که تحت نظارت شدید بانک مرکزی بوده و قیمت ها را به سوی تک نرخی شدن هدایت کنند.
