بی‌شک بهبود کیفیت تولید و ارائه خدمات رضایت‌بخش، اصلی مهم و حیاتی در هر بنگاه تولیدی و اقتصادی است. امروزه کیفیت محصول، عنصری ضروری در بازارهای رقابتی فعلی شده است. کارشناسان معتقدند یکی از عواملی که موجب تحقق تولید دانش‌بنیان، توسعه صنعت کشور و بقا و دوام بنگاه‌های تولیدی و اقتصادی شده و رقابت‌پذیری را در بازار جهانی تضمین می‌کند، کیفیت کالاهای تولیدی است. در واقع، مهم‌ترین دلیلی که باعث حضور نیافتن بسیاری از شرکت‌های صنعتی در بازار جهانی شده و رقابت آنها را در این بازارها غیرممکن کرده است، فقدان ویژگی‌های کیفی لازم در محصولات تولیدی‌شان بوده است. بنابراین می‌توان اصلی‌ترین رسالت دانش‌بنیان‌ها را به‌ویژه در تولیدات صنعتی، ارتقای کیفی محصولات همراه با نرخ رقابتی دانست. در کل، در بحث تولید دانش‌بنیان باید ۲ موضوع کیفیت و نرخ همواره مدنظر تولیدکنندگان قرار گیرد. در واقع، تولید کالاهایی باکیفیت و نرخ رقابتی، منجر به تولیدات باکیفیت، اشتغالزایی، ایجاد ارزش‌افزوده، افزایش درآمدهای کشور و تامین رضایت مصرف‌کنندگان کالاهای داخلی می‌شود.صمت در گزارش پیش‌رو به اهمیت ارتقای کیفی محصولات با توان دانش‌بنیان‌ها پرداخته است.

ارتقای کیفیت، شاهراه توسعه دانش‌بنیان‌ها

امین‌الله حدادی، مدیر مرکز همکاری‌های فناورانه دانش‌بنیان گروه صنعتی ایران خودرو در گفت‌وگو با صمت بااشاره به این گزاره که ماهیت دانش‌بنیان به ارتقای کیفیت محصولات گره خورده است، گفت: در ابتدا باید بدانیم که داخلی‌سازی یا بومی‌سازی، مفهومی متفاوت با دانش‌بنیان دارد. متاسفانه مفهوم دانش‌بنیان در ایران به‌ویژه در صنعت خودرو با داخلی‌سازی جابه‌جا شده است و هر شرکتی را که موفق به بومی‌سازی یک محصول می‌شود، به‌عنوان دانش‌بنیان می‌شناسند. به‌اعتقاد من، آن دسته از تولیدکنندگانی که توانسته‌اند محصولی را که تاکنون وارد می‌شده است، بومی‌سازی کنند، لزوما در زمره دانش‌بنیان قرار نمی‌گیرند.

وی افزود: دانش‌بنیان بودن در بهره‌وری و نرخ نهایی یک محصول خود را نشان می‌دهد. در واقع، شرکت فناور یا تولیدی باید اقداماتی انجام داده باشد که با ارتقای کیفیت، نرخ نهایی تغییر نکند، یعنی بهره‌وری لازم را به خرج داده باشد. در واقع، وقتی دانش و فناوری در بطن فرآیند تولید یک محصول قرار می‌گیرد، خروجی باید با بهره‌وری و کیفیت بالا همراه باشد و افزایش نرخ محسوسی انجام نگیرد.

وی گفت: همکاری خودروسازان با شرکت‌های دانش‌بنیان منوط به ارتقای بالای کیفی محصولات با عدم‌افزایش نرخ است. در واقع، علت اینکه برخی شرکت‌های دانش‌بنیان، پشت درهای بسته خودروسازان قرار می‌گیرند، این است که در فرآیند تولیدشان برخی اصول رعایت نشده، در حقیقت یا نرخ تمام‌شده بالا است یا از استاندارد کافی و کیفیت بالایی برخوردار نیست. نرخ تمام‌شده و کیفیت؛ ۲ مولفه مهم برای خودروساز است. حدادی گفت: چالش بعدی، کمبود سرمایه است. در واقع، برخی شرکت‌های دانش‌بنیان، بنیه و توان مالی کافی برای رشد محصولات خود را ندارند. همواره شاهد این امر بوده‌ایم که شرکت دانش‌بنیانی توانسته محصول به‌قدر کافی و استاندارد تولید کند، اما توانایی انبوه‌سازی نداشته است. از طرفی هم، خودروساز نمی‌تواند سرمایه در اختیار شرکت دانش‌بنیان برای تولید انبوه محصول بگذارد. در حقیقت، تجاری‌سازی و تولید انبوه، خود یک دانش است که شاید بتوان به تعداد محدود، محصولاتی را تولید کرد، اما تولید انبوه که متضمن کیفیت هم باشد، سازکار دیگری دارد که توان دانش‌بنیان بودن در این بخش مشخص می‌شود. برای مثال، یک آشپز تازه‌وارد می‌تواند برای ۱۰ نفر غذا بپزد، اما به‌ندرت آشپز تازه‌کاری پیدا می‌شود که بتواند برای ۵۰۰ نفر غذا درست کند.

کیفیت، شاه‌کلید توسعه

مهدی عباسی، رئیس پارک علم و فناوری استان البرز در گفت‌وگو با صمت درباره نقش پارک‌های علم و فناوری در ارتقای کیفی محصولات دانش‌بنیان گفت: پارک‌های علم و فناوری تاثیر ملموسی در کیفیت محصولات دانش‌بنیان دارند. به‌همین‌دلیل لزوم نگرش همه‌جانبه در همه پارک‌های علم و فناوری احساس می‌شود. در همین راستا به‌صورت جامع عمل کنند، به این معنا که اگر در یک مجموعه پارک در سال‌های گذشته، توجه اصلی به حوزه فنی مهندسی بوده است، باید در دیگر حوزه‌ها هم تمرکز داشته باشد، به‌عبارت‌دیگر، فعالیت تک‌بعدی نداشته باشد.

عباسی گفت: بر همین مبنا باتوجه به اینکه استان البرز یکی از قطب‌های کشور در صنعت دارو است و با نظر به ظرفیت‌های موجود، یکی از فعالیت‌هایی که پارک علم و فناوری البرز در آستانه به‌ثمر رساندن آن است، شناسایی استارت‌آپ‌ها و دانش‌بنیانی‌هایی است که در زمینه دارو فعالیت می‌کنند.

عباسی با تاکید بر اینکه، دلیل اصلی ایجاد دانش‌بنیان‌ها تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است، گفت: اگر ما بتوانیم به‌طورسنتی از اقتصاد نفتی به‌سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کنیم، به هدف نهایی خود از ایجاد و حمایت شرکت‌های دانش‌بنیان رسیده‌ایم. این هدف، زمانی عملیاتی می‌شود که دانش‌بنیان‌ها ارزش‌افزوده کافی ایجاد کرده باشند و به‌قدر کافی محصولات‌شان از کیفیت لازم برخوردار باشد. در حقیقت، اگر اقتصاد دانش‌بنیان بتواند با ایجاد ارزش‌افزوده بالا در بخش‌های مختلف صنعت و تجارت به درآمد بالای مبتنی بر دانش برسد، همراستا با ارتقای کیفی تولیدات، اقتصاد دانش‌بنیان سهم بزرگی در اقتصاد کشور خواهد داشت.

وی افزود: می‌توانیم با نگاهی به تجربه کشورهای موفق دنیا بفهمیم که زمانی در یک کشور، اقتصاد مبتنی بر دانش‌بنیان ایجاد می‌شود که یک زیست‌بوم و اکوسیستم کامل شکل گرفته باشد. این گزاره به این معنی است که تنها فعالیت مجموعه‌ای نظیر پارک علم و فناوری، برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کافی نیست، چراکه بخش‌های دیگر این اکوسیستم هم تاثیر جدی و مهمی در فرآیند تولیدات دانش‌بنیانی دارند. وی بااشاره به مثالی در تشریح این گفته خویش گفت: برای مثال، اگر گران‌قیمت‌ترین خودرو دنیا را هم در اختیار داشته باشید، اما یک چرخ آن پنچر باشد، در عمل نمی‌توانید استفاده کامل از آن کنید و کارآیی لازم را نخواهید داشت. هزینه‌های ایجادشده در این شرایط هم چندان موثر نخواهد بود. در مثال دیگر، اگر اعضای بدن انسان با یکدیگر تناسب نداشته باشند و عضوی کوچک‌تر یا بزرگ‌تر از حد معمول باشد، کارآیی موردانتظار را نخواهند داشت. نقش پارک علم و فناوری هم که به‌عنوان یکی از اجزای این زیست‌بوم شناخته می‌شود؛ مانند اجزای یک خودرو یا یک عضو بدن، باید متناسب با دیگر اجزا تاثیرگذار باشد و نباید توقع داشته باشیم که کل این زیست‌بوم را تنها پارک‌های علم و فناوری اداره کنند.

وی افزود: حتی من معتقدم اگر در یک استانی پارک علم و فناوری فعالیت بیشتری نسبت به دیگر اعضای زیست‌بوم دانش‌بنیان داشته باشد، مانند انسانی است که سر بزرگی دارد که نمی‌تواند تعادل خود را روی بدنه ضعیف نگه دارد، بنابراین همراه با رشد پارک‌ها باید وزارتخانه‌هایی چون صمت یا وزارتخانه کار و رفاه اجتماعی و دیگر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با اقتصاد، اشتغال، صنعت و حتی کشاورزی همصدا با یکدیگر در این مسیر گام بردارند. عباسی در ادامه بااشاره به تناسب فعالیت‌های دانش‌بنیان‌ها با نیازهای موجود گفت: گسترده بودن فعالیت‌های پارک‌های علم و فناوری در یک استان، دلیلی بر مطلوب بودن وضعیت دانش‌بنیان‌های آن نیست، چراکه در کنار آن، بخش خصوصی هم باید همپای پارک‌های علم و فناوری فعالیت کند، بنابراین توسعه اقتصاد دانش‌بنیان‌ها و ارتقای کیفیت محصولات فناورانه به‌تمامی مولفه‌های گفته‌شده برمی‌گردد. چه‌بسا این بزرگ شدن، باعث می‌شود که برخی از موارد، نتوانند پیشرفت کنند و کارآیی لازم را داشته باشند.

سخن پایانی

برای توسعه تولید و تقویت برند کالاهای داخلی، توجه به کیفیت کالا و نرخ مناسب بسیار حائزاهمیت است. درحال‌حاضر شرکت‌های تولیدی و سازمان‌ها باید برای افزایش اعتبار و تقویت برند و ارتقای جایگاه اجتماعی، خود را به‌درستی به جامعه معرفی کنند و این امر جز در سایه تولید و ارائه کالای مرغوب و خدمات رضایت‌بخش میسر نخواهد شد. یکی از محورهای این توسعه کیفی، قرار دادن محصولات دانش‌بنیان زیر چتر یک نظام استانداردسازی واحد است. استاندارد بودن محصولات دانش‌بنیان و تدوین سازکارهای خاص اعطای گواهی استاندارد به این محصولات می‌تواند گام مهمی در باز شدن درهای بازار مصرف به روی این کالاهای فناورانه باشد. این مسئله باعث خواهد شد که روند تجاری‌سازی و فروش بیشتر کالاهای ایران‌ساخت و دانش‌بنیان تسریع شود.