فرار سرمایه از بورس

مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با و در ارزیابی عملکرد بورس تهران اظهار کرد: بازار سرمایه از متغیرهای سیاسی و اقتصادی، بیشترین تاثیر را می‌پذیرد. در هفته‌های اخیر، شاهد شدت گرفتن تنش سیاسی در منطقه بوده‌ایم. بمباران سوریه با هدف ترور چندین فرمانده ارشد ایرانی، از مهم‌ترین دلایل شدت گرفتن ترس از بروز جنگ و ناآرامی در منطقه بوده است. در ادامه گمانه‌زنی‌های متعددی درباره احتمال اجرای عملیات تلافی‌جویانه از سوی ایران و شدت گرفتن این ناآرامی‌ها، مطرح شد، همین تنش‌ها نیز حکم شوک‌های سیاسی را دارند که از رونق بازار سرمایه می‌کاهند. در ادامه با آغاز عملیات تلافی‌جویانه از سوی ایران به اسرائیل، تنش در بازار سرمایه شدت خواهد گرفت. این کارشناس بازار سرمایه افزود: سرمایه‌داران به‌دنبال کسب بالاترین سود و به‌بیان دیگر ترسو هستند، در نتیجه با بروز هر تنش سیاسی، از سرمایه‌گذاری‌های پرریسک، فرار می‌کنند. صفاری افزود: نتیجه بروز تنش‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه و افزایش درگیری میان ایران و اسرائیل، در میان‌مدت و بلندمدت مشخص نیست. در چنین موقعیتی، دورنمای عملکرد صنایع نیز روشن نیست، بنابراین نمی‌توان برای آینده عملکرد صنایع و سرمایه‌گذاری در بورس، برنامه‌ریزی کرد. به‌این‌ترتیب شاهد خروج پول از سوی سرمایه‌گذاران حقیقی بورس و جذب آن به سایر بازارها هستیم، کمااینکه در هفته‌های اخیر، بهای دلار، سکه و طلا رونق قابل‌توجهی داشته است. در همین حال با انتشار اخبار جدید از تنش‌های سیاسی، رونق بازار دلار، طلا و سکه بیشتر می‌شود.
رشد نرخ دلار، محرک بورس
صفاری گفت: در شرایطی که تنش‌های سیاسی به‌ثبات نسبی می‌رسد، رشد نرخ دلار محرک بازار سرمایه است. تاثیر مثبت نرخ دلار بر عملکرد صنایع بورسی صادرات محور بالاتر است. در همین ‌حال به رشد ارزش شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس نیز منتهی می‌شود. همان‌طور که در سال‌های گذشته از سیاست تثبیت نرخ دلار از سوی دولت، همواره به‌عنوان شاخصه منفی موثر بر عملکرد بورس یاد شده است. وی افزود: اما نباید فراموش کرد که در حال ‌حاضر رشد نرخ دلار در بازار آزاد رقم خورده است؛ یعنی همچنان صنایع موظف‌ هستند ارز حاصل از صادرات خود را با بهای به‌مراتب پایین‌تری به‌فروش برسانند. در همین‌حال باید تاکید کرد که رشد نرخ دلار در سایه تنش‌های سیاسی حاصل‌ شده و در نتیجه اثرگذاری مثبتی بر عملکرد بورس به‌همراه نداشته است. البته چنانچه تنش‌های سیاسی با گذشت مدت‌زمانی تثبیت شوند، می‌توان به اثرگذاری رشد نرخ دلار بر عملکرد بازار سرمایه، امید داشت. این کارشناس بازار سرمایه بااشاره به عقب‌ماندگی بورس طی یک سال گذشته و در قیاس با سایر بازارهای موازی گفت: بازدهی بازار سرمایه در قیاس با سایر بازارهای موازی طی یک سال اخیر به‌شدت پایین بوده است، بنابراین چنانچه تنش‌های سیاسی مرتفع شود، می‌توان به رونق بورس تهران، امید داشت؛ به‌ویژه آنکه بسیاری از صنایع بورسی در شرایط ارزنده و سودآوری فعالیت می‌کنند. وی بااشاره به انتشار گزارش‌های ماهانه عملکرد شرکت‌های بورسی در سال ۱۴۰۲، گفت: گزارش‌های عملکرد سالانه شرکت‌ها در اردیبهشت‌ منتشر می‌شود، اما گزارش‌های ماهانه عملکرد شرکت‌های بورسی، منتشر شده است. از آمار فروش و رکورد شرکت‌ها می‌توان انتظار انتشار گزارش‌های سالانه مثبت را از عملکرد و سودآوری شرکت‌های بورسی را داشت. بنابراین بازار سرمایه از ظرفیت لازم برای رشد برخوردار است، هرچند رفع تنش‌های سیاسی نخستین پیش‌شرط برای تحقق این رشد به‌نظر می‌رسد.

ریشه مشکلات کجاست؟

فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با و در ارزیابی عملکرد بورس تهران اظهار کرد: در حال ‌حاضر بروز تنش میان ایران و اسرائیل، مهم‌ترین شاخصه موثر بر عملکرد بورس تهران است. ما در مرکز درگیری‌ها قرار گرفته‌ایم و از آن باید به‌عنوان ریسک سیستماتیک نام برد که سرمایه‌گذاری در بورس تهران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، هرچند انتظار می‌رود گذر زمان مشکلات حاکم بر بازار سرمایه را مرتفع ‌کند. وی بااشاره به تصمیم سازمان بورس و اوراق بهادار در زمینه تداوم معاملات بازار با محدودیت دامنه نوسان اظهار کرد: پیرو برگزاری جلسه اضطراری هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار در ساعات ابتدایی روز جاری، مقرر شد با هدف حمایت از حقوق سهامداران و جلوگیری از تاثیر هیجانات بر روند بازار، دامنه نوسان کلیه نمادهای سهام و حق تقدم سهام قابل‌معامله در بازارهای بورس و فرابورس برای مدت 3 روز متوالی به مثبت و منفی یک درصد و دامنه نوسان صندوق‌های سهامی نیز به مثبت و منفی ۲ درصد محدود شود. آقابزرگی این تصمیم را مثبت و حافظ منافع سهامداران به‌ویژه فعالان آماتور بازار دانست، چراکه چنین تنش‌هایی به بروز تصمیمات هیجانی از سوی فعالان کارنابلد منتهی می‌شود و در نهایت اثرگذاری منفی به‌مراتب جدی‌تری دارد. این کارشناس بازار سرمایه گفت: انتظار می‌رفت شورای‌عالی بورس و همچنین سازمان بورس در گذشته نیز با بروز تنش‌های مختلف سیاسی و اقتصادی، وارد عمل شود و تصمیمات مناسب را اتخاذ کند. از جمله مهم‌ترین این حوادث می‌توان به تغییر نرخ بهره بانکی، تغییر نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی، قیمت‌گذاری دستوری شرکت‌های پالایشی و همچنین خارج کردن فروش برخی محصولات از بورس کالا اشاره کرد. بااین‌وجود عدم‌اتخاذ رویکرد مسئولانه از سوی سازمان بورس و شورای‌عالی بورس، به مشکلات این نهاد مالی، افزود.
نقدینگی 8هزار میلیاردی در دست مردم
آقابزرگی در ادامه افزود: در حال‌ حاضر نقدینگی در دست مردم حدود ۸ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. این نقدینگی زمینه رشد قیمتی بازارهای مختلف را فراهم می‌کند، اما به‌اعتقاد من، بازار سرمایه همچنان با گذر از تنش‌ها می‌تواند در جایگاه پربازده‌ترین بازار، عمل کند. این فعال بازار بااشاره به تنش‌های تاریخی حاکم بر بازار سرمایه از جمله حملات ۱۱سپتامبر، حمله امریکا به عراق، بحران مالی سال ۲۰۰۸، ترور سردار شهید قاسم سلیمانی و ... گفت: تنش به شاخصه‌ای دائمی در تاریخ ما بدل شده است و انتظار می‌رود این شرایط زودگذر باشد، اما در کوتاه‌مدت آینده روشن نیست و نمی‌توان به کسب بازدهی از بورس تهران هم امید بست. این کارشناس بازار سرمایه گفت: علاوه بر تنش‌های سیاسی که مهم‌ترین عامل از رونق افتادن بورس در ماه‌های اخیر بوده، عملکرد دولت در فرآیند سیاست‌گذاری نیز به بروز چالش‌های جدی در این بخش منتهی شده است. آقابزرگی رشد نرخ بهره بانکی در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۲ را یکی از مخرب‌ترین سیاست‌های اجرایی از سوی دولت دانست که روند سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است و افزود: علاوه ‌بر تنش‌های خارجی، عملکرد دولت نیز به بی‌اعتبار شدن بازار سرمایه، منتهی می‌شود. افزایش نرخ بهره بانکی به‌منزله تامین مالی گران برای صنایع است، بنابراین تجدیدنظر از سوی دولت در سیاست‌های اقتصادی، خود برای تحقق هدف رشد تولید، ضروری به‌نظر می‌رسد. بدون تردید با اصلاح شرایط و بهبود فضای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، این بازار می‌تواند اثرگذاری ویژه‌ای برای تامین منابع مالی صنایع با نرخ منطقی، برعهده بگیرد. وی از اقداماتی همچون افزایش ناگهانی نرخ خوراک، نرخ انرژی، وضع عوارض، نرخ ارز دستوری و.... به‌عنوان دیگر دلایلی اصلی از رونق افتادن بورس نام برد و افزود: در چنین شرایطی از سودآوری صنایع بورسی کاسته می‌شود یا فعالیت آنها تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت.
تامین سرمایه 80درصدی صنایع از بازار پول
آقابزرگی از سرکوب نرخ دلار توسط دولت و الزامات جدی پیش‌روی صنایع برای پیمان‌سپاری ارزی باقیمت‌های به‌شدت ارزان، از دیگر دلایل کم‌رونقی بورس تهران نام برد و گفت: در شرایطی که تمام قیمت‌ها متاثر از نرخ دلار در بازار آزاد است، فعالان صنعتی موظف به ارزان‌فروشی ارز خود هستند. همین الزامات بدون پشتوانه و غیرکارشناسی نیز، لطمات جدی را به تولید و بازار سرمایه تحمیل می‌کند. این فعال بازار سرمایه گفت: بیش از ۸۰ درصد سرمایه موردنیاز صنایع از طریق بازار پولی تامین می‌شود. در واقع باید اذعان کرد که ظرفیت بازار سرمایه در این بخش نادیده گرفته‌ شده است، در حالی‌ که بورس می‌تواند کمک اساسی به تامین منابع مالی موردنیاز صنایع کند. در واقع ظرفیت‌های این بخش نادیده انگاشته شده است که جای تاسف دارد. آقابزرگی گفت: عملکرد دولت‌های پیشین به از دست رفتن اعتماد عمومی به بازار سرمایه منتهی شده و عملکرد این بخش را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. دولت‌ها به بازار سرمایه به‌چشم دریچه‌ای برای تامین کسری بودجه نگریسته‌اند. در شرایطی که تنها منافع گروهی از صاحبان قدرت تامین می‌شود، عملکرد بازار سرمایه تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت. آقابزرگی در ادامه بااشاره به شعار «جهش تولید با مشارکت مردم» گفت: بازار سرمایه می‌تواند نقش جدی در بهبود شرایط تولید، برعهده بگیرد، اما لازمه بهره‌مندی از این هدف، جلب اعتماد عمومی است. در واقع باید اطمینان مردم نسبت به تصمیمات دولتمردان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، جلب شود. این در حالی است که اعتماد مردم به بازار سرمایه و در شرایط کلان‌تر به سیاست‌های اقتصادی دولت، از دست‌ رفته است. وی افزود: اتخاذ تصمیمات غیرکارشناسی، صدور بخشنامه‌های شبانه و تصمیمات ذی‌نفعانه مسئولان مهم‌ترین عاملی است که به از دست رفتن منافع سهامداران منتهی می‌شود. چنانچه مسئولان و تصمیم‌گیران در مسیر احقاق حقوق سهامداران گام بردارند، بخشی از مشکلات این بخش مرتفع خواهد شد. بازار ثانویه می‌تواند در مقام ویترین بازار سرمایه عمل کند و از اثرگذاری بالایی برای جلب اعتماد ازدست‌رفته به این بخش، برخوردار باشد. وی گفت: مشکلات و چالش‌های یادشده، به‌ شدت گرفتن بی‌اعتمادی مردم نسبت به بازار سرمایه منتهی شده، بنابراین بازنگری در سیاست‌های کلان اقتصادی از سوی مسئولان ضروری است. این کارشناس بازار سرمایه در ادامه خاطرنشان کرد: اقدامات و سیاست‌های دولت، در عمل انگیزه‌ بخش خصوصی را برای تصمیم‌گیری، سلب می‌کند. در شرایطی که دولت بازیگر اصلی اقتصاد است و تصمیمات کلان اقتصادی را به‌نفع خود، اتخاذ می‌کند، انگیزه‌ بخش خصوصی از میان می‌رود، بنابراین برای رفع کاستی‌های این بخش، انتظار می‌رود تعامل میان دولت با بخش خصوصی، تقویت شود.

سخن پایانی

باوجود رونق بازار خریدوفروش دلار، سکه، طلا و...، بورس تهران روزهای پررونقی را پشت‌سر نمی‌گذارد. شدت گرفتن تنش در منطقه و جنگ از مهم‌ترین عوامل کم‌رونقی بورس تهران و خروج پول از این بازار است. بازار سرمایه ایران در سال‌های اخیر با مشکلات متعددی روبه‌رو شده که از رونق و اعتبار آن کاسته است. تصمیمات و سیاست‌های اشتباه اتخاذشده در این حوزه و همچنین شدت گرفتن تنش‌های سیاسی و اقتصادی، مهم‌ترین عامل از رونق افتادن بورس در سال‌های اخیر بوده است. این بار سایه جنگ مستقیم بیش از قبل ایران را تهدید می‌کند، در چنین موقعیتی عملا نمی‌توان به عملکرد و بازدهی بورس، امید داشت. بااین‌وجود فعالان بازار سرمایه با تاکید بر ارزندگی بورس تهران، معتقد هستند، ارزش دلاری این بازار در یکی از نازل‌ترین مقادیر خود در ماه‌های اخیر قرار گرفته است، بنابراین بازگشت آرامش به شرایط می‌تواند زمینه رونق دوباره بورس را فراهم کند، هرچند اصلاح سیاست‌های اتخاذشده از سوی دولت نیز، پیش‌شرط دیگری در روند تصمیمات حاکم بر بازار سرمایه است.