چالش‌های گاز طبیعی در کشور(بخش نخست)
رضا پدیدار- رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران
گاز طبیعی ۳۲ درصد مصرف انرژی اولیه در ایالات متحده، بزرگ ترین تولیدکننده جهان را تشکیل می دهد. روسیه دومین تولیدکننده بزرگ این سوخت و دارای حداقل ۳۷ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی با بالاترین میزان در جهان است. طبق آمارهای جهانی ایران نیز ۶ . ۴ درصد منابع گازی را در اختیار دارد و سومین تولیدکننده بزرگ گاز در دنیا به شمار می رود.
فصل سرما در نیم کره شمالی آغاز شده و ضرورت تولید و مصرف بهینه گاز به عنوان یکی از عوامل مهم و اثرگذار انرژی در سطح جهانی بیش از پیش نمایان است. در این بین ایران به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده گاز نقش غیرقابل انکاری در تامین جهانی این انرژی دارد. از سویی ایران دارای منابع غنی گاز است و از سوی دیگر مصرف نامناسب گاز در کشور، شرایطی را پدید آورده که می تواند در صورت نبود نظارت و برنامه ریزی چالش هایی برای کشور و جهان ایجاد کند و موجب بروز ناترازی نامعقولی در تولید و مصرف انرژی گاز شود.
آمار تولید گاز در حالی مطرح می شود که آمارهای بانک جهانی نشان می دهد ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۷ . ۴ میلیارد مترمکعب (روزانه معادل ۴۸ میلیون مترمکعب) تولید گاز داشته که ۷ درصد آن را در همان مرحله تولید در مشعل ها سوزانده و هدر می دهد. این میزان هدررفت گاز نسبت به سال ۲۰۲۰ حدود یک سوم افزایش یافته است.
همچنین برآوردهای بانک جهانی نشان می دهد ایران طی سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ ، مقام اول افزایش هدررفت گاز از میادین نفت و گاز را به دلیل بی توجهی به مصرف بهینه گاز و اجرای الزامات زیست محیطی در میان کشورهای جهان داشته است.
براساس برآورد بانک جهانی در ۱۰ سال گذشته سالانه ۱۴۴ میلیارد مترمکعب گاز در جهان هدر رفته که با این حجم هدررفت می توان ۱۸۰۰ تراوات ساعت برق تولید کرد؛ یعنی دوسوم کل برق تولیدی در اتحادیه اروپا؛ بنابراین با جلوگیری از هدررفت این گازها می توان تا حد زیادی انرژی موردنیاز جهان را تامین کرد.
چنین تلفات عظیمی در حوزه گازی جهان و ایران قابل تامل است. چنانچه به عنوان نمونه در زمستان ۱۴۰۰ ایران با روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب کسری گاز مواجه بود و بخش نیروگاه های برقی و صنایع کشور به جای گاز از سوخت بسیار آلاینده مازوت و گازوئیل استفاده کردند.
به عبارت دیگر ایران از لحاظ مشعل سوزی بعد از روسیه و عراق در جایگاه سوم جهان قرار دارد. به این ترتیب می توان گفت چالش های عمده ایران در بخش گاز طبیعی، مصرف بیش از حد گاز، وجود میادین گازی مشترک، تحریم ها و اقدامات کشورهای غربی و همان گونه که اشاره شد حجم عظیم گازهای سوزانده شده هستند. در همین حال ایران دارای فرصت هایی از جمله توسعه اقتصادی، به دست آوردن بازارهای عمده واردکنندگان گاز جهان، افزایش امنیت، توسعه مناطق محروم، کاهش مصرف بنزین و افزایش بازیافت و تولید نفت نیز هست.
به بیان دیگر انرژی از زیرساخت های اساسی توسعه در ایران و جهان به شمار می رود؛ به گونه ای که تامین نشدن تقاضای آن باعث بحران در جهان خواهد شد. نگاهی به تاریخ جهان به ویژه در چند قرن اخیر نشان می دهد انرژی چگونه در روند تحولات سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار بوده است. انرژی برای کشورهای پیشرفته صنعتی جهان عامل حرکت چرخ های تولید و اقتصاد است و برای بیشتر کشورهای عمده دارنده آن، منبع اصلی درآمد محسوب می شود.
در این بین گاز طبیعی، تمیزترین سوخت فسیلی است، زیرا نه تنها با سوختن آن منواکسید کربن تولید نمی شود، بلکه ماحصل سوخت آن غالبا آب و مقدار ناچیزی دی اکسید کربن است؛ بنابراین می توان از آن با عناوین سوخت برتر، ایمن و سالم در محیط های خانگی، تجاری، صنعتی و اداری نام برد.
برهمین اساس رابرت بریس، سردبیر مجله تریبون انرژی می گوید: زغال سنگ انرژی برتر در قرن ۱۹ بوده است. نفت انرژی سلطه در قرن ۲۰ و گاز طبیعی انرژی برتر در قرن ۲۱ است.
با افزایش اهمیت گاز طبیعی در جهان اهمیت ژئوپلتیکی ایران نیز افزایش می یابد، زیرا ایران با دارا بودن ۱۸ درصد از کل ذخایر گاز جهان دومین دارنده مهم گاز جهان بعد از روسیه است؛ بنابراین می تواند نقش مهمی را در تامین گاز موردنیاز جهان ایفا کند. گاز طبیعی باتوجه به اینکه بالاترین نقش پذیری سیاسی را در بین سوخت های فسیلی دارد، می تواند باعث ارتقای منزلت ژئوپلتیکی ایران شود و توسعه اقتصادی ایران را شتاب بخشد، اما باوجود مزایای متنوع گاز طبیعی و برخورداری ایران از منابع عظیم این انرژی و همچنین موقعیت مناسب جغرافیایی ایران در بین بازارهای عمده مصرف گاز طبیعی، به علت چالش های روز موفق به استفاده از فرصت های موجود در بخش گاز طبیعی نشده ایم. باتوجه به اهمیت بیش از حد این انرژی در حوزه های اقتصادی و سیاسی جهانی باید با دقت بیشتری در زمینه اهمیت استراتژیک و جغرافیایی این منبع انرژی صحبت کرد و با شناخت چالش های اثرگذار بر تولید این انرژی توجه بیشتری را معطوف مصرف آن داشت.
آنچه در این نوشتار خواندید بخش نخست یادداشتی است که در نهایت به چالش های گاز طبیعی در ایران و جهان اشاره دارد. در بخش دوم این نوشتار که فردا و در همین ستون منتشر خواهد شد به موقعیت جغرافیایی تولید و مصرف این انرژی خدادادی می پردازیم.
