ایران به‌واسطه محصولات بی‌نظیر خود قادر به سلطه بر بازارهای هدف خواهد بود، اما متاسفانه چالش‌های داخلی سد محکمی در برابر این هدف هستند. این بار صحبت از زعفران است؛ همان «طلای سرخ» که روزگاری دنیا آن را با نام ایران می‌شناخت. طبق آمار سال ۱۳۹۸، ایران با تولید سالانه ۳۳۰ تن و صادرات ۲۸۰ تن، بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در دنیا محسوب می‌شد، اما حالا بازارهای جهانی را دودستی تقدیم رقیبان کرده است. به‌عقیده فعالان این حوزه کاهش نرخ و هزینه‌های بالای تولید و نقش دلالان در افزایش و کاهش نرخ زعفران مشکلات اساسی صنعت زعفران است. البته هرازگاهی صحبت از اقدامی برای بهبود وضعیت صادرات طلای سرخ می‌شود، اما همچنان مشکلات به قدرت گذشته و شاید هم بیشتر ادامه دارد.

بازارهای صادراتی زعفران را تقدیم افغانستان کردیم

عضو شورای ملی زعفران ایران گفت: بازارهای صادراتی که سال‌ها پیش با زحمت آماده کرده بودیم را به‌دلیل عدم مدیریت در تولید، برداشت و صادرات دودستی تقدیم افغانستان و برخی کشورهای دیگر کردیم.

علی حسینی بیان کرد: در گذشته تولید‌کننده بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیا بودیم، اما در حال ‌حاضر این درصد کمتر شده و حتی کمتر نیز خواهد شد، زیرا تولید زعفران به‌دلیل عدم آموزش‌های درست در کاشت، داشت و برداشت کاهش یافته و نرخ آن نسبت به ۵ ماه گذشته حدود ۴ برابر بیشتر شده است. وی ادامه داد: افزایش نرخ ممکن است تا جایی به نفع تولیدکننده باشد، اما در یک نقطه‌ای باعث ریزش بازارها و مشتریان می‌شود.

به گزارش ایسنا، عضو شورای ملی زعفران ایران اضافه کرد: تصور می‌کنیم تولیدکننده اول زعفران در دنیا هستیم، اما هند، یونان، مراکش و اسپانیا هم وارد عرصه شده و تولیدکنندگان قدری هستند. افغانستان نیز از دیگر تولیدکنندگان زعفران به‌شمار می‌رود.

زعفران ایران به اسم کشورهای دیگر صادر می‌شود

وی در ادامه با اشاره به اینکه زعفران ایران از کشور خارج و با اسم کشورهای دیگر دوباره صادر می‌شود، گفت: افغانستان کمتر از ۲۰ تن زعفران تولید می‌کند، اما حدود ۷۰ تن صادرات دارد. این یعنی زعفران ما به آنجا می‌رود و سپس بسته‌بندی و از آنجا صادر می‌شود. به‌گفته وی عمده‌ترین وارد‌کننده زعفران ایران، افغانستان و سپس امارات، اسپانیا و چین هستند. این یعنی بازاری که سال‌ها پیش با زحمت آماده کرده بودیم دودستی تقدیم افغانستان شد و آنها نیز محصولات ما را به هند، عربستان و امریکا صادر می‌کنند.

حسینی عنوان کرد: هند تعرفه سنگینی را برای واردات زعفران از ایران وضع کرده، به همین دلیل زعفران ایران وارد افغانستان و از آنجا در قالب مناسبات گمرکی هند و افغانستان به هند می‌رود.

این فعال بخش کشاورزی با بیان اینکه نگاه‌مان به تجارت زعفران تنها خام‌فروشی است، گفت: علاوه بر مشکلاتی که در بخش آموزش و مدیریت تولید و بسته‌بندی زعفران وجود دارد، صادرات نیز با موانعی مواجه است و دولت باید این موانع صادراتی را بردارد. وقتی مانعی وجود داشته باشد، امکان صادرات نیست. معافیت تعهد ارزی صادرکنندگان محصولات کشاورزی باید اولویت اول دولت باشد.

کاهش تولید زعفران

عضو شورای ملی زعفران با اشاره به اینکه موانع پیش روی صادرات باعث شده بازارهای هدف را از دست بدهیم و حجم صادرات کاهش یابد، گفت: باید عارضه‌یابی کنیم تا مشخص شود مشکل دقیقا از کجاست و چرا تولید کاهش یافته است. در دهه ۵۰ تا ۶۰ در هر هکتار بین ۶ تا ۷ کیلو زعفران برداشت می‌کردیم، اما در حال ‌حاضر این عدد به ۲ کیلو رسیده است.

وی با بیان اینکه پای مدیریت تولید می‌لنگد، افزود: اگر کشاورز بتواند در هر هکتار ۶ تا ۷ کیلو زعفران برداشت کند، تولید توجیه اقتصادی دارد و می‌توانیم با دنیا رقابت کنیم.

حسینی در پایان گفت: در هر مترمربع زمین باید یک گرم زعفران خشک تولید کنیم، اما در حال ‌حاضر در هر هکتار ۲۰۰ میلی‌گرم تولید می‌شود. این یعنی منابع ارزشمند آب و خاک و انرژی برای تولید صرف می‌شود، اما عملکرد در واحد سطح بسیار پایین است. باید عملکرد را افزایش دهیم. وزارت جهادکشاورزی باید در این بخش جدی‌تر باشد، زیرا با حرف و وعده نمی‌توان به این مهم دست یافت.

تحریم، سد محکم مقابل صادرات زعفران

غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی با تاکید بر وضعیت بد زعفران ایران به صمت گفت: متاسفانه محدودیت‌های بسیاری داریم که موجب رشد رقبا در بازارهای جهانی شد. یکی از موانع اصلی در مسیر تجارت زعفران، تحریم‌ها است، زیرا در این وضعیت نمی‌توانیم ارتباطات پولی-بانکی با کشورهای مختلف داشته باشیم و از آنجایی که طرفین تجاری آشنایی با هم ندارند، اعتمادی به تجار ایرانی وجود ندارند که این اعتمادسازی زمانبر است. این در حالی است که بازرگانان سایر کشورها از طریق حساب ال‌سی این اعتماد را ایجاد می‌کنند و به‌راحتی معاملات خود را انجام می‌دهند. البته ناگفته نماند که تحریم‌های داخلی بیش از تحریم‌های خارجی دست‌وپای تجار را می‌بندد. در نتیجه همه این اتفاق‌ها هر روز بخش بیشتری از بازار را از دست می‌دهیم و با کاهش صادرات روبه‌رو می‌شویم. این در حالی است که مصرف زعفران در جهان سال به سال رو به افزایش است.

وی با تاکید بر چالش‌های ناشی از تحریم‌ها گفت: محدودیت‌های ناشی از تحریم نیز سد بزرگی در این مسیر است. معمولا از ال‌سی یا ضمانتنامه بانکی برای صادرات یک محصول استفاده می‌شود و پس از توافقات قیمتی کالا ارسال و پس از ارسال، صادرکننده بدون اینکه با خریدار ارتباط مستقیمی داشته باشد پول را از بانک دریافت می‌کند؛ اما محدودیت‌های ناشی از تحریم، صادرکنندگان ایرانی را از این امکان محروم کرده و صادرکننده و مشتری عملا برای نقل و انتقال پول با مشکلات جدی مواجهند. در حال ‌حاضر برای صادرات زعفران باید یک شرکت ثالث را در کشور دیگری پیدا و زعفران را به‌نام آن شرکت صادر کنیم. شرکت موردنظر زعفران را برای کشور مقصد ارسال می‌کند و پول توسط شرکت اخذ و در نهایت برای ما ارسال می‌شود. در این روند اگر حقی از صادرکننده ضایع شود، هیچ مدرکی برای گرفتن حق وجود ندارد.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی با انتقاد از وضعیت فعلی و راه‌های بسته مسیر تجارت اظهار کرد: در وضعیت یادشده یکی از راه‌ها برای تاجر این است که زعفران خود را به تاجر افغانستانی بدهد تا او محصول را به مشتری خارجی برساند. در این روند باید به ازای هر کیلو ۲۵۰ تا ۳۰۰ دلار به فرد بدهد که با این کار هزینه تمام شده بالا می‌رود و به‌تبع آن مشتری از دست خواهد رفت.

میری با اشاره به اینکه تجار افغانستانی زعفران ایران را می‌فروشند، بیان کرد: حال که تجار ایرانی به‌دلیل مشکلات بسیار قادر به فروش زعفران در بسیاری از بازارهای هدف نیستند، تجار افغانستانی زعفران را به‌صورت قانونی یا قاچاق از کشور خارج می‌کنند و همان زعفران ایرانی را به نام افغانستان به مشتریان خود می‌فروشند. در واقع باتوجه به اینکه نمی‌توانیم محصول‌مان را به امریکا و عربستان و برخی کشورهای دیگر صادر کنیم، به اجبار باید توسط افغان‌ها زعفران ایرانی را صادر کنیم. در واقع با روند حاکم مشتریان خود را دودستی تقدیم رقبا می‌کنیم. این خطر بزرگی است که بیخ گوش ایران است و در سال‌های آینده بیش از این خود را نشان می‌دهد. رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی درباره برگشت ارز حاصل از صادرات گفت: در ابتدا تاکید می‌کنم که صادرکنندگان هیچ مشکلی با اصل موضوع برگشت ارز حاصل از صادرات ندارند و برگرداندن ارز به کشور افتخار ما است. مشکل الزام ارائه ارز در سامانه نیما، آن هم با نرخ پایین‌تر است. از سال ۱۳۹۷ با صدور بخشنامه‌ای باید ارز حاصل از صادرات زعفران به کشور برگشت داده شود که بسیار هم اقدام درستی است، اما پول ما به‌طور مستقیم به‌دست ما نمی‌رسد و از طریق فرد یا کشور واسط به کشور می‌رسد. به همین دلیل پیشنهاد ما برای بهبود این حوزه مجوز فروش ارز حاصل از صادرات در بازار آزاد است.

لطف افغانستان به طلای سرخ ایران

فرشید منوچهری، دبیر شورای ملی زعفران با اشاره به وضعیت وخیم صادرات زعفران به صمت گفت: ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران جهان است، اما دولت چه حمایتی از این کالای صادراتی می‌کند؟ هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که مانند ایران زعفران داشته باشد. با مدیریت و برنامه‌ریزی به‌راحتی می‌توان بازارهای هدف زعفران را تامین کرد.

وی با اعلام میزان صادرات زعفران در سال ۱۴۰۲ بیان کرد: در سال گذشته حدود ۲۲۱ تن زعفران صادر کردیم و بازارهای عمده صادرات زعفران ایران نیز امارات، چین، اسپانیا، افغانستان و قطر بوده‌اند که این کشورها رقبای ایران در صادرات زعفران هم هستند. در واقع کشوری مثل افغانستان زعفران وارداتی از ایران را خود به مصرف نمی‌رساند، بلکه آن را به‌عنوان محصول تولیدی افغانستان به مقاصد صادراتی کشور ما، آن هم با نرخ بالاتر صادر می‌کند و این رویه درباره دیگر کشورها از جمله امارات، اسپانیا و چین هم صادق است؛ به این معنا که این کشورها زعفران ایران را خریداری و با بسته‌بندی کشور خودشان در بازارهای جهانی عرضه می‌کنند. این اتفاق درست مانند همان اتفاقی است که درباره پسته و فرش ایران رخ داده است.

منوچهری درباره فروش زعفران ایرانی به‌واسطه تجار افغانستانی گفت: افغانستان یا هر کشور دیگری که زعفران ما را می‌فروشد به ما خدمت می‌کند. این خبر بدی نیست؛ بلکه یک هشدار است مبنی بر اینکه اگر یک بازار را تامین نکنید، دیگران به‌راحتی جای شما را می‌گیرند. باز جای قدردانی دارد، زیرا اگر همین افراد نباشند زعفران روی دست کشاورز می‌ماند.

دبیر شورای ملی زعفران با تاکید بر اینکه رقبای بسیاری آماده گرفتن جایگاه صادراتی ایران هستند، افزود: متاسفانه اکنون بسیاری از مصرف‌کنندگان زعفران، ایران را به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده این محصول نمی‌شناسند. کشورهای آسیایی مانند ازبکستان و تاجیکستان که زعفران کشت می‌کنند در آینده باتوجه به دستمزد ارزان و امکانات کشاورزی جایگاه ما را خواهند گرفت. این در حالی است که دولت برای حفظ بازار جهانی کاری نکرده که همین موضوع به مرور باعث حذف ایران خواهد شد. متاسفانه دولت حتی برای حضور صادرکنندگان در نمایشگاه‌های مطرح دنیا نیز هیچ حمایتی ندارد.

سخن پایانی

هزینه‌های تولید زعفران بالا است و چالش‌های بزرگ موجود در مسیر صادرات هم هزینه‌های تولید را جبران نمی‌کند؛ ازهمین رو برای کاهش این هزینه باید با سرعت بیشتری به سمت مکانیزه کردن فرآیند تولید تا فروش زعفران حرکت کنیم. همچنین تصمیمات غیرکارشناسی موجب ریزش نرخ طلای سرخ می‌شود. این در حالی است که تحریم‌ها روند حذف تجار ایرانی از بازار جهانی را سرعت بخشیده و چاره‌ای جز اعتماد به تجار افغانستانی نمانده است. در هر حال امیدواریم با حمایت دولت این محصول ارزشمند به جایگاه قبلی خود در بازارهای بین‌المللی بازگردد.