کمبود پرستار داستان جدیدی نیست؛ سال‌ها است که مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی از کافی نبودن کادر پرستاری گلایه‌مند هستند، موضوعی که وزارت بهداشت هم به آن اذعان دارد و تلاش کرده‌است با برگزاری آزمون‌های استخدامی بخشی از آن را ترمیم کند اما استخدام‌های جدید تا چه میزان برای نظام سلامت راهگشا است. «کمبود» و «مهاجرت» دو کلیدواژه پرتکرار در رسانه‌ها برای بیان علت کمبود پرستار در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها است. برخی متولیان، استخدام نشدن نیروهای جدید و کم‌کاری وزارت بهداشت را عامل اصلی کمبود کادر پرستار عنوان می‌کنند و برخی نیز با اشاره به سختی کار پرستاران و دریافتی آنان، سخن از مهاجرت آنان به میان می‌آورند. اگرچه این دو علت از سوی وزارت بهداشت نیز رد نشده است و در سال‌های اخیر هر ۲ علت در کمبود نیروی انسانی کادر پرستاری دخیل بوده‌اند اما همه ماجرا هم به این دو علت ختم نمی‌شود زیرا آمارها می‌گویند که بیش از ۵۰ هزار دانشجو پرستاری در ۳ سطح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه‌های کشور مشغول به تحصیل هستند به طوری که سالانه حدود ۱۵ هزار نفر از رشته پرستاری فارغ‌التحصیل می‌شوند.

آمار حوزه سلامت ایران در بهار ۱۴۰۲

آمارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد به ازای هر تخت بیمارستانی ۱.۸ پرستار وجود دارد که این میزان در مناطق محروم به ۰.۹ پرستار می‌رسد که البته با میانگین جهانی که ۲.۵ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است، فاصله دارد.

طبق آخرین برآورد وزارت بهداشت؛ اکنون حدود ۲۰۰ هزار نفر در سطوح مختلف حوزه پرستاری در کشور مشغول ارائه خدمات در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تحت پوشش وزارت بهداشت، سازمان تامین اجتماعی، بیمارستان‌های وابسته به نیروهای مسلح و بخش خصوصی هستند که حدود ۱۴۰ هزار نفر از آنها در وزارت بهداشت به ارائه خدمت می‌پردازند یعنی ۷۰ درصد پرستاران تحت پوشش این وزارتخانه قرار دارند. بر اساس آخرین برآوردهای مرکز آمار ایران که مستند به آمارهای سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که نسبت پزشکان عمومی به ازای ۱۰ هزار نفر جمعیت ۲.۰۷ و نسبت پرستاران ۱۲.۶۹ بوده است. البته این همه ماجرا نیست؛ آن‌طور که وزارت بهداشت آمار داده، در ۵ سال اخیر بیش از ۳۵ هزار نیروی گروه پرستاری در وزارت بهداشت جذب و در عین حال بیش از ۷ هزار نفر نیرو بازنشسته شده‌اند؛ البته باید به این نکته توجه داشت که «جذب پرستار» لزوما به معنای افزایش تعداد نیروهای پرستاری ارائه‌دهنده خدمت نیست، بلکه بسیاری از این مجوزهای استخدامی صادر شده، صرف تبدیل وضعیت پرستارانی می‌شود که پیش از این به صورت قراردادی و شرکتی در نظام سلامت فعال بوده‌اند.

علاوه بر مسئله بازنشسته شدن نیروهای انسانی حوزه پرستاری، همه ساله تعدادی از نیروهای گروه پرستاری به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند؛ موضوعی که به گفته معاون پرستاری وزارت بهداشت در سال ۹۹ حدود هزار و 250 نفر از سازمان نظام پرستاری درخواست مهاجرت کرده‌اند که این مسئله زنگ خطری برای کمبود نیروی انسانی در حوزه پرستاری به شمار می‌رود.

مشوق‌هایی برای جذب پرستار در برنامه هفتم

عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: یکی از دلایل کمبود نیروی انسانی، جابه‌جایی پرستاران از کشورهای کمتر توسعه‌یافته به کشورهایی است که درآمد بالاتری دارند و کشور ما نیز از این موضوع مستثنا نیست.

وی با اشاره به اینکه نسبت تخت به پرستار دارای ۲ بخش پرستاران حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای است، توضیح داد: اگر همه کارکنان حوزه نظام سلامت با رابط‌های استخدامی متفاوت اعم از رسمی، قراردادی و ... را تبدیل وضعیت دهیم، بازهم با عدد استاندارد به ازای هر تخت، ۲.۵ پرستار فاصله زیادی داریم.

در این راستا پیش‌بینی مشوق‌هایی برای جذب پرستاران و پزشکان در نظام سلامت در برنامه هفتم توسعه مورد توجه بوده و در ماده (۶۹) این لایحه که به تصویب مجلس رسیده، مقرر شده است برای کسانی که در استخدام رسمی، پیمانی و قراردادی دستگاه‌های اجرائی شاغل در ستاد یا مراکز و موسسات ارائه خدمات سلامت موضوع قانون مذکور هستند،دولت با اعمال تعرفه و اصلاح نظام کارانه دریافتی آنان را به ازای جبران محرومیت از کار در بخش خصوصی جبران کند.

به گفته داود منظور، رییس سازمان برنامه و بودجه بر اساس این حکم قرار است پزشکان، کادردرمان و پرستاران در بخش خصوصی فعالیت نکنند. حالا اگر قرار است جلوی اشتغال پزشکان و کادردرمان را در بخش خصوصی بگیریم، باید مشوق‌های مالی لازم را برای آن در نظر بگیریم و در این حکم فوق‌العاده ویژه و کارانه در نظر گرفته شده و حق مطب برای آنها دیده شده است. علاوه بر آن، اوایل آبان سال جاری وزارت بهداشت، دستورالعمل قانون تعرفه‌گذاری مراقبت‌های پرستاری را اصلاح کرد که به‌گفته معاون پرستاری وزیر بهداشت، مهم‌ترین دستاورد این قانون ارتقای هویت حرفه‌ای و کمک به استقلال مالی پرستاران است.

آزمون جدید استخدامی وزارت بهداشت مشکل را حل می‌کند؟

با افزایش پذیرش دانشجویان پرستاری در دانشگاه‌ها و تسهیلاتی که برای استخدام و تبدیل وضعیت آنها در حال انجام است، چنانچه قانون‌گذار از این بابت به نظام سلامت کمک کند، امیدوار خواهیم بود تا چندسال آتی مشکل کمبود پرستار در کشور کاهش یابد.

افزایش تخت‌های بیمارستانی در دولت سیزدهم از یک‌سو و بازنشستگی کادر سلامت از سوی دیگر، وزارت بهداشت را بر آن داشته است که امسال مجوز استخدام ۱۰ هزار پرستار را از سازمان امور اداری و استخدامی دریافت کند به طوری که از مجموع جذب ۲۵ هزار نفر در آزمون استخدامی، ۱۰ هزار نفر نیروی پرستاری به طور مستقیم در بخش درمان و ۲ هزار نیروی پرستاری در سایر بخش‌ها مانند فوریت‌های پیش‌بیمارستانی و حوزه بهداشت مشغول به کار خواهند شد.

به گزارش ایرنا، عبادی با بیان اینکه کمبود نیروی پرستاری یک چالش عمومی جهانی است و کشور ما نیز از این موضوع مستثنا نیست، گفت: با افزایش پذیرش دانشجویان پرستاری در دانشگاه‌ها و تسهیلاتی که برای استخدام و تبدیل وضعیت آنها در حال انجام است، چنانچه قانون‌گذار از این بابت به نظام سلامت کمک کند، امیدوار خواهیم بود تا چندسال آتی مشکل کمبود پرستار در کشور کاهش یابد.

وی تصریح کرد: اکنون ۲۰۹ هزار کادر درمان اعم از همکاران پرستار، اتاق عمل، هوشبری، بهیار و کمک پرستار در مراکز درمانی وزارت بهداشت، بخش خصوصی، تامین اجتماعی و نیروهای مسلح مشغول به خدمت هستند.

به گفته معاون پرستاری وزیر بهداشت، افزود: اکنون نسبت پرستار به تخت، 9 .0دهم و نسبت گروه پرستاری به تخت، ۱.۲ است و امیدواریم با افزایش جذب و تربیت نیروی انسانی، فاصله ۱.۲ تا ۱.۸ در سال‌های آتی برطرف شود.

نظام سلامت به چه تعداد پرستار نیاز دارد؟

استاندارد جهانی برای استخدام پرستاران در مراکز درمانی ۲.۵ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است که پیش از این محمد میرزابیگی، رئیس سازمان نظام پرستاری در این رابطه گفته بود: متاسفانه با کمبود بیش از ۱۰۰ هزار نفر پرستار در مراکز درمانی مواجه هستیم و با شیوع بیماری‌های نوپدید و بازپدید و مزمن، افزایش جمعیت سالمندان و گسترش تخت‌های بیمارستانی باعث شده که نیاز بسیار زیادی به نیروهای پرستاری داشته باشیم اما مجوزهای استخدامی متناسب با افزایش تعداد تخت‌های بیمارستانی و تعداد پرستاران بازنشسته شده صادر نمی‌شود. وی در ادامه بیان کرد: به دلیل صادر نشدن مجوز استخدام، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی برای به‌کارگیری پرستاران به قراردادهای کوتاه مدت روی آورده‌اند، به طوری که در سال‌های ۹۸ و ۹۹، تعداد ۵۲ هزار و ۲۰۰ مجوز استخدامی صادر شد که ۵۰ درصد از این مجوزهای استخدام، مربوط به جذب پرستاران و ۵۰ درصد نیز مربوط به جذب سایر کارکنان سلامت بود. در ایام کرونا پرستاران جوان با تمدید طرح و آغاز داوطلبانه طرح خود، به کمک نظام سلامت آمدند و به آنها وعده استخدام داده شد اما بالغ بر ۱۷ هزار نفر از کادر سلامت فعال در روزهای شیوع کرونا که ۱۲ هزار نفر آنها پرستار بودند. پس از فروکش کردن آمار کرونا نه‌تنها بکارگیری نشدند بلکه همگی از کار بیکار شدند.

جذابیت‌های شغلی پرستاری بیشتر شود

رییس سازمان نظام پرستاری معتقد است: اگر جذابیت‌های شغلی و جذب نیروهای پرستاری افزایش یابد، مشکلات کمبود پرستار و مهاجرت نیروها به خارج از کشور حل می‌شود.

میرزابیگی بازنشستگی نیروهای نظام سلامت و گسترش تخت‌های بیمارستانی را معضلی همیشگی عنوان کرد و در عین حال این نکته را گفت که رفتارهای سلیقه‌ای و تعارض‌های ساختاری میان سازمان‌ها باعث عدم رسیدگی به موضوع کمبود نیروهای پرستاری در کشور شده است. رییس سازمان نظام پرستاری همچنین خاطر نشان کرد: اکنون به ازای هر تخت بیمارستانی کمتر از یک نفر نیروی پرستاری در ۲۴ ساعت در هر بیمارستان داریم و باید تعداد پرستاران ۲ برابر تعداد فعلی شود تا به عدد استاندارد برسیم.

میرزابیگی درباره درآمد نیروهای پرستاری نیز توضیح داد: درآمد نیروهای پرستاری مانند یک کارمند ساده است و قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری باید به درستی اجرا شود تا دریافتی پرستاران اصلاح شود.

این قانون مبتنی بر این است که خدمات پرستاران نیز مانند پزشکان قیمت‌گذاری مشخصی داشته باشد تا پرستاران از محل خدمات خودشان منتفع شوند. ۱۵ سال قبل قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری برای این موضوع تصویب شد اما به دلایلی اجرا نشد. در دوران کرونا رهبر معظم انقلاب به موضوع اجرای قانون تاکید و به مسئولان هشدار دادند که این قانون اجرا شود. الان آنچه از این قانون اجرا شده صرفا محدود به چند مرحله پرداختی به پرستاران بخش دولتی به عنوان علی‌الحساب بوده است در حالی که تعرفه خدمات پرستاران باید مبتنی بر خدمات ارائه شده از سوی آنها پرداخت شود.