خودروسازها پیاده شوند، دانش‌بنیان‌ها سوار
بررسی توان دانش‌بنیان‌ها برای گشودن گره معضلات خودروسازی
یک همکاری که شکل نگرفت
وقتی سخن از کیفیت و کمیت خودروهای ایرانی می‌شود، بیشتر یاد تصادفات جاده‌ای و انتقادهای پلیس می‌افتیم که به نقص قطعات خودروهای ساخت داخل اشاره دارد.
حتی در مراسمی، رئیس پلیس راه کشور خواستار تعطیلی 2 خودروساز بزرگ کشور شد، اما چرا دانش‌بنیان‌ها و قطعه‌سازان کشور بعد از سال‌ها فعالیت، باوجود ساخت قطعاتی که با نمونه‌های خارجی رقابت کرده و می‌توانند کشور را از واردات قطعات چینی نامرغوب خلاص کنند یا دیده نشده یا به ورطه ورشکستگی افتاده‌اند؟ چرا تاکنون پیوندی میان شرکت‌های خودروسازی با نهادهایی نظیر معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری ایجاد نشده تا بسترهای مناسب برای تشکیل خط تولید باکیفیت به‌دست دانش‌بنیان‌ها ایجاد شود؟
در فناوری‌های خودرویی عقب ماندیم
ابوالفضل خلخالی، کارشناس خودرو و عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت در گفت‌وگو با در این‌باره گفت: در مقیاس کلی خودرو محصولی است که از فناوری‌های متعددی ساخته می‌شود و از آنجایی که یکی از وظایف شرکت‌های دانش‌بنیان توسعه فناوری‌های نو است، انتظار می‌رود در زمینه توسعه فناوری‌های مربوط به ساخت خودرو گام‌های ویژه‌ای برداشته شود. وی بااشاره به اینکه صنعت خودرو در ایران راه زیادی دارد تا به جایگاه امروزی خودروهای پیشرفته برسد، گفت: باتوجه به اینکه خودروهای امروزی در دنیا از فناوری‌های بسیار پیشرفته برخوردارند، خودروهای تولیدشده در کشور ما از این نظر جا مانده‌اند. به‌عبارت دیگر بیشتر شرکت‌های خودروسازی دنیا اصول خاص و ویژه‌ای در بحث ایمنی و دیگر مولفه‌ها در خودروسازی پیاده می‌کنند، اما این اصول برای خودروسازی در کشور ما بیگانه است.
دانش‌بنیان‌ها چه چیزی تولید کنند؟
خلخالی درباره مهم‌ترین زمینه‌های فعالیت دانش‌بنیان‌ها در خودروسازی گفت: ایمنی و ساخت بدنه از مولفه‌های مهمی است که لازم است دانش‌بنیان‌ها در این عرصه فعالیت جدی داشته باشند. امروزه در سراسر دنیا از مواد اولیه خاص در فولاد برای ساخت استفاده می‌کنند که لازم است دانش‌بنیان‌ها به توسعه این فناوری در ساخت بدنه خودرو برسند. همچنین در بحث روش‌های تولید نیز روشی به‌نام ضربه داغ وجود دارد که در دنیا برای ساخت بدنه خودرو مورداستفاده قرار می‌گیرد، اما این فناوری‌ها هنوز در کشور ما توسعه نیافته و بهتر است شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه فعال‌تر باشند. این کارشناس خودرو افزود: امروزه شرکت‌های بزرگ خودروسازی در بخش اتصالات بدنه خودرو از فناوری‌ای به‌نام جوش لیزر استفاده می‌کنند که این فناوری در کشور راه نیفتاده؛ این هم از مواردی است که دانش‌بنیان‌ها باید برای ایجاد و توسعه آن اقدامات مهمی را به‌ثمر برسانند. وی افزود: در بخش سیستم‌های ترمز، تعلیق و فرمان هم کمبودهایی در خودروسازی کشور احساس می‌شود که انتظار می‌رود شرکت‌هایی در این عرصه، فعالیت مستمر و جدی داشته باشند. این در حالی است که در کشور هنوز سیستم ترمز ABS و CBC در خودروهای داخلی کار گذاشته نمی‌شود. همچنین بیشتر خودروهای پیشرفته در دنیا از سیستم تعلیق فعال استفاده می‌کنند که جای خالی بکارگیری این فناوری هم در ساخت خودروهای کشور احساس می‌شود و لازم است دانش‌بنیان‌ها در این عرصه فعالیت کنند. به‌گفته خلخالی کارگذاری سیستم ایربگ پیشرفته برای سرنشینان جز راننده از دیگر مواردی است که لازم است دانش‌بنیان‌ها در این زمینه دست به تولیدات فناورانه بزنند. هنوز فناوری سیستم‌های پیشرفته ایربگ در کشور وجود ندارد و سیستم‌های قدیمی همچنان مورداستفاده قرار می‌گیرند. این کارشناس تاکید کرد: به‌طورکلی لازمه توسعه صنعت خودرو، توسعه و پیشرفت سایر فناوری‌ها در صنایع دیگر است؛ نظیر صنایع نظامی و انرژی که بیشتر در بخش فناوری‌های برتر شناخته می‌شوند. برای اینکه برخی از فناوری‌ها به مرحله اقتصادی و تجاری‌سازی برسند، باید ابتدا در صنایع دیگر مورداستفاده قرار گرفته و در یک محصول نهایی نظیر خودرو به‌بهره‌برداری برسند، اما نگرش نهادهای دولتی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به ساخت خودرو برخاسته از یک نگاه مجزا است و توجهی به توسعه فناوری‌هایی ندارند که منجر به افزایش کیفیت خودروها می‌شوند. وی افزود: این نهاد حامی از شرکت‌های خلاق و دانش‌بنیان، فهرستی با عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان با فناوری‌های در اولویت دارد؛ به‌عبارت دیگر این فهرست برای شرکت‌هایی است که به توسعه فناوری‌های برتر در دنیا می‌پردازند و بدون ارزیابی وارد مرحله دانش‌بنیان شدن می‌شوند. در این فهرست، شرکت فعال در زمینه فناوری‌های مربوط به ساخت خودرو دیده نمی‌شود، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که هنوز به آن نگرش اساسی در توسعه فناوری‌های منتج‌شده به ساخت خودرو در نهادهای دولتی نرسیده‌ایم.
خودتان از تولیدتان استقبال می‌کنید؟
در ادامه، محمدجواد خواجه، کارشناس توسعه کسب‌وکار در صنعت حمل‌ونقل بااشاره به اهمیت توجه صنایع به یکدیگر در راستای پیشرفت آن گفت: امروزه بیشتر مردم صاحبان صنایع هستند که باید از یکدیگر حمایت کنند. به‌عبارت دیگر لزوم توجه کارخانه‌دارها و اهالی صنعت به تولیدات داخلی برای حمایت از تولیدات خودشان است. این در حالی است که بی‌اعتمادی در صنعت کشور از دلایل اصلی رشد و توسعه ناکافی در فناوری‌ها برتر به‌شمار می‌رود. وی گفت: اگر صنعتگران با استفاده از محصولات یکدیگر از بازار هم حمایت کنند، اعتماد مصرف‌کننده نیز جلب خواهد شد. هدف این است که از کالای باکیفیت ایرانی استفاده کنیم و این در بیشتر صنایع شدنی است و این موضوع در صنعت حمل‌ونقل نظیر هوانوردی و خودرو صدق می‌کند. شاید برخی آلیاژهایی که برای ساخت بدنه هواپیما یا خودرو مورداستفاده قرار می‌گیرد، در ایران وجود نداشته باشد؛ اما در بیشتر موارد می‌توانیم با اتکا به تولیدات داخلی آن را توسعه بخشیم.
از امضا امتناع می‌کنند
شنیده شده برخی صنعتگران و کارخانه‌داران زمانی‌که متوجه می‌شوند محصولی ساخت ایران است، پای امضای قرار داد هم که باشند، از عقد آن امتناع می‌کنند و خواهان خرید همان محصول با برچسب ساخت خارج هستند. خواجه در این‌باره گفت: این در حالی است که برخی محصولات ساخت داخل آنچنان کیفیت بالایی دارند که تا زمانی که مصرف‌کنندگان برچسب ساخت ایران را نبینند، باور نمی‌کنند این محصول در ایران تولید شده است. این تولیدات نه‌تنها با مشابه خارجی خود برابری می‌کنند، بلکه حتی از آن محصولات هم مزیت‌های بالاتری دارند. با اینهمه برخی صاحبان صنایع از خرید و استفاده از کالای تولید داخل امتناع کرده و در خرید، سنگ‌اندازی‌هایی می‌کنند که در خرید محصولات خارجی چنین نمی‌کنند. وی افزود: گاهی ایرانی بودن محصولات صنعتی در کشور، مسیر فروش را برای تولیدکنندگان تاحدی دشوار می‌کند مگر آنکه نمونه خارجی آن در بازار وجود نداشته باشند. به‌عبارت دیگر باید انرژی زیادی برای اثبات محصولات و کارآیی آن گذاشته شود، در حالی که اگر همان محصول از یک برند خارجی در بازار موجود باشد، کالا باید از فیلترهای تایید کمتر و راحت‌تری عبور کند.
تحریم؛ یک توفیق اجباری
خواجه تاکید کرد: در این میان، وظیفه شرکت‌های دانش‌بنیان این است که به‌قدری محصول خوب و باکیفیت و با بالاترین استانداردهای جهانی تولید کنند که بیشتر صنایع و کارخانه‌دارها، بی‌چون و چرا به استفاده از محصولات ایرانی روی بیاورند و این ذهنیت را از مردم جدا کنند که محصولات خارجی بهتر از محصولات ایرانی است تا بتوانند با اطمینان‌خاطر از آنها استفاده کنند.
گمنامان فعال
این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه تحریم‌ها نیز مزید بر علت شده گفت: یکی دیگر از مشکلاتی که دانش‌بنیان‌ها در توسعه فناوری‌های صنعت حمل‌ونقل و خودرو با آن مواجهند، این است که از ترس بروز مشکل به‌دلیل تحریم‌ها، تلاش می‌کنند گمنام به فعالیت بپردازند، در واقع بسیاری از آنها برای خرید مواد اولیه ترجیح می‌دهند نام خود را فاش نکنند، اما به‌شدت شرکت‌های مقتدر و مهمی در صنعت حمل‌ونقل کشور به‌حساب می‌آیند که تولیدات ارزنده و با کیفیت بسیار بالایی را تحویل صنایع کشور می‌دهند. وی افزود: کمی حمایت و مشاوره بجا و کارآمد به دانش‌بنیان‌ها می‌تواند کشور را در صنایع گوناگون قوی‌تر کند، بهتر است به‌جای اینکه صاحبان صنایع نگاه مغرضانه به انتقادات داشته باشند، ایرادات فنی موجود را پذیرفته، به یکدیگر منتقل کنند تا شرکت‌های سازنده نیز بتوانند با رفع ایرادات، به تولیدات مرغوب و باکیفیت برسند.
خواجه یادآور شد: ما راهی جز دانش‌بنیان کردن صنعت و اقتصاد کشور پیش‌رو نداریم؛ این در حالی است که بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان، سال‌ها برای تولید یک محصول بدون هیچ سودی فقط و فقط تلاش می‌کنند تا به تولید یک محصول باکیفیت برسند، اما گاهی به‌حدی قوانین کشور برای تولید و دانش‌بنیان‌ها اذیت‌کننده است و شکاف وجود دارد که در بسیاری از موارد صاحبان این شرکت‌ها از مسیری که آمده‌اند، پشیمان می‌شوند.
دانش‌بنیان شدن؛ غول مرحله آخر
این کارشناس بااشاره به روند دشوار دانش‌بنیان شدن در عرصه صنعت گفت: اینکه مجموعه‌ای به مرحله دانش‌بنیان شدن می‌رسد، به‌عبارتی غول مرحله آخر را شکست داده است، چرا که سال‌ها تلاش کرده تا بتواند بدون هیچ پشتوانه‌ای به این مرحله برسد. حال زمانی که می‌خواهد از وزارت صنعت،معدن و تجارت پروانه تولید بگیرد، تازه به ابتدای سختی‌ها برای اثبات خود رسیده است. به‌عبارت دیگر به‌جای اینکه تمرکز نهادهای دولتی بر تولیدات انبوه دانش‌بنیان‌ها با کیفیت بالا باشد، وقت‌شان صرف کاغذبازی‌های اداری می‌شود، در واقع آن روندی که یک دانش‌بنیان طی می‌کند تا به مرحله دانش‌بنیانی برسد، برای نهادهای دولتی پذیرفته‌شده نیست و وقتی این دانش‌بنیان می‌خواهد مجوزها و استانداردهای لازم را از نهادهای دولتی برای تولیدات خود کسب کند، باید از صفر شروع کند.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده باید گفت اعتماد اصلی‌ترین حلقه گمشده در توسعه صنایع به‌دست دانش‌بنیان‌ها است و برای توسعه و پیشرفت در صنعتی نظیر خودرو، راهی جز اعتماد به توان داخلی و نیروهای دانش‌بنیان نداریم، اما این هدف زمانی به مرحله عملیاتی می‌رسد که افزون بر اعتماد، همکاری‌های باطنی میان نهادهای مربوطه به‌شکلی عمیق ایجاد شود. در حقیقت می‌توان گفت ناهمگونی عجیبی میان دانش‌بنیان‌ها و روال کار آنها با آن چیزی که در نهادهای دولتی از شرکت‌های دانش‌بنیان جاافتاده است، وجود دارد و همین امر باعث شده است، در عمل شرکت‌های دانش‌بنیان در این مسیر فرسوده شوند.
