جام جهانی فوتبال، امسال برای نخستین ‌ بار در تاریخ، میزبان این مسابقات در خاورمیانه خواهد بود. سال ۲۰۱۰ بود که کشور قطر با رأی اعضای فیفا به ‌ عنوان نخستین کشور خاورمیانه و مسلمان به ‌ عنوان میزبان جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ انتخاب شد. این کشور در ۱۰ سال گذشته، زیرساخت ‌ ها و ظرفیت ‌ های لازم را متناسب با تعداد تماشاگرانی که پیش ‌ بینی ‌ شده وارد این کشور شوند، به ‌ وجود آورده است. این در حالی است که به عقیده برخی کارشناسان حوزه گردشگری، مساحت ۱۱ هزار کیلومترمربعی کشور قطر که از نظر مساحت به اندازه استان قم است، ممکن است گردشگران و تماشاگران بازی ‌ های جام جهانی را به سفر و بازدید از کشورهای اطراف و همسایه ترغیب کند. این فرصت می ‌ توانست برگ برنده ‌ ای برای ایران به ‌ شمار رود که با جذب گردشگران خارجی به جذب درآمد از این محل بپردازد. با توجه به فاصله زمانی ۵ روزه بین مسابقات تیم ‌ های مختلف در مرحله مقدماتی جام جهانی، تماشاچیان این رویداد در بهترین حالت ۳ روز برای سفر به ایران و بازدید از جاذبه ‌ های گردشگری فرصت دارند؛ فرصتی که به ‌ گفته بسیاری از تحلیلگران، ایران آن را از دست داد. صمت در گفت ‌ وگو با علی ‌ اکبر عبدالملکی، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران به بررسی چالش ‌ های ایجادشده برای فرصت ‌ سوزی جام جهانی پرداخت.

فرصت ‌ سوزی دوباره

فرصت ۱۰ ساله، از زمان انتخاب قطر به ‌ عنوان میزبان جام جهانی ۲۰۲۲ تاکنون زمان کافی را در اختیار مسئولان قرار داد تا ضمن ایجاد و توسعه زیرساخت ‌ های مناسب در مناطق آزاد جزایر کیش و قشم، به ‌ نحوی عمل کنند تا علاوه بر آنکه این جزایر بتوانند در بخشی از برپایی اردوهای تیم ‌ های ملی کشورهای مختلف برای جام جهانی سهیم باشند، به ‌ دلیل ارزان بودن ۴ تا ۸ برابری هزینه اقامت در کیش نسبت به قطر، مقصدی مناسب برای اقامت آن دسته از ایرانیانی باشد که قصد تماشای جام جهانی را دارند، اما افسوس که حالا و در آستانه برگزاری این رویداد باید به ‌ دلیل تصمیمات نادرست توسط برخی از مدیران وقت که فاقد تخصص و دلسوزی لازم بودند، حسرت فرصت ازدست ‌ رفته را خورد. این دوران ۱۰ ساله گذشت و به زمان برگزاری جام جهانی در دولت سیزدهم رسیدیم.

یکی از وعده ‌ های دولت سیزدهم در حوزه گردشگری، استفاده از ظرفیت جام جهانی قطر بود. با این وصف که ایران می ‌ تواند با مشارکت در برگزاری جام جهانی بسیاری از مسافران را در جزیره ‌ های خلیج ‌ فارس و نیز استان ‌ های جنوبی کشور اسکان دهد تا از این رهگذر صنعت گردشگری ایران فعال شود. مسئولان دولت آقای رئیسی از زمان روی کار آمدن تا کنون مدام با ارائه وعده ‌ های دست نیافتنی خود را فاتح پیش از پیروزی نشان می ‌ دهند.

این در حالی است که در تمام این ‌ سال ‌ ها بیان شد که کشورهای همسایه بدون تبلیغات رسانه ‌ ای سهم خود از حوزه گردشگری جام ‌ جهانی را بردند و حالا که در آستانه برگزاری جام ‌ جهانی بیشتر نمانده و مسئولان هم می ‌ دانند در این زمان اندک، دیگر کاری نمی ‌ شود کرد و مانند بسیاری از موارد گذشته این فرصت از دست رفت.

در نتیجه به روال مرسوم تقصیر را به گردن دولت قبلی می ‌ اندازند تا کسی از آنها نپرسد آیا در فستیوالی که بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار برای برگزاری آن هزینه شده، ایران نمی ‌ توانست با فعال ‌ کردن صنعت گردشگری خود و رایزنی ‌ های دیپلماتیک سهمی از این گردش مالی اقتصادی داشته باشد؟ ظاهرا ضرب ‌ المثل «من نبودم دستم بود» مانند سیستمی در بین آقایان می ‌ چرخد و امروز نصیب صنعت گردشگری شده است.

برنامه ‌ ریزی ایران برای استفاده از فرصت ‌ های اقتصادی و گردشگری جام ‌ جهانی ۲۰۲۲ از چه زمانی آغاز شد؟

جام جهانی یک رویداد اقتصادی، فرهنگی و ورزشی بزرگ است و باید آن را به چشم یک فرصت ‌ اقتصادی بزرگ دید. با توجه به اینکه کشور قطر ظرفیت لازم برای حجم حدود ۲ میلیون نفر گردشگر را به یکباره ندارد، کیش و قشم می ‌ توانست بستر مناسبی برای فعالیت باشد. حدود ۳ سال پیش من از سوی کمیسیون گردشگری اتاق ایران جلسه ‌ ای با عدنان موسی ‌ پور، رئیس اتاق بازرگانی ایران و قطر برگزار کردم و موارد زیادی برای بهبود گردشگری مطرح شد. در این جلسه بر لزوم گسترش روابط تجاری در حوزه گردشگری با قطر تاکید شد. همچنین پیش ‌ بینی شد در صورت صعود ایران به جام جهانی ۲۰۲۲ حدود ۷۰۰ هزار ایرانی در آن ایام به کشور قطر سفر می ‌ کنند. از سوی دیگر، برگزاری نمایشگاه ‌ های اقتصادی و فرهنگی در قطر با هدف معرفی توانمندی ‌ های داخلی در دستور کار قرار گرفت.

به ‌ گفته بسیاری و براساس تجربه ایران همین فرصت را در دوران برگزاری اکسپو دوبی از دست داد. چرا از تجربه دوبی در بهره از فرصت ‌ ها استفاده نکردیم؟

فرصت ‌ سوزی ۱۰۰ درصدی در اکسپو ۲۰۲۰ دوبی تجربه ‌ ای بود که در جام جهانی اقدامات سازنده ‌ تری انجام دهیم. نباید فراموش کنیم ما رویداد بزرگ اکسپو دوبی را ۱۰۰ درصد از دست دادیم و حالا فرصت ‌ های یک رویداد با همان ابعاد جهانی به ‌ نام جام جهانی قطر را هدر دادیم. استفاده از این فرصت گام رو به جلویی بود که بتوانیم از آن برای انتقال تجربیات ‌ مان بهره ببریم و بازار اقتصادی-فرهنگی ‌ را به نفع خودمان و برای توسعه صنایع ‌ دستی در بازارهای جهانی معرفی کنیم.

چه برنامه ‌ هایی برای گردشگران جام جهانی قطر داشتیم که نادیده گرفته شد؟

قطر کشور کوچکی است و فاصله میان ۲ استادیوم در ۲ نقطه این شهر بیش از ۲ ساعت نیست. از همین ‌ رو به ‌ دلیل کوچک بودن این کشور، قطعا اقامت بلندمدت برای گردشگران خسته ‌ کننده خواهد بود. جام ‌ جهانی فرصتی برای شناساندن ایران به دنیا بود. ۶ استان تهران، اصفهان، یزد، کرمان، فارس و هرمزگان و جزایر کیش و قشم و بندرعباس را به ‌ عنوان مقصد گردشگری در نظر گرفته بودیم. البته اگر گردشگری دریایی نیز نهایی می ‌ شد، استان بوشهر به ‌ عنوان استان هفتم می ‌ توانست هدف گردشگران جام جهانی قطر باشد. همچنین برای استفاده بهتر از این فرصت، پیشنهاد پرواز رایگان نیز برای افرادی که نمی ‌ خواهند شب در قطر بمانند، مطرح شد. پرواز رایگان انگیزه ‌ ای برای گردشگران بود که به دیدن ایران بیایند. از سوی دیگر، ۲۰ هزار تخت برای اقامت گردشگران جام جهانی اختصاص داده شده بود.

ظرفیت در نظر گرفته شده برای گردشگران خارجی جام ‌ جهانی در کیش به کجا رسید؟

حتی یک تخت از ظرفیت در نظر گرفته شده برای گردشگران خارجی جام ‌ جهانی در کیش فروش نرفته است.

امکان رزرو بلیت و هتل باید به صورت سیستمی و از سوی کشور قطر برای ایران فراهم می ‌ شد، اما متاسفانه قطری ‌ ها نام ایران را در سیستم هایاکارت ( hayyacard ) تعریف نکردند و ایران برای فروش هتل ‌ های خود به این سیستم دسترسی ندارد. با داشتن هایاکارت، فرد می ‌ تواند هتل، پرواز و سایر خدمات موردنیاز خود را در قطر و دیگر کشورهای همسایه قطر که نام آنها در این سیستم تعریف ‌ شده، دریافت کند. در حال ‌ حاضر عمان، امارات، دوبی، شارجه و... کشورها و شهرهایی هستند که نام آنها در هایاکارت تعریف شده و افراد برای خرید بلیت، رزرو هتل و سفر به این کشورها از طریق این کارت می ‌ توانند به ‌ راحتی اقدام کنند. اما متاسفانه نام ایران با وجود درخواستی که ارائه شده بود، در این سیستم ثبت نشده است. با این شرایط در عمل فقط می ‌ توانیم روی اعزام گردشگران داخلی به قطر حساب کنیم، اما همین بخش هم با محدودیت ‌ های زیادی روبه ‌ رو است.

کشورهای حوزه خلیج ‌ فارس برای جام جهانی ۲۰۲۲ چه اقداماتی انجام دادند؟

بسیاری از کشورهای حوزه خلیج ‌ فارس با سرمایه ‌ گذاری اقتصادی و تبلیغاتی نیز سعی کردند با جذب گردشگران جام جهانی علاوه بر کسب سودهای هنگفت اقتصادی، هرچه بیشتر خود را به جهانیان معرفی و از تور جام جهانی زیان ‌ های دوران شیوع کرونا را جبران کنند. جام جهانی فضایی است که ورزش، تماشاگر، گردشگر و اقتصاد با هم گره می ‌ خورند.

بلیت ‌ های جام جهانی به ایران ارسال شده است؟

برخی آژانس ‌ هایی که ادعا می ‌ کنند بلیت بازی ‌ ها را دارند، این ‌ گونه نیست. کشور قطر فعلا برای ما بلیت جام جهانی نفرستاده است و گفته باید بلیت ‌ ها را در همان جا تحویل بگیرند. کمی پیش، بلیت ‌ های فله ‌ ای و بی ‌ نام و نشان توسط قطر ارسال شد در صورتی ‌ که باید در این بلیت ‌ ها شماره پاسپورت، اسم، تاریخ حضور و شماره صندلی ذکر شده باشد و به همین علت این بلیت ‌ ها از اعتبار ساقط شد.

این اظهارات در حالی بیان می ‌ شود که امیرحسین حسینی، دبیر کارگروه بلیت جام جهانی ۲۰۲۲ قطر ۱۴ آبان درباره اختصاص بلیت ‌ ها به سرگروهان در استان ‌ های گوناگون گفت: به دنبال دریافت بلیت ‌ های مردم ایران فیفا و ورود آن به کشور، فرآیند تقسیم ‌ بندی بلیت ‌ ها شروع شد و طی هفته گذشته و با تلاش شبانه ‌ روزی همکاران من در فدراسیون، کار تقسیم ‌ بندی بلیت ‌ ها در حال اتمام است و از امروز بلیت ‌ های مربوط به استان تهران، البرز، قم، قزوین و سمنان با مرکزیت تهران در مرکز ملی فوتبال ایران به مدت ۴ روز در حال توزیع خواهد بود.

آیا قطر در این فرصت ‌ سوزی مقصر است؟

متاسفانه قطر هیچ امکانی را برای ایران فراهم نکرد. به ‌ عنوان مثال، غرفه ‌ هایی تجاری برای فروش محصولات صنایع ‌ دستی چند روز پیش از ایران گرفته شد. قطر از ابتدا اعلام کرده بود که این غرفه ‌ ها تنها برای ارائه محصولات است و حق فروش نداریم. قرار بر این بود که با برگزاری نمایشگاهی همزمان با جام جهانی در قطر شرکت ‌ هایی که علاقه ‌ مند هستند در این نمایشگاه مشارکت داشته و به فروش محصولات خود بپردازند. هر چند از روز اول، قطر هیچ امکاناتی برای شرکت در جام جهانی به ایران نداد و خوش ‌ خیالی بیش بود.

ماجرای راه ‌ اندازی کشتی کروز ایران به ساحل دوحه برای انتقال مسافران جام جهانی فوتبال به کجا رسید؟

با وجود اقداماتی که برای انتقال تماشاگران ایرانی در ایام بازی ‌ های جام ‌ جهانی انجام شده بود، قطر در واپسین روزهای نزدیک به شروع بازی ‌ ها اعلام کرد نمی ‌ تواند امکان انتقال زمینی مسافر را از سایر بنادر این کشور به دوحه فراهم کند و به همین خاطر نتوانستیم در این ایام کشتی ‌ ها را برای انتقال تماشاگران آماده کنیم. علاوه بر موانعی که مسئولان قطری برای ورود کروز ایران به ساحل این کشور ایجاد کرده ‌ اند، مشکلات تامین سوخت یارانه ‌ ای شناورهای مسافربری و همچنین برخی ناهماهنگی ‌ ها از دیگر دلایل شکست گردشگری فرامرزی در آستانه برگزاری گران ‌ ترین جام جهانی فوتبال بوده است. هر چند به عقیده برخی از فعالان این حوزه، ظرفیت پهلوگیری کشتی کروز در خلیج ‌ فارس برای ما فراهم نبود.

تداوم فیلترینگ و محدودیت ‌ های اینترنت چه تاثیری بر صنعت گردشگری گذاشته است؟

صنعت گردشگری، صنعتی فراگیر و میان ‌ بخشی است و از آنجاکه به ‌ شدت به تبلیغات و معرفی جاذبه ‌ های گوناگون گردشگری، صنایع ‌ دستی و... وابسته است در جریان محدودیت ‌ های اینترنت، آسیب زیادی متحمل شده است. به هرحال، بخش بزرگی از تعاملات فعالان حوزه گردشگری و صنایع مرتبط با آن از جمله تبلیغات، هنر، ورزش و... در دو پلتفرم واتس ‌ آپ و به ‌ ویژه اینستاگرام در جریان بود. فعالان این حوزه، بعد از فیلترینگ تلگرام به این دو اپلیکیشن رجوع کرده و در این سال ‌ ها، خودشان را با این شرایط وفق داده بودند، اما متاسفانه باز هم با اعمال محدودیت ‌ های جدید، کسب ‌ وکار آنها با تهدید جدی مواجه شده است.

سخن پایانی

دولت سیزدهم در فهرست شعارهای خود، صنعت گردشگری را نیز از قلم نینداخت. به نظر می ‌ رسد این روزها بازار شعار و وعده بدون برنامه ‌ ریزی رکن اصلی دولت شده و آثار آن یک به یک نمایان می ‌ شود. وعده ‌ های پر آب ‌ وتاب مسئولان دولت آقای رئیسی برای جام جهانی، حسابی دل فعالان صنعت گردشگری را خوش کرده بود و اکنون با رسیدن به زمان برگزاری جام جهانی و فرصت ‌ سوزی دوباره، داغی بر دل صنعت گردشگری نشست. باز هم با جمله ‌ ای آشنا از سوی آقایان مواجه می ‌ شویم «متاسفانه فرصت ‌ سوزی کردیم» جمله ‌ ای تکراری و کلیشه ‌ ای که راه نجاتی برای فرار از پاسخگویی است. با این حال، دیگر گفتن دردی دوا نمی ‌ کند و ایران با این همه زیبایی و جاذبه ‌ های گردشگری از نگاه گردشگران غافل ماند.