استانداردها و قابلیت ردیابی اقلام
قاچاق، جعل و احتکار کالا موجب تضعیف اقتصاد ملی، توزیع ناعادلانه کالا و عدم‌توانایی مدیریت عرضه و تقاضا در سطح جامعه شده و با ارائه کالاهای غیرایرانی به‌نام ایران در خارج از کشور، آسیب فراوانی به تولیدکننده داخلی و اقتصاد ملی تحمیل می‌کند. یکی از علل اصلی این موضوع، عدم‌بهره‌گیری رویه‌های شناسایی اصالت کالاها در زنجیره تولید تا تجارت است. بررسی‌های انجام‌شده (به‌ویژه در حوزه مواد غذایی تازه، دارو و قطعات صنعتی) نشان می‌دهد در سامانه‌های گوناگون دولتی برای شناسایی کالا، خدمات و ذی‌نفعان از کدهای گوناگون و بعضا بدون پشتوانه استاندارد استفاده می‌شود که موجب عدم‌هماهنگی بین نهادهای نظارتی-اجرایی و در نتیجه سودجویی دلالان، قاچاقچیان یا جاعلان کالا و خدمات می‌شود. یکی از راهکارهای مقابله با این وضعیت، ایجاد قابلیت ردیابی اقلام کالایی در زنجیره تامین کشور است که نیازمند وحدت رویه در نحوه طبقه‌بندی و شناسایی کالا و خدمات و همچنین ایجاد زبان مشترک بین تمامی نهادهای دولتی و نهادهای نظارتی مرتبط و تسهیل ارتباط کسب‌وکارها با سامانه‌ها و در نتیجه استخراج اطلاعات درست، به‌روز و در دسترس، ایجاد شفافیت و قابلیت ردیابی جامع و کارآمد است. این امر از طریق پیاده‌سازی طرح یکپارچه‌سازی اطلاعات کالا و خدمات با استفاده از استانداردهای بین‌المللی GS۱ امکان‌پذیر است.
برای استقرار طرح یکپارچه‌سازی اطلاعات کالا و خدمات و دستیابی به وضع مطلوب، چند اقدام اساسی به‌شرح زیر لازم است:
۱- حذف بانک‌های اطلاعاتی موازی‌داده و استفاده از بانک اطلاعاتی جامع و مرجع کالا: ایجاد بانک‌های اطلاعاتی موازی باعث هدررفت منابع مالی و انسانی و به‌تبع آن افزایش هزینه‌ها به‌ویژه هزینه‌های فرصت می‌شود. لازم است با استناد به مصوبات قانونی و اسناد بالادستی موجود، همه نهادها موظف به استفاده از بانک اطلاعاتی مرجع و معتبر به‌صورت وب‌سرویس (و رایگان) شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که امروزه کشورهای توسعه‌یافته (مانند هنگ‌کنگ، ژاپن، استرالیا، ترکیه، امریکا، اتحادیه اروپا) بهترین بهره را از دنیای بارکدها برده و با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی مرجع، از پراکندگی و افزایش تصاعدی فرآیندها در زنجیره تامین جلوگیری کرده‌اند.
در میان اخبار
۲- راهکار استقرار سیستم ردیابی: اقدامات جزیره‌ای در ردیابی اقلام راهبردی در سطح کشور کارآیی لازم را ندارند. از جمله مهم‌ترین علل این ناکارآمدی می‌توان به عدم‌استفاده از شیوه‌های استاندارد شناسایی و به اشتراک‌گذاری داده، عدم‌ثبت مکانیزه اطلاعات در نقاط مهم زنجیره تامین، عدم‌ثبت استاندارد اطلاعات در یک بانک مرجع و عدم‌استفاده از یک بانک مرجع برای دریافت و صحه‌گذاری اطلاعات اشاره کرد. برای پیاده‌سازی سطوح بالاتر و دقیق‌تر سیستم ردیابی، لازم است به اشتراک‌گذاری داده از نمادهای (GS۱databar، GS۱datamatrix، GS۱ QR) و برچسب RFID اشاره کرد. همچنین در روش استاندارد نوع ثبت داده، شناسایی نقاط مهم برداشت اطلاعات در زنجیره تامین و استفاده یک بانک اطلاعاتی مرجع می‌تواند دستیابی به یک سیستم جامع را برای ایجاد ردیابی تضمین کند.
ثبت اطلاعات خرید هر معامله مجزا و به شکل متوالی در طول زنجیره تامین سبب می‌شود ردیابی محصول تا مصرف‌کننده نهایی ادامه یابد. گفتنی است که احراز هویت خریدار همزمان با اسکن دیتاماتریکس کالا از سوی تلفن همراه خریدار و دریافت شماره تماس وی توسط نرم‌افزار انجام می‌شود.
۳- راهکار استفاده از نمادهای استاندارد: به‌اشتراک‌گذاری داده یا تبادل اطلاعات مهم‌ترین اصل در یکپارچگی اطلاعات و ردیابی است. به این منظور مهم است که پس از شناسایی درست موجودیت زنجیره تامین، ثبت و ضبط خودکار داده با استفاده از نمادهای استاندارد انجام شود. در حال‌حاضر، برخی سازمان‌ها این امر را برای کاربران به شکل ناقص انجام می‌دهند که الزامی است به‌منظور پیشگیری از سوءاستفاده کلاهبرداران توزیع و پخش کالا، از نمادهای استانداردی که سامانه مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران براساس استانداردهای جهانی GS۱ ارائه می‌دهد، استفاده شود.
نکته پایانی آنکه، در راستای استقرار طرح یکپارچه‌سازی اطلاعات کالا و خدمات، هماهنگی میان تمامی نهادهای اجرایی و نظارتی و در رأس همه وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی امر در اصلاح وضعیت کنونی شناسایی، ثبت و ضبط خودکار داده و به‌اشتراک‌گذاری درست اطلاعات کالا، امری لازم و ضروری است. رعایت و بکارگیری استانداردهای ثبت اطلاعات می‌تواند به کاهش چشمگیر و کنترل جعل و قاچاق منتهی می‌شود. در پیاده‌سازی این طرح الزامی است ضمن اولویت‌بندی کالاها، کارگروه‌های مرتبط تشکیل شود و طبق یک زمان‌بندی مشخص برای تحقق برنامه‌ها اقدام کنند.
