چندین سال است که تبعات بحران انرژی، گریبان بخش صنعت را گرفته و این وضعیت هشدار می‌دهد باتوجه به پیش‌بینی تکرار این شرایط بحرانی در تابستان امسال، متولیان امر از همین حالا به‌دنبال تدبیر و اقدام موثر باشند، موضوعی که تنها در حد یک وعده و شعار باقی خواهد ماند. تلاش‌های زیادی پیرامون اصلاح الگوی مصرف برق انجام گرفته؛ اما در هر صورت در بحث تولید و تامین برق چالش‌های متعددی وجود دارد و راه‌حل‌هایی هم در این بخش ارائه شده که اگر اجرایی می‌شد؛ خاموشی‌ها و تنگناهایی که در تابستان‌ها دچارشان می‌شویم، سال به سال کمتر می‌شدند و تا چند سال آینده کاملا از بین می‌رفتند. اکنون در حوزه برق همچنان رویکردهای گذشته در زمینه تولید ادامه دارد و این ماجرا ما را به نقطه خوبی نمی‌برد و کمبود و ناترازی تولید و مصرف بالاتر می‌رود.

چالش ناترازی برق ادامه دارد؛ ناترازی مشکل جدی صنعت برق کشور است که با شروع موج گرما خود را نشان می‌دهد و در کنار قطعی برق منازل، قطعی برق صنایع نیز رخ می‌دهد که فعالان اقتصادی آن را زمینگیر کردن صنعت خوانده‌اند. حالا با سپری شدن تنها چند روز از فصل تابستان، بار دیگر شاهد خاموشی برق در مناطق مختلف هستیم؛ اتفاقی که به‌تازگی وزیر نیرو به آن اشاره و از ۱۲ هزار مگاوات ناترازی برق در کشور صحبت کرد. صمت در این گزارش زوایای مختلف ناترازی‌های انرژی برق در کشور را بررسی کرد.

داستان همیشگی بی‌برقی!

آن‌طور که در اخبار آمده، در هفته‌جاری شاهد رشد محسوس افزایش دما در اغلب نقاط کشور هستیم، به‌طوری‌که در برخی استان‌های جنوبی دمای دماسنج‌ها از ۵۰ درجه عبور خواهد کرد و همچنین آمپر پایتخت هم از مرز ۴۳ درجه هم خواهد گذشت. ناترازی تولید و مصرف برق نگرانی‌ها را در این روزهای داغ و پرمصرف افزایش داده است، به‌طوری‌که احتمال اینکه تامین برق صنایع و مراکز تولیدی با چالش روبه‌رو شوند، وجود دارد.

با شروع شدن فصل گرما نگرانی‌ها درباره تامین برق در روزهای پیک تابستان هم آغاز شده است. بسیاری از کارشناسان ناترازی بین تولید و مصرف را عامل اصلی خاموشی‌های احتمالی می‌دانند. ناترازی که رقم آن به بالای ۱۵ هزار مگاوات رسیده است. خلاف آنچه وعده داده شده بود، قراردادهای خرید برق به‌درستی اصلاح و توجیه اقتصادی لازم در صنعت نیروگاه‌سازی ایجاد نشد. جدای از این مطالبات، معوق پیمانکاران صنعت برق همچنان پرداخت نشده است و در عمل، فعالان این صنعت از تغییر قیمت‌ها بی‌نصیب مانده‌اند. در سال‌های گذشته کمابیش سرمایه‌گذاری در این حوزه انجام نگرفته و شبکه ایجادشده در تهران مربوط به سال ۵۲ است. در آن سال‌ها نه جمعیت تا این اندازه افزایش یافته بود، نه دمای هوا تا این اندازه گرم شده و نه مصرف تا این حد رشد پیدا کرده بود؛ اما دولت مدعی است که باوجود کسری‌ها توانسته تا حد زیادی جلوی خاموشی‌ها را بگیرد، اما دولت هنوز نتوانسته به‌طورکامل مانع قطعی‌های برق شود، چراکه دولت قطعی برق را از بخش خانگی به بخش تولید و صنعت منتقل کرده و در عمل کار خاصی انجام نداده است.

ناترازی برق، امسال نیز ادامه دارد

حمیدرضا صالحی، فعال حوزه انرژی درباره اوضاع تامین برق در تابستان به صمت گفت: متاسفانه ناترازی برق از سال‌های گذشته به امسال هم منتقل شده است و اگر رویکرد ما تغییر نکند، این روند ادامه دارد، بنابراین ورود نیروگاه‌های جدید هم تاثیر محسوس آن‌چنانی در کاهش ناترازی محسوس نخواهد داشت.

وی افزود: متاسفانه شاهد بودیم که به‌دلیل قطعی برق خیلی از بخش‌های صنایع که برای کشور درآمدزایی داشته و صادرات داشتند یا در بازار سرمایه و سهام بودند، دچار چالش شدند، در حالی که خیلی از سهامداران روی تولید آنها حساب می‌کردند که به‌دلیل عدم‌تولید و تحویل کالا در زمان مناسب که ناشی از قطع برق بود، همگی متضرر شدند یا این موضوع باعث شد که تولیدکنندگان نتوانند تعهدی را که برای صادرات داشتند یا خوراک چرخه‌های پایین را تولید کنند، بنابراین متاسفانه قطع برق، آثار اقتصادی قابل‌توجهی به بار آورد.

این فعال انرژی تصریح کرد: امسال هم برای عبور از پیک تابستان آن حجم از سرمایه‌گذاری که بتواند این خلأ و کمبود و فاصله ناترازی را کم و منجر به این شود که مشکل و نقیصه چالش برق را رفع کند، نداریم. بنابراین، ممکن است در بخش خانگی قطعی و خاموشی نداشته باشیم، هرچند مصرف بخش خانگی در پیک تابستان از کل تولید به بیش از ۴۵ درصد نمی‌رسد، اما در بخش صنعت، قطع برق را شاهد خواهیم بود.

وی گفت: ممکن است برخی کارخانجات زمان پیک را تغییر دهند و شیفت را جابه‌جا کنند، اما برای برخی کارخانجات، این امکان وجود ندارد و منجر به تعطیلی کارخانه و در عمل تولید نشدن محصولات کارخانه می‌شود. در کل متاسفانه، نگاه فعلی به صنعت نگاه درستی نیست. در دنیا برق را تبدیل به محصول و ایجاد ارزش‌افزوده و ثروت ایجاد می‌کنند و نرخ برق صنایع از برق خانگی ارزان‌تر است، چراکه اعتقاد دارند برق صنایع موجب ارزش‌افزوده و بالا بردن درآمدهای کشور خواهد شد و این رویه در کشور ما درست به‌عکس است. صالحی درباره اوضاع صادرات برق نیز بیان کرد: صادرات برق در ایران در انحصار دولت است و طبق قراردادهایی که دولت با طرف‌های خودش به امضا رسانده است، اختیار دارد میزانی از برق تولیدی را در ایامی که خودش نیاز دارد، صادر نکند و در کشور به مصرف برساند.برای مثال، ممکن است تعهد هزار و 200 مگاوات صادرات برق به عراق در زمان پیک مصرف تابستان در ایران به ۱۰۰ مگاوات هم کاهش پیدا کند، درباره افغانستان و پاکستان هم همین اوضاع است، بنابراین کمبود برق در نوع تعاملات صادراتی با کشورها تاثیرگذار است، در حالی که صادرات برق از جمله اقلام صادرات غیرنفتی است و باید نسبت به رونق آن اهتمام ویژه به‌کار بسته شود.

وی تاکید کرد: ما حتی در پول درآوردن هم موفق نیستیم؛ خیلی از منابع ناشی از صادرات برق و گاز در عراق بلوکه است و هرگونه مصرفی از پول آن باید تحت کنترل باشد، در حالی که باتوجه به اینکه در حوزه برق ظرفیت بزرگی داریم، می‌توانیم گاز را تبدیل به برق کنیم. از سوی دیگر، تجدیدپذیرها هم امروز سهم زیادی در دنیا دارند و از صددرصد سرمایه‌گذاری در حوزه برق ۸۵ درصد روانه تجدیدپذیرها می‌شود، اما در ایران به تجدیدپذیرها بی‌توجهی شده است و جایی در سبد تولید برق اشغال نکرده‌اند.

کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه باید توجه شود به‌سمتی برویم که برخی مسیرها را بازگشایی کنیم، گفت: مثلا شاید تابلوی سبز برق بتواند ما را به‌سمت واقعی شدن نرخ و توجیه‌پذیر شدن سرمایه‌گذاری در صنعت نیروگاهی ببرد و نتیجه اینکه، ناترازی و کمبودها جبران شوند و صادرات برق نیز در چارچوب تعهداتی به‌خوبی انجام گیرد و برای کشور درآمد ارزی به‌دنبال داشته باشد.

قیمت حامل‌های انرژی متناسب افزایش پیدا کند

هاشم اورعی، کارشناس انرژی به صمت می‌گوید: نرخ حامل‌های انرژی هم باید متناسب با نرخ تورم افزایش پیدا کند. به‌عنوان‌مثال، تورم در کشور ما حدود ۵۰ درصد اعلام می‌شود، به‌همین‌اندازه هم باید نرخ انرژی گران شود. وقتی این میزان تغییر نمی‌کند، به این معناست که ما سالانه ۵۰ درصد نرخ انرژی را در کشور ارزان می‌کنیم. او همچنین بااشاره به شدت بالای مصرف انرژی در ایران گفت: مهم‌ترین عامل مصرف انرژی در کشور ما غیرواقعی بودن قیمت‌ها است. البته پیش از واقعی کردن قیمت‌ها، باید شرایط را برای مدیریت مصرف فراهم کنیم و ابزارهای کاهش مصرف را در اختیار جامعه قرار دهیم. این کارشناس گفت: آمارهای موجود نشان می‌دهد که در بین کشورهای با مصرف غیربهینه شاگرد اول هستیم. به‌همین‌دلیل است که می‌گوییم ما نباید روی تولید برق تمرکز کنیم. ما دائم ظرفیت نیروگاهی را زیاد می‌کنیم،اما مصرف را بهینه نمی‌کنیم یعنی تولید می‌کنیم تا به هدر دهیم، در حالی که باید بیشتر از وقت و پولی که روی افزایش ظرفیت تولید برق می‌گذاریم، روی بهینه‌سازی مصرف، انرژی بگذاریم. البته باید تاکید کنم مادامی که نرخ انرژی در ایران اصلاح نشود، از بهینه‌سازی مصرف هم خبری نخواهد بود.

دردسرهای رشد نرخ دلار برای صنعت برق

اورعی خاطرنشان کرد: اما در حالی بهای حامل‌های انرژی در ایران به‌صورت دستوری پایین نگه‌ داشته شده که نرخ سایر کالا و تورم سایر بخش‌ها هر روز در حال افزایش است.نرخ دلار در سال گذشته حتی رکورد ۶۰ دلار را هم شکست؛ هرچند اخبار مثبت برقراری ارتباط دوباره بین ایران و عربستان و سفر رافائل گروسی توانست تاحدودی نرخ دلار را کاهش دهد، اما اسکناس امریکایی در نهایت، سال را با نرخ حدود ۴۸ هزار تومان به پایان رساند؛ قیمتی که نسبت به ابتدای سال ۱۴۰۱ که بهای هر دلار حدود ۲۷ هزار تومان بود، حدود ۸۰ درصد رشد را نشان می‌دهد. همین رشد، بسیاری از فعالان صنعتی را دچار چالش کرده است.

سخن پایانی

تلاش برای کاهش ناترازی برق در سراسر کشور در حال انجام است. شرکت ملی توانیر به‌عنوان شرکت مسئول توزیع برق در ایران، برای بهبود کیفیت توزیع برق و کاهش ناترازی برق، اقدامات متعددی را انجام داده است، اما این اقدامات باید به‌نحوی انجام گیرد که نتیجه تاثیرگذاری داشته باشد وگرنه طرح یک موضوع تا وقتی رنگ اجرایی نگیرد، ارزش ندارد. همچنین، در سال‌های اخیر، برنامه‌هایی برای احداث نیروگاه‌های جدید، توسعه شبکه برق و افزایش ظرفیت تولید برق از منابع تجدیدپذیر مانند باد و خورشید در کشور اجرا شده که این اقدامات تاحدودی به کاهش بار برق و ناترازی برق در شبکه کمک کرده و سبب بهبود کیفیت توزیع برق و کاهش خطرات مربوط به ناترازی برق در سراسر کشور شده که امید است این اقدامات روزبه‌روز افزایش پیدا کند و ناترازی انرژی در کشور به‌طورکلی حل شود.