امروزه صنعت بیمه از عوامل مهم توسعه و پیشرفت‌ کشورها به حساب می‌آید و توسعه این شاخص نشان از بهبود وضع اقتصادی و ترقی سطح زندگی افراد یک جامعه است. ماهیت بیمه، مشارکت در خسارت و جایگزین کردن اطمینان به‌جای عدم اطمینان است. بنابراین، بیمه به‌عنوان یک روش مقابله با خطر، پاسخی به شرایط نامطمئن و پرمخاطره است.

سه نقش اصلی صنعت بیمه

نقش صنعت بیمه در بازارهای مالی به سه صورت ظاهر می‌شود. ابتدا، تاثیری که این صنعت می‌تواند بر سایر بازارهای مالی اعمال کند که معمولا به‌صورت یک پشتیبان برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری به‌کار می‌رود. دومین نقش آن، جمع‌آوری و تجهیز منابع مالی با استفاده از عملیات بیمه‌گر است که جهت سرمایه‌گذاری غیر‌مستقیم و یا مستقیم به‌کار می‌رود و در نهایت، سرمایه‌گذاری مستقیم صنعت بیمه در فعالیت‌های اقتصادی کشور، مهم‌ترین نقش آن محسوب می‌گردد. شرکت‌های بیمه وجوه بیمه‌گذاران را که به‌صورت ذخایر فنی در اختیار دارند به‌عنوان دارایی سودآور به‌کار می‌گیرند و در فعالیت‌های مناسب اقتصادی سرمایه‌گذاری می‌کنند.

پیدایش بیمه در جهان

نیاز به داشتن احساس امنیت، باعث ایجاد بیمه شد. نخستین بهره‌گیری از صنعت بیمه را به دریانوردان و بازرگانان نسبت می‌دهند. شکل‌های اولیه بیمه، توسط بازرگانان چینی استفاده می‌شد. آنها آموخته بودند که احتمال دستبرد به تمام کشتی‌هایی که در یک روز مشخص در یک بندر، تردد می‌کنند پایین است. بنابراین برای جلوگیری از خطر از بین رفتن سرمایه‌شان، کالاهای خود را در چند کشتی و قایق بارگیری می‌کردند. استفاده از قراردادهای بیمه پیشرفته‌تر به ۵۰۰ تا ۶۰۰ سال قبل از میلاد در کشورهای حوزه مدیترانه برمی‌گردد. در آن زمان از این پیمان‌ها برای بیمه باربری دریایی استفاده می‌کردند. عده‌ای دریانوردان فنیقی و بعضی کشتی‌رانان بابلی را به عنوان مبدا این بیمه می‌شناسند. به هرحال کشتی‌رانان برای خرید کالاهای خود از بازرگانان و تجار، وام می‌گرفتند. با این شرط که: اگر از سفر به سلامت برگردند در یک مدت زمان مشخص اصل پول و سودش را به آنها بازگردانند. بازرگانان در طول مدت قرارداد، بخشی از کالاهای دریانوردهای مقروض را نزد خود گرو نگه می‌داشتند. اگر طلب آنها طی محدوده زمانی قرارداد وصول نمی‌شد، آنها می‌توانستند کالاها را حراج کنند. اما اگر کشتی با حوادثی مثل طوفان یا هجوم دزدان دریایی روبه‌رو می‌شد؛ دریانورد، وظیفه‌ای در قبال عودت دادن وام نداشت.

بیمه در قالب امروزی

هر چند پیشینه فعالیت بیمه‌گری به صورتی که امروز شاهدش هستیم به سال ۱۵۵۲ در شهر فلورانس ایتالیا بازمی‌گردد. اما مهم‌ترین اجتماع بیمه‌گران توسط کشتی‌داران و تاجران انگلیسی در قرن ۱۷ میلادی در قهوه‌خانه لویدز لندن شکل گرفت. آنها پیمانی را منعقد کردند که به عنوان شبیه‌ترین قرارداد به بیمه امروزی شناخته می‌شود. این اجتماع در واقع بنیان‌گذاران بیمه لویدز شدند. لویدز درحال‌حاضر به عنوان یکی از بزرگترین شرکت‌های بیمه در جهان شناخته می‌شود. سال ۱۶۶۷ در شهر لندن یک آتش‌سوزی فاجعه بار و مهیب اتفاق افتاد. این فاجعه باعث ابداع بیمه آتش‌سوزی به عنوان دومین رشته‌ بیمه امروزی شد. بیمه آتش‌سوزی نخستین بیمه‌ای بود که در ایالات متحده امریکا رواج یافت.

تاریخچه بیمه تامین اجتماعی

اگر تاریخچه بیمه در جهان و ایران را بررسی کنیم، متوجه ایجاد رشته‌های جدید بیمه در شرایط تهدید امنیت می‌شویم. بیمه تامین اجتماعی، یکی از این نمونه‌ها است. این بیمه در جنگ جهانی اول با عنوان بیمه بیماری مورد استفاده قرار گرفت. بعد از جنگ جهانی اول در سال‌های ۱۹۲۹ تا ۱۹۳۳ امریکا و اروپا درگیر بحران‌های اقتصادی شدند. این اتفاقات دوران نوینی را برای بیمه تامین اجتماعی در دنیا به‌وجود آورد. دولت فدارل امریکا، برای نخستین بار در سال ۱۹۳۵ از اصطلاح تامین اجتماعی در لایحه خود استفاده کرد.بعد از انقلاب صنعتی اروپا و تاسیس واحدهای صنعتی و کارخانه‌های مختلف گسترش و پیچیدگی تولید باعث شد که بیمه آتش‌سوزی و شرایط بیمه‌نامه‌های صادر شده هم دچار تحول و پیچیدگی شوند. همچنین روند رشد و تکامل این رشته بیمه‌ای باتوجه به نیازهای ایجاد شده سرعت چشمگیری پیدا کند.

صنعت بیمه در ایران

تاریخچه بیمه در ایران به زمان شاه عباس صفوی برمی‌گردد. در اسناد تاریخی آن زمان به نوعی بیمه باربری اشاره شده‌است. به این شکل که کاروان‌سراها در آن دوران، نقش بیمه‌گر را داشتند. آنها کالاهای بازرگانان را در مقابل خطرات راهزنان و سارقان داخل و خارج شهر حفظ می‌کردند.

آغاز فعالیت بیمه به صورت امروزی به زمان قاجار برمی‌گردد. در سال ۱۲۶۹، دو موسسه روسی به نام‌های « نادژا» و « کافکاز مرکوری» وارد ایران شدند. بعد از آنها، به‌تدریج سایر شرکت‌های خارجی بیمه نیز فعالیت بیمه‌ای خود را آغاز کردند. بنابر بررسی تاریخچه بیمه در جهان و ایران، حدود ۲۵ سال صنعت بیمه ایران توسط خارجی‌ها اداره می‌شد. در این بازه زمانی ۲۹ شرکت بیمه در ایران فعال بودند. در سال ۱۳۱۰ قانون و نظام‌نامه ثبت شرکت‌ها تصویب شد. به موجب این قانون فعالیت صنعت بیمه در آن سال‌ها شکل جدی‌تری به خود گرفت. دو شرکت «اینگستراخ» و «یورکشایر» از جمله شرکت‌های سرآمد خارجی بودند. این دو شرکت تا قبل از پیروزی انقلاب، همچنان در کشورمان فعالیت درخور توجه داشتند.

شرکت سهامی بیمه ایران

حضور و گسترش فعالیت شرکت‌های خارجی باعث شد تا مسئولان متوجه اهمیت تاسیس یک شرکت بیمه ایرانی شوند. شرکت سهامی بیمه ایران با سرمایه بیست میلیون ریالی در سال ۱۳۱۴ توسط «الکساندر آقایان» و «علی‌اکبر داور» تاسیس شد. این شرکت دولتی، همچنین به عنوان نخستین شرکت بیمه صد در صد ملی در مناطق هند و خاورمیانه شناخته می‌شود. شرکت بیمه ایران در آن زمان در رقابت با شرکت‌های خارجی با چالش‌های زیادی روبه‌رو بود. در سال ۱۳۱۶ قانونی در مجلس شورای ملی تصویب شد. به موجب این قانون بیمه سازمان‌های دولتی به شرکت بیمه ایران واگذار شد. این اقدام مجلس شورای ملی به فعالیت شرکت سهامی بیمه ایران، رسمیت داد. بالاخره دولت مصدق در سال ۱۳۳۱ شمسی، قانونی تصویب کرد که مطابق آن فعالیت شرکت‌های خارجی خیلی محدودتر شد.

شرکت‌های بیمه خصوصی

شرکت بیمه شرق به عنوان نخستین شرکت بیمه خصوصی ایران در سال ۱۳۲۹ تاسیس شد. در فاصله سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۴۳ هشت شرکت خصوصی دیگر نیز در صنعت بیمه مجوز فعالیت گرفتند. افزایش شرکت‌های ایرانی و پررنگ‌تر شدن فعالیت این شرکت‌ها مقدمات تاسیس مدرسه عالی بیمه در سال ۱۳۴۹ را فراهم کرد. همه‌ی این تلاش‌ها در نهایت منجر به تصویب قانون تاسیس بیمه مرکزی در سال ۱۳۵۰ شد. بیمه تهران، بیمه دانا، بیمه حافظ و بیمه ایران و امریکا از جمله شرکت‌های بیمه فعال در آن سال‌ها بودند. این شرکت‌ها با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی تاسیس شدند. بدین ترتیب صنعت بیمه تا پیروزی انقلاب، توسط یک شرکت دولتی، ۱۲ شرکت خصوصی و ۲ شرکت خارجی اداره می‌شد.

صنعت بیمه بعد از انقلاب اسلامی

همه شرکت‌های بیمه ایرانی در سال ۱۳۵۸ توسط شورای انقلاب، ملی اعلام شد. تمامی فعالیت‌های این شرکت‌ها نیز به موجب اصل ۴۴ قانون اساسی زیر نظر دولت قرار گرفت. سه شرکت بیمه ایران، آسیا و البرز در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱ مجوز صدور بیمه‌نامه دریافت کردند. شرکت بیمه دانا در سال ۱۳۶۷ با ادغام ۱۰ شرکت بیمه شکل گرفت. درحال‌حاضر نیز شرکت‌های زیادی در صنعت بیمه ایران فعال هستند. این شرکت‌ها بیمه‌های مختلفی را به بیمه‌گزاران خود ارائه می‌دهند. اخیرا شرکت‌های بیمه‌ای که وابسته به بانک‌های خصوصی هستند بیشتر مورد اقبال عمومی قرار گرفته‌اند.