اول مـهـر تعـطیـل بود
زنگ مهر امسال در حالی زده شد که از چند مدت قبل، دانش‌آموزان، دانشجویان و حتی خانواده‌ها نیز خود را برای حضوری شدن مدارس آماده کرده بودند.
پس از شیوع ویروس کرونا، به ناچار سیستم آموزشی کشور از حضوری به مجازی تغییر جهت داد. حتی باوجود فروکش کردن تب وتاب این ویروس، مدارس و دانشگاه ها به طورکامل دست از آموزش آنلاین برنداشتند. این روند با حمایت ها و مخالفت های زیادی همراه بود. مهم ترین پیامد آموزش مجازی در دوران کرونا، آن بود که مدارس و دانشگاه ها با سیستم آنلاین و ظرفیت های آن به طور کامل آشنا شده و به این ترتیب آموزش و پرورش کشور با وقفه مواجه نشد، هرچند بسترهای زیرساختی مانند اینترنت پرسرعت یکی از خلأهای اصلی بوده و دولت نتوانست برای اقشار دانش آموز و دانشجو، اینترنت مناسب و بدون قطعی فراهم کند. حال خبر حضوری شدن سیستم آموزشی کشور به گوش می رسد، اما برخی فعالان این حوزه معتقدند اماواگرهایی برای ادامه دار بودن روند حضوری آموزش وجود دارد و نمی توان با قطعیت گفت سیستم مجازی به طورکلی برچیده خواهد شد. تمامی این احتمالات در حالی است که کارشناسان آموزشی معتقدند استمرار روند مجازی آموزش به نفع دانش آموزان نیست. دانش آموزان مقطع ابتدایی که نخستین سال های آموزش را در دوران کرونا پشت سر گذاشته اند، در حالی وارد مدرسه می شوند که از چارچوب های قانونی فعالیت مدرسه، تنها پشت سیستم نشستن را آموخته اند. اگر این موضوع مستمر باشد و توجهی به معایب و پیامدهای منفی آموزش آنلاین برای دانش آموزان به ویژه مقاطع ابتدایی نشود، در آینده قشر محصل جامعه درگیر بحران های جدی خواهند شد. هرچند هفته اول مهر با تعطیلی های پی درپی عجین شده، اما امید آن می رود در ادامه با حضوری شدن کامل مدارس، درهای بسته سیستم آموزشی برای دانش آموزان باز شود. صمت در این گزارش، با کارشناسان آموزشی درباره شرایط فعلی سیستم آموزشی کشور به گفت وگو پرداخته است.
ضعف های دنباله دار آموزشی
اعظم طوافی، کارشناس آموزشی و تربیت کودک در گفت وگو با صمت نسبت به پیامد آموزش های آنلاین بر رفتار دانش آموزان واکنش نشان داد. او معتقد است آموزش آنلاین، تبعات منفی زیادی داشته و در این باره توضیح داد: پس از گذشت 2 سال از رواج آموزش مجازی، اعلام شده به دلیل فروکش کردن بحران کرونا، آموزش مدارس و دانشگاه ها به صورت حضوری خواهد بود. یکی از مهم ترین اتفاقاتی که رخ داده، آغاز دوران تحصیل دانش آموزان طی ۲ سال اخیر است. بسیاری از دانش آموزان، دوران ابتدایی خود را در ۲ سال گذشته به صورت مجازی آغاز کردند و هنوز درک مشخصی از روال مدرسه و چارچوب های آموزشی ندارند. آنها پشت سیستم های کامپیوتری، تحصیل را آغاز کردند و همین موضوع چالش های زیادی را برای این دانش آموزان و خانواده های آنها به همراه داشته است. وی ادامه داد: وجود ایراد برای در دست گرفتن قلم، نبود آشنایی مناسب با شیوه های صحیح نوشتاری، ناآشنا بودن با مقررات آموزشی و انتقال ناقص مطالب درسی به دانش آموزان دوران ابتدایی به ویژه پایه های اول و دوم، از مهم ترین ایرادات آموزش مجازی طی ۲ سال گذشته بود. بسیاری از دانش آموزانی که امسال به پایه های تحصیلی بالاتر می روند، هنوز به طورکامل با الفبا آشنا نیستند. آنها مهارت های یادگیری گفتار و نوشتار صحیح را نیاموخته و با نقایص بنیادین این چنینی به مقاطع بالاتر راه یافته اند.
آسیب های مدیریت غلط دانش آموزان
این کارشناس آموزشی به تاثیرات مخرب کار استفاده بی وقفه دانش آموزان از وسایل الکترونیکی و فضای مجازی اشاره کرد و گفت: دانش آموزان دوران ابتدایی با وسایل الکترونیکی مانند لپ تاپ و تبلت مشغول به تحصیل شدند، از این رو از سنین بسیار کم، کار با تلفن های همراه و اینترنت را یاد گرفتند که این موضوع می تواند جنبه های مثبت و منفی را همراه خود داشته باشد.
برخی دانش آموزان، والدین شاغل داشته و زمانی که در کلاس های مدرسه خود شرکت می کردند، والدین بر آنها یا نظارتی نداشتند یا مدیریت اعمال شده مناسب نبوده است. برخی خانواده ها نیز باوجود شاغل نبودن، از تربیت، مدیریت و همراهی کردن فرزندان خود شانه خالی کرده و آنها را با بازی های رایانه ای از سنین کم مشغول کردند. وی تصریح کرد: آشنا شدن کودکان ۶ تا ۹ سال با اینترنت بدون وجود نظارت های صحیح، به آن معنا است که با دانش آموزانی مواجهیم که نمی دانیم از اینترنت چه استفاده هایی و چه نوع اطلاعات درست و غلطی را کسب کرده اند. این دست اطلاعات به طورمستقیم بر روند شکل گیری شخصیت آنها نفوذ کرده و در ادامه، حذف عادات رفتاری غلط از کودکان، بسیار سخت است.
نبود امکان تدریس چهره به چهره
این کارشناس در ادامه صحبت های خود به جنبه های دیگری از پیامدهای منفی آموزش مجازی برای دانش آموزان اشاره کرد و گفت: آموزش آنلاین توانست تا حدی از توقف روند آموزشی جلوگیری کند، اما این به آن معنا نیست که کیفیت این نوع آموزش ها، به اندازه آموزش های حضوری است. در مقاطع تحصیلی بالاتر، پیامدهای منفی آموزش آنلاین شاید به طور واضح به چشم نیاید، اما در پایه های تحصیلی اول و دوم ابتدایی این آثار به وضوح قابل مشاهده است. همان طور که پیش تر عنوان شد، پایه های علمی دانش آموزانی که مقاطع پایین تحصیلی خود را به صورت مجازی گذرانده اند، به طور معمول ضعیف تر از حد مجاز است. وی خاطرنشان کرد: نبود آگاهی علمی مناسب دانش آموزان را می توان یکی از چالش های مهم برای آنها در پایه های بالاتر عنوان کرد. این پایه های ضعیف علمی به ویژه در دروس مهم و تخصصی مانند املا و ریاضی، چالش های جدی برای دانش آموزان و معلمان ایجاد می کند. متاسفانه نگارش و املا، یکی از ضعف های جدی دانش آموزان پایه های اول و دوم ابتدایی است،همچنین درس ریاضی نیازمند تدریس چهره به چهره است که در طول دوران کرونا، این امر میسر نبود.
از دست رفتن فرصت روابط اجتماعی
طوافی همچنین تاکید کرد: پایه های اول و دوم ابتدایی، فرصتی برای شکل گیری ارکان زندگی اجتماعی افراد است. تنها آموزش دروس تحصیلی، وظیفه مدارس نیست و باید به پرورش و تربیت دانش آموزان نیز توجه داشته باشند.
طی دوران کرونا، دانش آموزان کمترین کار گروهی را انجام دادند و مهارت های مربوط به انجام کارهای جمعی را به طور صحیح فرا نگرفتند. آنها در این مدت نتوانستند مهارت های اجتماعی مانند دوست یابی، همراهی، تعامل و صبر را بیاموزند.
وی ادامه داد: دانش آموزان در کنار همسن ها و همکلاسی های خود پروژه های جدی و مهمی که ساختار شخصیتی افراد را شکل می دهند، انجام ندادند و همین موضوع یک بحران جدی برای دانش آموزان پایه های اول و دوم ابتدایی محسوب می شود.
نبود تجربه مناسب از زندگی در فضای اجتماعی، قوانین آموزشی و آگاهی مناسب از چارچوب های آموزشی، مهم ترین نقایص شخصیتی فعلی دانش آموزان دوران ابتدایی است، هرچند اعلام شده سال تحصیلی پیش رو حضوری خواهد بود، اما هنوز اماواگرهایی در این باره وجود دارد، بنابراین امسال نیز آموزش به طور کامل حضوری شده و دانش آموزان می توانند نقایص آموزشی و پرورشی خود را تا حدی رفع کنند.
تهیه تجهیزات برای همه میسر نبود
سحر درویشی، آموزگار دوره ابتدایی در گفت وگو با صمت، به تشریح آسیب ها و سختی های آموزش آنلاین پرداخت. او در ابتدا کمبودهای زیرساختی را یکی از چالش های اصلی آموزش های مجازی عنوان کرد و در این باره گفت: آموزش مجازی نقاط قوت و ضعف بی شماری دارد، اما متاسفانه ابعاد منفی آن، تاثیرات مخربی را برای آموزگاران و دانش آموزان داشته است. یکی از این مشکلات، کمبودهای زیرساختی و تجهیزاتی است. سرعت اینترنت در تمامی نقاط یکسان نیست و همه نمی توانند به اینترنت پرسرعت دسترسی داشته باشند، همچنین آموزش مجازی به وجود لوازم و امکاناتی وابسته بوده و ممکن است برای تمامی خانواده ها، مهیا کردن لوازمی مانند تبلت و لپ تاپ امکان پذیر نباشد. همین موضوع سبب شده تا طی 2 سال اخیر شاهد باشیم، دانش آموزانی که در مناطق محروم زندگی می کردند، به دلیل نبود اینترنت یا وجود مشکلات مالی، از تحصیل بازماندند. وی ادامه داد: بازماندن از تحصیل، تنها پیامد نبود زیرساخت برای تحصیل نیست. این دانش آموزان دچار سرخوردگی و آسیب روحی می شوند، چرا که می دانند همکلاسی های آنها امکانات مناسب برای تحصیل دارند و این تفاوت میان آنها وجود دارد. از سویی دیگر، کار کردن مداوم معلمان با کامپیوتر و خیره شدن طولانی مدت دانش آموزان به تبلت، باعث شده مشکلات بینایی برای این افراد شکل گیرد. دانش آموزان دوره ابتدایی در سن رشد بوده و هر نوع آسیب جسمی می تواند موضوعی مهم برای آنها باشد.
مشکلات آموزش مجازی
درویشی در ادامه تنبلی و کسلی را یکی از پیامدهای منفی آموزش های مجازی عنوان کرد و در این باره توضیح داد: آموزش بلندمدت مجازی، باعث شد تا فعالیت جسمی دانش آموزان به طرز چشمگیری کاهش یابد، در نهایت دانش آموزان تحرک نداشته و تنبلی در شخصیت آنها رسوخ کرده است. در حال حاضر بیشتر دانش آموزان دوران ابتدایی تمایلی برای انجام فعالیت های جسمی مانند ورزش یا حتی رفتن به پارک را ندارند. این اتفاق برای کودکانی که در سن رشد بوده و باید تحرک و پویایی داشته باشند، امری نامناسب و بحران تلقی می شود. این آموزگار افزود: طی ۲ سال گذشته دانش آموزان به صورت حضوری در مدارس حاضر نشدند و همین موضوع سبب شد تا در برقراری تعاملات و ارتباطات اجتماعی با سایر همکلاسی های خود دچار مشکل باشند. روحیه کار تیمی در بین دانش آموزان تقویت نشده و شاهد هستیم برخی از این کودکان دچار مشکلات مربوط به عزت نفس هستند. کیفیت روابط اجتماعی، به طورمستقیم بر پیشرفت تحصیلی تاثیر داشته و مولفه مهمی در شکل گیری شخصیت دانش آموزان است. اعلام شده سال تحصیلی جاری، به صورت حضوری برگزار خواهد شد، هرچند به نظر می رسد ممکن است اماواگرهایی در این باره در ادامه وجود داشته و روند حضوری بودن مدارس را مجدد به آموزش آنلاین تغییر دهد، اما به طورکلی با حضوری شدن مدارس، دانش آموزان مهارت های اجتماعی و نحوه همکاری با همسن و سالان خود را به تدریج یاد خواهند گرفت، همچنین با افزایش حضور در جامعه، متوجه خواهند شد که با افراد در سنین و جایگاه های مختلف باید چه نوع تعاملات صحیح و مناسبی داشته باشند.
قضاوت های غیرکارشناسی تدریس
درویشی همچنین کم کاری برخی والدین در روند آموزش مجازی را یکی دیگر از نقایص بخش آموزشی در طول دوران کرونا عنوان کرد و گفت: کلاس های مجازی قواعد و چارچوب های منظم و مشخصی دارند، اما بدیهی است که این مقررات به پای انضباط کلاس های حضوری نمی رسد. به شخصه عقیده دارم باید کلاس های مجازی و حضوری همراستا و همراه با یکدیگر برگزار شوند، چرا که این 2 نوع آموزش مکمل یکدیگر بوده و نمی توان تنها به آموزش های آنلاین برای پرورش و تربیت علمی و عملی دانش آموزان تکیه کرد، همچنین باید والدین نیز به عنوان سرپرستان اصلی دانش آموزان، نظارتی جدی بر عملکرد فرزندان خود داشته باشند، اما متاسفانه بنا به دلایل مختلفی از جمله نبود آگاهی و اطلاعات کافی از سوی خانواده ها، والدین از نظارت و مدیریت تحصیل دانش آموزان سر باز زده و تمامی مسئولیت ها را بر دوش معلم و مدرسه می اندازند. وی ادامه داد: یکی از چالش های اصلی در ۲ سال اخیر میان والدین و معلمان در گرفت، بحث مقایسه شیوه تدریس آموزگاران با یکدیگر است. بارها دیده شده والدین شیوه تدریس مجازی معلمان مدارس مختلف را با یکدیگر مقایسه کرده و ملاحظاتی مانند تفاوت دانش آموزان با یکدیگر را در نظر نمی گیرند. این مدل قضاوت های غیرکارشناسی، تنش های جدی را میان مدرسه و خانواده های دانش آموزان در این مدت به وجود آورده است. امید آن می رود با باز شدن مدارس، این دست از مشکلات نیز پایان یابند.
سخن پایانی
یکی از پیامدهای رواج آموزش آنلاین، تعطیل شدن راحت کلاس های دانشگاهی بود. از سال گذشته گمانه زنی های متعددی درباره حضوری شدن دانشگاه ها و آموزش در سطح عالی مطرح شده بود که بنا بر مسائل مختلفی به مرحله اجرا نرسید. بیشتر می توان علاقه مدیران دانشگاه ها و تمایل دانشجویان به استمرار آموزش در فضای مجازی را عامل این موضوع معرفی کرد، بنابراین بحث هایی مانند کرونا دیگر عامل تعیین کننده بسته بودن درهای دانشگاه ها نبود و اعمال نظر سلیقه ای، رکنی اساسی در این موضوع شد، به عنوان مثال، پیش از آغاز مهر، دانشگاه تهران اعلام کرد تا ۲ هفته، آموزش های خود را به طور مجازی ادامه خواهد داد.
به بیانی دیگر، بازدهی متوسط آموزش های مجازی، راه را برای بسته شدن گاه و بیگاه دانشگاه ها که محل اصلی تجمعات دانشجویی محسوب می شوند، باز کرد.
