زعفران در ایران پس از نفت دومین کالای صادراتی شناخته می‌شود که درآمد ارزی بسیاری برای کشور فراهم می‌کند و اگرچه نام زعفران با خراسان گره خورده اما تولید این محصول در برخی استان‌های دیگر از جمله گلستان بازارهای زیاد اما ناشناخته‌ای را به خود اختصاص داده و گلستان رتبه هشتم کشور در زمینه کاشت و برداشت زعفران را دارا است. به دنبال موفقیت اهالی روستای وامنان در کشت زعفران و درآمدزایی آن، استقبال از کشت این گیاه برای برخی ساکنان مناطق مستعد در شهرهای گالیکش، گرگان، بندرگز و مراوتپه دوچندان شد به طوری که هر ساله در فصل تابستان خرید و فروش پیاز زعفران برای کشت در مزرعه، به تجاری سودآور برای وامنانی‌ها تبدیل شده است. با وجود رونق چند ساله کشت زعفران در استان گلستان، استمرار خشکسالی و کم‌آبی، هزینه بالای فرآیند تولید، نبود امکان صادرات، نوسان قیمت‌ها، فعالیت دلالان و واسطه‌ها و گرانی نهاده‌های کشاورزی به مشکلات عمده زعفران‌کاران گلستانی تبدیل شده و بر ادامه فعالیت آنان در مسیر تولید پایدار تاثیر منفی گذاشته است.بر اساس آمارهای سازمان جهاد کشاورزی گلستان سال گذشته محصول زعفران در شهرستان‌های آزادشهر (به خصوص روستای وامنان)، مینودشت، رامیان، گالیکش، گرگان و علی آباد کتول در سطح ۵۵۰ هکتار کشت شده است و هر سال حدود ۳۰ تا ۵۰ هکتار به سطح زیرکشت زعفران در استان اضافه می‌شود.

دو معضل اساسی کشت زعفران

یکی از زعفران‌کاران روستای وامنان آزاد شهر در گفت‌وگو با مهر اظهار کرد: یکی از مشکلات کشاورزان زعفران‌کار وامنانی، کمبود شدید آب است و با توجه به اینکه کاشت این محصول در روستاهای آزادشهر به صورت دیم انجام می‌شود امسال کشاورزان امیدی به برداشت محصول با کیفیت نداشتند اما بارانی که در اوایل هرماه بارید امیدها را بیشتر کرد.

شاملو افزود: امسال موقع جمع آوری زعفران متوجه شدیم که محصول مثل سال‌های گذشته نیست.

وی وجود دلالان، نوسانات شدید نرخ زعفران و خام فروشی را از مهم‌ترین عامل نارضایتی کشاورزان عنوان کرد و ادامه داد: در هنگام برداشت محصول، قیمت‌ها به شدت پایین می‌آید.

این کشاورز وامنانی ادامه داد: اواخر شهریور ماه زمان برداشت بذر زعفران از مزارع زیر کشت قدیمی است اما رغبتی برای جمع آوری پیازچه و ایجاد باغ جدید نزد زعفران کاران وامنان وجود ندارد در حالی که تا ۲ سال قبل جنب و جوش خاصی در این روستا برای ایجاد و گسترش باغ جدید، جمع آوری پیازچه و فروش آن به سایر استان‌ها وجود داشت.

به گفته وی تعدادی اندکی از زعفران کاران وامنان که پیازچه‌ها را از زمین‌های زیرکشت برداشت کرده‌اند برای فروش پیازچه‌های مازاد بر نیاز خود مشتری ندارند.به گفته کارشناسان امور باغبانی، عمر مزرعه زعفران به تعداد پیازهای کاشته شده در سال اول بستگی دارد، هر پیاز سالیانه پیازهای جدید تولید می‌کند در نتیجه با گذشت چند سال به علت تراکم پیازها، نقصان مواد غذایی، پوکی برخی پیازها و کوچک شدن آنها از مقدار محصول برداشت شده، کاسته می‌شود.هر کیلوگرم گل زعفران در حدود ۲ هزار تا ۲ هزار و ۷۰۰ گل دارد و از آن ۱۲.۵ تا ۱۷.۵ گرم زعفران خشک تولید می‌شود.

کم توجهی دستگاه‌های متولی

مدیرعامل شرکت تعاونی تولیدی زعفران‌کاران روستای وامنان گلستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: یک ایراد اساسی و معضل بزرگ در حوزه زعفران این است که هیچ ارگان و دستگاهی در گلستان به زراعت توجه ندارد و فقط در موسم برداشت زعفران به سراغ زعفران کاران می‌آیند و با به‌به و چه چه عکس یادگاری می‌گیرند.

ذبیح الله عادلی گفت: فرآیند برداشت زعفران در روستای وامنان از ۲۰ مهر ماه آغاز شده و تاکنون ۱۵ روز از برداشت این محصول ارزشمند می‌گذرد.

عادلی ادامه داد: انتظار ما از مسئولان آن است که رابطه تنگاتنگی با زعفران کاران داشته باشند تا مشکلات آنها را بفهمند و برای آنها چاره‌اندیشی کنند

وی عنوان کرد: برآوردها حکایت از آن دارد که امسال بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افت زعفران در گلستان و برخی از مناطق کشور اتفاق خواهد افتاد.

این مسئول ادامه داد: بر اساس برآوردها پیش‌بینی می‌شود که فرآیند برداشت زعفران تا ۱۳ آبان در منطقه وامنان ادامه داشته باشد.

عادلی گفت: زعفران تولیدی گلستان سال‌های قبل از سوی این شرکت تعاونی خریداری و به صورت فله به بازرگانان مشهدی فروخته می‌شد اما با شیوع کرونا و اعمال محدودیت‌های ناشی از آن فروش زعفران تولیدی وامنان به میزان قابل توجهی کاهش یافت.

وی همچنین به نبود بازار خرید پیازچه زعفران در گلستان اشاره کرد و گفت: این معضل بیشتر به خاطر کاهش بارش، نبود رونق بازار فروش زعفران و به صرفه نبودن تولید محصول ناشی از بالا رفتن هزینه‌های برداشت است.

عادلی افزود: علاوه بر این، اکنون حذف خام فروشی، سرمایه‌گذاری در کیفیت تولید محصول و ایجاد زمینه اشتغال بیشتر، راه‌اندازی واحدهای بسته‌بندی و عرضه زعفران با برند وامنان در حال پیگیری است.

عادلی بیان کرد: در امسال طی ۱۸ روز برداشت گل زعفران، ۱۵ تن آن توسط شرکت تعاونی زعفران کاران وامنان خریده شد و برای جداسازی آن به تجار خراسان (خام فروشی) فروخته شده است.

وی خواستار همکاری دستگاه‌های اقتصادی و مشارکت بانک‌های عامل در تامین سرمایه در گردش برای گل زعفران توسط شرکت تعاونی زعفران‌کاران وامنان شد و گفت: این اقدام می‌تواند ضمن ممانعت از خام فروشی، ایجاد اشتغال و ارزش افزوده در استان داشته باشد.

ارزش افزوده زعفران

سرپرست مدیریت تعاون روستایی استان گلستان نیز با اشاره به اینکه بخشی از زیرساخت‌های تعاونی زعفران کاران وامنان از سال ۱۳۹۰ توسط تعاونی روستایی این مدیریت انجام گرفته است، گفت: اکنون ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای توسعه زیرساخت‌های انباری دریافت شده که می‌توان از این اعتبار به این حوزه کمک کرد.

محمدرضا جامی افزود: ۲۵۰ میلیارد ریال ارزش افزوده گل زعفران و زعفران خشک تولیدی در استان است که عدد قابل توجهی بوده و باید برای آن برنامه‌ریزی شود.

وی ادامه داد: ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای خرید تضمینی برنج در نظر گرفته شده که می‌تواند با مذاکره و رایزنی با بانک‌های عامل، بخشی از این اعتبار را برای زعفران در نظر گرفت.

افت تولید زعفران

رئیس هیات مدیره شرکت تعاونی تولید روستایی زعفران کاران وامنان آزادشهر هم گفت: افت تولید باعث شده حضور دلالان به مناطق زعفران خیز استان گلستان بسیار بیشتر شود و گل زعفران را به نرخ ناچیز خریده و به استان خود برای فرآوری ارسال کنند.

محمد احمدی افزود: ایده ایجاد شرکت تعاونی زعفران کاران در وامنان آزادشهر سبب شد حمایت زیادی از بهره‌برداران خرد منطقه به عمل‌اید که این حمایت ضمن جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر، طی سال‌های اخیر شاهد بازگشت اهالی روستاها از شهرها هستیم.

وی افزود: امسال به علت کاهش بارندگی حتی در زمین‌های دیم حاشیه جنگل که به طور معمول رطوبت بالایی دارد، ۴۰ درصد افت تولید زعفران به دنبال داشته و این موضوع در شرق و جنوب شرق کشور که قطب زعفران هستند افت محصول بیشتر بوده است.

رئیس هیات مدیره شرکت تعاونی تولید روستایی زعفران کاران وامنان آزادشهر نیز گفت: بهره‌برداران در ۵۰ روستای از شهرستان‌های رامیان، آزادشهر و مینودشت اقدام به کشت زعفران کرده و از این طریق امرار معاش می‌کنند و نیازمند حمایت بیشتری از سوی مسئولان هستند.

سخن پایانی

زعفران محصولی مهم و استراتژیک محسوب می‌شود که هنوز متولی خاصی ندارد. جا دارد این محصول مهم و استراتژیک همانند محصولات دیگر کشاورزی همچون گندم مورد حمایت قرار گیرد تا دست دلالان و خام فروشی از آن کوتاه شود. اینکه هر ساله در فصل برداشت زعفران تلاش کشاورزان وامنانی به دلیل فقدان حمایت‌های لازم توسط دلالان دیگر استان‌ها با نرخ پایینی خریداری می‌شود بدون شک توان و اشتیاق کشاورزان را در موقع کشت این محصول استراتژیک کاهش می‌دهد و قدرت کسب بازارهای داخلی و خارجی از این محصول گرفته می‌شود.