ناگزیر به ایجاد روابط هستیم
در سال‌های اخیر همواره وقتی صحبت از تجارت بین‌المللی ایران به میان آمده، حتما نامی هم از برجام بوده است. بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه تجارت بر این باور بوده‌اند که مسیر اصلی توسعه تجارت ایران و گره‌گشایی از اقتصاد کشور، منوط به حل‌و‌فصل تحریم‌ها است.
این گروه معتقدند برای اینکه کشور بتواند تجارت غیرنفتی خود را برای تامین نیاز ارزی ادامه دهد نیاز است توافق برجام به سرانجام مطلوب برسد و راه‌های تجارت مستقیم بین‌المللی برای ایران باز شود؛ با این توافق و حذف واسطه‌های تجاری از مبادلات بین‌المللی ایران، مسیر تجارت هموارتر شده و هزینه‌ها نیز در این بخش کاهش می‌یابد. اما در مقابل، عده‌ای بر این باورند که میتوان در همین شرایط نیز با عوض کردن میدان مسابقه، بدون توجه به موضوع برجام مبادلات تجاری را انجام داد و در این حوزه به ارزآوری پرداخت. اما مسائلی مانند برجام، واسطه‌های تجاری و مسائلی از این دست تا چه حد در توسعه تجاری ایران تاثیرگذار هستند و راهکار درست در این زمینه چیست؟
با گزارش صمت در این باره همراه باشید:
تجارت در شرایط تحریم زیان‌آور است
مجیدرضا حریری، فعال و کارشناس تجاری درباره نقش تحریم‌ها در مبادلات تجاری کشور عنوان کرد: عده‌ای از کارشناسان می‌گویند میتوان با وجود تحریم‌های اقتصادی و تنها با حل مشکل FATF همچنان به تجارت موفق با کشورهای دیگر پرداخت. حقیقت این است که یکی از اولیه‌ترین و مهم‌ترین ابزارهای تجارت در دنیا برقراری روابط بانکی بین دو طرف معامله است که با توجه به شرایط کنونی، ایران از این امکان بی‌بهره است و باید در زمینه حل این مشکل اقدام کند اما مشکل امروز تجارت کشور بیش از محدودیت‌های بانکی، ناشی از تحریم‌های اقتصادی است که بسیاری از راه‌های مبادلاتی را به روی آن بسته است.
حریری در این راستا، به نتیجه رسیدن برجام و رفع تحریم‌ها را مهم‌تر از FATF دانست و تاکید کرد: برای پرداختن به موضوع محدودیت‌های بانکی و رفع آن نیز، باید راهکاری برای رفع تحریم‌های اقتصادی بیابیم. سیاست‌های محدودکننده‌ای مانند تحریم‌ها در این حوزه، تجارت خارجی کشور را بیش از پیش دچار چالش می‌کند و جداافتادگی ایران را از بازارهای تجارت جهانی افزایش می‌دهد.وی همچنین با اشاره به راه‌های مبادلاتی فعلی ایران با استفاده از واسطه‌های تجاری، تاکید کرد: در شرایط فعلی و بنا بر اقتضای موقعیت، از راه‌هایی به تجارت خارجی می‌پردازیم که از آنها با نام دور زدن تحریم‌ها یاد می‌شود. در این راهکار مجبور به استفاده از راه‌های غیرمتعارف برای مبادلات تجاری خود هستیم که علاوه‌بر دشواری‌های خاص و احتمال خطر بالای آن، هزینه‌های فراوانی را برای کشور به همراه دارد و از نظر سودآوری و ارزش مبادلات نیز قادر به تامین مطلوب نیازهای کشور نیز نیست.
این کارشناس و فعال اقتصاد در ادامه صحبت‌های خود یادآور شد: موضوع FATF و خارج شدن از فهرست سیاه آن در صورتی قابلیت طرح پیدا می‌کند که قادر به انجام معامله با طرف‌های تجاری خود باشیم در حالی که اکنون به دلیل تحریم‌ها و تهدیدهای امریکا کمتر کشور و شرکتی حاضر به حضور در چنین معاملاتی است. بنابراین موضوع رفع محدودیت‌های بانکی پس از رفع تحریم‌ها قابلیت طرح پیدا می‌کند.
ضمن اینکه به دلیل تبعیت بسیاری از کشورها از قدرت اقتصادی امریکا، در صورت حل مشکل تحریم‌های اقتصادی، محدودیت‌های بانکی و انتقال پول نیز در مدت کوتاهی قابل‌حل است. حریری در پایان با تاکید بر لزوم حل‌و‌فصل موضوع تحریم اقتصادی ایران، گفت: تحریم یک سیستم محدودکننده تجارت است و مبادلات تجاری و قابلیت استفاده از ابزارهای مبادلاتی را دچار مشکل می‌کند و هزینه‌های فراوانی را نیز بر دوش اقتصاد کشور می‌گذارد. بنابراین ماندن در شرایط تحریم، تجارت را با موانع فراوان و هزینه‌های دوچندان مواجه می‌کند.
لزوم برقراری روابط دیپلماتیک
سید مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشگاه نیز درباره به نتیجه رسیدن برجام و لزوم برقراری روابط دیپلماتیک با کشورهای دیگر و تاثیر مثبت آن در تجارت، به صمت گفت: تجارت امروز دنیا نمی‌تواند منفصل از سایر کشورها و به شکل انفرادی انجام شود. امروز در مبادلات تجاری، ایجاد روابط دیپلماتیک با کشورهای دیگر کلید موفقیت در تجارت به شمار می‌رود. وی با اشاره به اثر مضاعف تحریم‌ها و قرار گرفتن در فهرست سیاه FATF عنوان کرد: باید توجه کنیم تحریم‌ها به خودی خود نیز آثار زیانباری بر تجارت و اقتصاد کشور داشته و دارند و امکان مبادلات تجاری با بسیاری از کشورها را از ایران می‌گیرند اما اثرات وضعیت کنونی تحریم‌ها بر اقتصاد کشور حتی از زمان جنگ تحمیلی نیز بیشتر است زیرا با قرار گرفتن در فهرست سیاه FATF حالا حتی امکان انتقال ارزهای حاصل از مبادلات تجاری با همان کشورهای محدود را نیز از دست داده‌ایم.
افقه با مهم خواندن موضوع رفع تحریم‌ها از اقتصاد ایران، عنوان کرد: نمی‌توانیم بدون درنظر گرفتن روابط سیاسی و دیپلماتیک، انتظار داشته باشیم ظرفیت‌های تجاری موجود در کشور به شکل مطلوبی به ثمر برسد. حتی پس از لغو تحریم‌ها نیز باید تلاش کنیم روابط دیپلماتیک خود را با کشورهای هدف در حوزه تجارت افزایش دهیم و از ابزارهای موجود برای شکل‌گیری تجارت مطلوب و سودآور بهره بگیریم.
این کارشناس اقتصاد درباره وابسته بودن تجارت و توسعه تجاری کشور به نتیجه گفت‌وگوهای برجام خاطرنشان کرد: تلاش برای خودکفایی در تولید و بی‌نیازی از واردات، تلاشی قابل قدردانی است اما نیاز به مبادلات تجاری و ایجاد ارتباط با کشورهای بیشتر نیز دلیل بر وابستگی نیست زیرا در مبانی تجارت امروز مبادلات دوطرفه بین کشورها و تامین نیازها در بخش‌های مختلف، یک ضرورت است. باید به این بینش برسیم که تجارت خارجی کشور یک بخش جداافتاده و بدون ارتباط با سایر کشورها و مستقل از سایر بخش‌ها نیست. بنابراین به نتیجه رسیدن تلاش‌ها در این حوزه به برقراری روابط مطلوب دیپلماتیک با کشورهای طرف تجارت نیاز دارد. افقه در پایان گفت: در نهایت اینکه برای دستیابی به توسعه تجاری و ارزآوری مطلوب برای کشور نیاز داریم تا با کشورهای دیگر روابط دیپلماتیک مطلوبی برقرار کنیم و این روابط مطلوب در گرو عبور از موانعی مانند تحریم‌ها و خروج از فهرست سیاه FATF قرار دارد.
چالش در مسیر تجارت خارجی
ابراهیم بهادرانی، مشاور عالی رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز درباره نقش به نتیجه رسیدن گفت‌وگوهای برجام در تجارت کشور، عنوان کرد: در سال‌های اخیر فعالان اقتصاد و دست‌اندرکاران حوزه تجارت نهایت تلاش خود را برای بهبود وضعیت تجاری و ارزآوری کشور معطوف کرده‌اند. با این حال، ایران در موضوع تجارت، در چند سال اخیر به دلیل مشکلات بین‌المللی بسیار عقب مانده و درحال‌حاضر نیز مسئله امکان مبادلات تجاری و نیز انتقال پول به داخل کشور و گشایش اعتبارات از طریق سیستم بانکی مهم‌ترین چالشی است که در مسیر تجارت خارجی قرار دارد.
وی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به اینکه محدودیت‌های فعلی تجارت کشور باعث شده تا ماهیت تجارت امروز کشور به شکل تجارت سنتی و با بهره‌وری بسیار ناچیز باشد، تاکید کرد: هزینه‌های نقل و انتقال پول توسط واسطه‌های تجاری نیز درحال‌حاضر به دلیل شرایط تحریمی بسیار بالاست. براساس گزارش‌های رسمی، این هزینه‌ها سالانه به طور میانگین بیش از ۲۰ درصد حجم نقل و انتقالات پولی را شامل می‌شود و این درصد بالا خود عاملی در از بین رفتن مزیت‌های رقابتی در قیاس با کشورهای دیگر است که می‌تواند با حل مشکل FATF کاهش یابد.
بهادرانی افزود: در حقیقت رفع تحریم‌ها و خروج از فهرست سیاه FATF دو موضوع مکمل یکدیگر در شکوفایی تجارت کشور هستند که به نظر می‌رسد باید در دستور کار دولتمردان در حوزه تجارت قرار گیرند؛ تحریم‌های بانکی و خارج شدن از فهرست سیاه FATF علاوه‌بر تسهیل تجارت، کشور را از هزینه‌های فعلی در مسیرهای فرعی و پرپیچ‌و‌خم تجارت رهایی می‌دهد و از شرایط فعلی و هزینه‌های بالایی که تحمیل می‌شود، می‌کاهد. بنابراین جا دارد موضوع برجام و به نتیجه رسیدن آن به‌درستی توسط سیاست‌گذاران این بخش مورد توجه قرار گیرد.
مشاور عالی رئیس اتاق بازرگانی تهران در عین حال خاطرنشان کرد: البته مشکل تنها مربوط به موضوع برجام، تحریم‌ها و FATF نمی‌شود و باید بپذیریم مشکلات دیگری هم در این حوزه وجود دارد که باید به آنها نیز پرداخته شود.
وی در این باره تصریح کرد: موضوع تجارت و رونق آن همواره در گرو رونق تولید در کشور است. بنابراین علاوه‌بر پیگیری موضوعاتی مثل FATF باید حتما موضوع تولید و رفع موانع آن را مد نظر قرار دهیم زیرا تا زمانی که تولید در کشور به شکل منسجم و مستمر انجام نشود، نمی‌توان به بازارهای جهانی و صادراتی دست یافت و همکاری‌های بلندمدت نیز در این زمینه شکل نخواهد گرفت.
بهادرانی در پایان گفت: باید به این آگاهی برسیم که خارج شدن از این چالش‌ها باید با یک نگاه جامع و نظام یکپارچه باشد و با برنامه‌های موضعی و مقطعی کار چندانی از پیش نمی‌رود. رفع موانع تولید باید از یک سو با هدف‌گذاری‌های کوتاه‌مدت به حل مشکلاتی مثل FATF بپردازد و از سوی دیگر در برنامه‌های بلندمدت به اصلاح و ترمیم نظام اقتصادی و تجاری کشور بپردازد. برای این کار نیاز است ابتدا مشکلات موجود را شناسایی و تحلیل درست از وضعیت موجود ارائه کنیم، هدف‌ها را بشناسیم و برای چالش‌هایی که در مسیر هستند، راهکارهایی داشته باشیم.
راه‌های دیگر را هم امتحان کنیم
البته برخی کارشناسان اقتصاد درباره موضوع برجام و رفع تحریم‌ها معتقدند کشور و نظام اقتصادی باید در اندیشه یافتن راه‌های تجاری دیگری نیز برای مبادلات برون‌مرزی خود باشد.
در این باره میرهادی رهگشای، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: اگر از مسئولان درباره وضعیت تجارت کشور سوال کنیم، حتما با این پاسخ روبه‌رو خواهیم شد که «ما همه تلاش خود را انجام می‌دهیم تا با تحقق موضوعاتی مثل برجام، شرکت‌های گوناگون از کشورهای مختلف برای ایجاد رابطه تجاری به سوی ما بیایند»؛ موضوعی که به نظر نمی‌رسد هیچ‌گاه به نتیجه برسد.
رهگشای در این باره خاطرنشان کرد: شرایط کشور ما در حوزه تجارت خارجی با توجه به موضوع برجام، تحریم‌ها و FATF در فرم ایده‌آل آن نیست اما به این معنی هم نیست که فرصت ایجاد روابط تجاری با کشورهای اروپایی را منوط به نتایج برجام کنیم.
وی در این زمینه تاکید کرد: آنچه امروز نیازمند آن هستیم، وارد شدن به موضوعات و معاهده‌هایی مثل برجام و سازمان تجارت جهانی نیست بلکه تجویز برای این بیماری مزمن می‌تواند در قالب ایجاد روابط تجاری با کشورهایی که ارتباط سیاسی مطلوبی با آنها داریم مطرح شود.
این کارشناس اقتصاد در توضیح این مطلب گفت: باید به دنبال ارتباط با کشورهایی باشیم که فقط به دنبال خرید مواد خام از ایران و فروختن محصول نهایی به ما نباشند. کشورهایی مثل کشورهای جنوب شرق آسیا، کشورهای آسیای مرکزی و حتی کشورهای افریقایی می‌توانند گزینه‌های مطلوبی در این زمینه باشند.
ما باید به صورت دوجانبه با این کشورها رابطه ایجاد کنیم و به مرور زمان در برآیند‌های میان‌مدت و بلندمدت روابط تجاری غیرنفتی خود را با آنها افزایش دهیم.
رهگشای در پایان تاکید کرد: درحال‌حاضر همه کشورهای دنیا - چه کشورهای پیشرفته و چه کشورهای در حال توسعه- بیش از یک دهه است به سمت ایجاد روابط دوجانبه حرکت کرده‌اند و این شیوه را در توسعه روابط تجاری خود موثرتر می‌‌دانند. ایجاد روابط تجاری با استفاده از این راهکار، این امکان را می‌دهد تا دو کشور براساس ظرفیت‌های صادراتی خود و شناسایی موانع، راهکارهای مناسب در این زمینه را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و امتیازاتی را برای یکدیگر درنظر بگیرند.
سخن پایانی
آنچه از گفته‌های کارشناسان اقتصاد و فعالان حوزه تجارت برمی‌آید، این است که اگر گفت‌وگوهای برجام به نتایج قابل‌قبول برسد، میتوان امیدوار بود با رفع تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، تجارت کشور در مسیر هموارتری در توسعه اقتصادی قرار گیرد. اما در عین حال دو نکته در این موضوع وجود دارد؛ اول اینکه تا زمان رفع تحریم‌ها نباید تمام فعالیت‌های تجاری، منوط به سرانجام مثبت توافقات برجام بماند و دوم اینکه در صورت توافق برجام و عادی شدن شرایط تجارت، باید به این موضوع دقت کنیم که دوباره همه بار تجارت و ارزآوری کشور را بر دوش صادرات نفت نیندازیم.
