باید سوخت و ساخت
از ابتدای سال، بارها اعلام شد که امسال قطعی برق نه گریبان بخش اقتصادی را می‌گیرد و نه دامن بخش خانگی را. به‌عنوان مثال در ماه فروردین از قول مدیرعامل شرکت مدیریت شبکه برق اعلام شد که با اعمال محدودیت‌هایی، برق صنایع روشن می‌ماند تا هم چرخ صنعت بچرخد و هم نیاز برق کشور تامین شود.
وعده داده بودند که با هماهنگی با بخش صنعتی و وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌گونه‌ای عمل شود که صنایع با کمترین میزان محدودیت روبه‌رو شوند، اما امروز که خرداد را از نیمه گذرانده‌ایم و تابستان نقاب از چهره کلافه‌کننده خود برداشت، کم‌کم معنی و مفهوم مدیریت مصرف برق خود را نشان می‌دهد.
«... به‌اطلاع می‌رساند باتوجه به شروع گرما، از دوشنبه طرح‌های «پاسخگویی بار» اعمال می‌شود. در طرح‌های جدید شرکت توانیر، شهرک‌های صنعتی به‌جای ۲ روز در هفته، یک روز کامل از ساعت ۱۱ الی ۲۳ قطعی برق خواهند داشت...».
براساس شنیده‌ها پیام فوق در روز تعطیلی ۱۵خرداد از سوی توانیر به واحدهای صنعتی اطراف تهران ارسال شده است.
اما قطع برق چه بر سر معدنکاری می‌آورد؟ باتوجه به تجربه سال گذشته، آیا فعالان این حوزه راهی برای مقابله با کمبود یا قطع برق پیش‌بینی کرده‌اند و چه پیشنهادی برای سال‌های آینده دارند. این سوالات را با ۳ کارشناس معدن در میان گذاشته است:
اخلال در اقتصاد کلان
مهدی لطفی‌اصل: قطعی برق طی سال‌های گذشته، مجموعه تولید و صنایع را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داد و آثار و نتایج منفی زیادی به‌بار آورد. انرژی یکی از مولفه‌های مهم در امر تولید و صنایع است و کمبود یا قطع آن نه‌تنها بر یک حوزه خاص که اقتصاد کلان را دچار رکود و خسران خواهد کرد.
البته امسال هنوز قطعی برق به ما اطلاع داده نشده است، اما همه تولیدکنندگان مطمئن هستند که این اتفاق به‌زودی رخ خواهد داد.
تجربه دیروز
قطع برق در سال گذشته سبب کاهش فرآیند تولید، از بین رفتن بازار هدف، بیکاری کارگران و کاهش راندمان صنایع شد، در سوی دیگر ماجرا هم، کمبود مواد موردنیاز مصرف‌کنندگان و افزایش بی‌رویه نرخ محصول نهایی به‌بار آمد. کمبود مواد تولیدی صنایع هم به‌نوبه خود باعث می‌شود که مصرف‌کنندگان
ـ به‌عنوان مثال فعالان عرصه ساخت‌وساز ـ هم دچار مشکلات متعدد بشوند، بنابراین می‌توان گفت آسیب‌های این مشکل در بخش اقتصادی ۲ یا چند برابر می‌شود.
راه نجات
فعالان بخش معدن برای کاهش اثرات منفی این مشکل بیشتر به استفاده از ژنراتور روی آورده‌اند تا برق موردنیاز خود را تامین کنند، اما این رویه تنها برای صنایع کوچک‌مقیاس کاربرد دارد و صنایع متوسط یا بزرگ‌مقیاس نمی‌توانند از این شیوه استفاده کنند.
پیشنهادی که می‌توان برای حل مشکل معادن متوسط و بزرگ ارائه داد، این است که با اختصاص تسهیلات دولتی به آنها، موردحمایت قرار گیرند تا اقدام به احداث نیروگاه‌های برق کنند.
منتظر هستیم
کاظم بروسمند: قطعی برق امسال هنوز گریبان ما را نگرفته است. قطع برق ناشی از گرما، معمولا از ابتدای تابستان آغاز می‌شود و تا حدود مهرماه ادامه دارد، اما در بقیه ماه‌های سال هم ممکن است بر اثر شرایط جوی نامناسب این مشکل را تجربه کنیم.
دردسر کوچک‌مقیاس بودن
هرچند مشکلات قطعی برق در معادن بزرگ‌مقیاس نمود بیشتری دارد و می‌تواند دردسرهای زیادی ایجاد کند، اما معمولا این‌گونه معادن سیستم‌های جایگزین هم دارند، به‌طورمثال مجهز به دیزل‌ژنراتور هستند که در مواقع لزوم وارد مدار می‌شوند. برای معادن کوچک‌تر ـ به‌ویژه معادن سنگ‌های ساختمانی که برای استخراج به برق نیاز دارند - این موضوع آسیب‌های بیشتری ایجاد می‌کند.
هر که بامش بیش...
البته معادن بزرگ‌مقیاس هم از آسیب‌های این معضل تابستانی در امان نیستند. به‌عنوان‌مثال سیستم‌های بارگیری شاول برقی است که بیشتر به برق سراسری وصل هستند - شاول نوعی بیل مکانیکی است که برای بارگیری سنگ‌های سخت در معادن روباز مورداستفاده قرار می‌گیرد. شاول‌های بزرگ برای تامین نیروی محرکه موردنیاز خود از برق استفاده می‌کنند - این موضوع می‌تواند عملیات استخراج در معادن بزرگ را هم تحت‌تاثیر قرار دهد.
چه باید کرد؟
تا به‌حال برای مدیریت این مشکل سعی کرده‌ایم با جابه‌جایی شیفت کارخانه، زمان‌بندی را به‌گونه‌ای انجام دهیم که کمترین آسیب به بخش تولید وارد شود. به‌طورمثال در ساعات بی‌برقی کارهای تعمیر و نگهداری کارخانه انجام شود یا فعالیت بخش تولید را به زمان تعطیلی منتقل کنیم تا حجم تولید ثابت بماند و دچار افت نشود.
اما کارخانه‌های فرآوری و تولید مواد معدنی که معمولا به‌صورت سه‌شیفته کار می‌کنند، راهی برای جبران وقفه ایجادشده ندارند و بر اثر قطع برق با خسارات و صدمات زیادی روبه‌رو می‌شوند. این وضعیت از یک‌سو نرخ تمام‌شده تولید را بسیار بالا می‌برد و از سوی دیگر باعث می‌شود بعضی از مواد اولیه مورداستفاده در کارخانه‌ها خاصیت خود را از دست بدهند و مجبور شویم آنها را دور بریزیم که این هم هزینه مضاعفی است که به تولیدکنندگان تحمیل می‌شود. اگر هزینه دستمزد و زیان خواب دستگاه‌ها را هم به این مجموعه بیفزاییم، به عدد قابل‌توجهی در سال می‌رسیم که نشان‌دهنده کاهش راندمان پروژه است. در گیرودار و کشمکش با این مشکلات و حواشی، سود کارخانه و معدن به‌شدت پایین می‌آید و حتی شاید فعالیت صنعتی توجیه اقتصادی خود را از دست بدهد، بنابراین قطعی برق در معادن مسئله‌ای بسیار جدی است و باعث صدمات بسیار زیادی به این حوزه می‌شود.
ناگفته‌ها
در حالت عادی کارخانه طبق برنامه فعالیت روزانه خود را آغاز می‌کند و طبق روال پیش می‌رود، اما با قطع برق این فرآیند دچار وقفه می‌شود و برای راه‌اندازی مجدد سیستم‌ها دوباره زمان زیادی نیاز است، بنابراین تولید نه‌تنها در زمان قطعی برق که بعد از آن هم ـ بسته به نوع دستگاه ـ مدتی دچار وقفه می‌شود و راه‌اندازی مجدد کارخانه و قرار دادن دستگاه‌ها در مدار زمانبر خواهد بود و اگر بخواهیم در طول سال حساب کنیم، وقفه قابل‌توجهی خواهد شد و این را هم باید به ضرر و زیان‌های بی‌برقی اضافه کرد.
مزایا و معایب ژنراتورها
سیستم جایگزین در بیشتر موارد دیزل‌ژنراتور است که در برخی پروژه‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. استفاده از این ابزار همزمان با استفاده از خطوط برق سراسری، هزینه پروژه را افزایش می‌دهد و در بررسی‌های فنی و اقتصادی نرخ تمام‌شده محصول را به‌شدت بالا می‌برد. از طرف دیگر خود این سیستم‌ها و ابزار هم ممکن است خراب شوند و تولید معدن را به‌کل متوقف کنند، بنابراین تنها در بعضی موارد که تولید ماده معدنی با حاشیه سود بیشتری همراه است، می‌توان این روش را به‌کار گرفت، اما برای معادنی که حاشیه سود کمتری دارند، به‌طبع نمی‌توان همزمان از هر دو سیستم استفاده کرد.
این موضوع در معادن سنگ ساختمانی و سنگ‌نما که سیستم‌های استخراج و دستگاه‌های برش آنها با برق کار می‌کند، مهم و تاثیرگذار است و برای معدنداران بسیار گران تمام می‌شود.
پیشنهاد عملی
راهکاری که می‌توان برای جلوگیری از این حجم عظیم مشکلات پیشنهاد داد، این است که در قدم اول تسهیلاتی برای معادن در نظر گرفته شود تا بتوانند خود را به سیستم‌های جایگزین برق سراسری مجهز کنند یا حداقل در هنگام قطع برق سراسری با زیان کمتری در بخش تولید مواجه شوند.
دیگر اینکه تدابیری اندیشیده شود تا قطع برق، به‌صورت فله‌ای اعمال نشود. به‌عبارت دیگر راهی پیدا شود که حداقل بخش معدن از قطع برق در امان بماند تا تولید متوقف نشود.
نقش اطلاع‌رسانی
البته اطلاع‌رسانی واجب است، اما در مجموع باید گفت مشکل چندانی را حل نمی‌کند. قطع برق همان‌طور که گفته شد برای برخی معادن می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد و خسارت‌های زیادی به‌بار آورد. اطلاع‌رسانی به‌طورحتم لازم است و برای معادنی که از سیستم‌های جایگزین استفاده می‌کنند، بسیار ضروری است، اما همه بخش‌های تولید نمی‌توانند به استفاده از سیستم‌های جایگزین رو آورند.
سرمایه‌گذاری قابل‌توجه اولیه و هزینه‌های تعمیر و نگهداری، این روش را غیراقتصادی می‌کند و نرخ تمام‌شده ماده معدنی را افزایش می‌دهد.
گاهی نمی‌شود
محمد مسن‌آبادی: زیان بی‌برقی بلای جان همه معادن است، اما باتوجه به نوع فعالیت، این ضرر و زیان درجات مختلفی دارد. به‌طورمثال برخی واحدها - مثل معادن سنگ که برای استخراج از برق شهری استفاده می‌کنند - می‌توانند مشکل قطع برق را با استفاده از چند دیزل‌ژنراتور حل کرده و مشکلات ایجادشده را جبران کنند، اما در بخش‌هایی که دستگاه‌ها مصرف برق بالایی دارند، این روش پاسخگو نیست و به‌طورحتم باید از برق شهری استفاده کنند، در نتیجه حتی اگر بتوان بخشی از کمبود برق را با روش‌های دیگر جبران کرد، وابستگی به برق شهری هیچگاه به صفر نمی‌رسد و قطع برق به‌هرحال به تولید صدمه می‌زند.
خواب خطرناک
از طرف دیگر خواب برخی دستگاه‌های تولیدی برای مجموعه خطر دارد و گران تمام می‌شود. برای همین بعضی از شرکت‌ها به‌تازگی با استفاده از گاز، برق موردنیاز خود را تامین می‌کنند. این واحدها با وارد کردن دستگاه‌های خاص کاترپیلار برق تولید می‌کنند تا جایگزین برق سراسری شود و گاهی مازاد برق تولیدشده را به‌فروش می‌رسانند که از جمله راهکارهای مقابله با قطعی برق است. اما تغییر زیرساخت برای بسیاری از معادن هم مشکل‌آفرین و حتی غیرممکن است و نمی‌توانند به‌راحتی تجهیزات خود را جایگزین کنند.
مدیریت بحران
برای کارخانه‌هایی که فعالیت ۲۴ساعته ندارند، می‌توان راهکارهایی موقتی مانند جابه‌جایی شیفت‌ها را پیشنهاد داد تا بخشی از کار به زمان‌هایی موکول شود که مصرف برق در پایین‌ترین نقطه قرار دارد، اما در مجموع باید گفت معادن کوچک در بحران بی‌برقی با مشکلاتی به‌مراتب کمتر دست به گریبان می‌شوند، چون می‌توانند برق موردنیاز خود را با ژنراتورهای کوچک تامین کنند، اما واحدهای بزرگ یا باید با صرف هزینه‌های هنگفت زیرساخت‌ها را تغییر بدهند یا با مشکل بی‌برقی بسوزند و بسازند.
آفت تحریم
در مجموع باید گفت بخش زیادی از مصیبت‌های بخش صنعت امروز ما ناشی از تحریم‌هایی است که گریبان کشور را رها نمی‌کند. این آفت درهای بسیاری را بر ما بسته است. برای مثال در حالی که کشورهای زیادی ـ با شرایط اقلیمی ما ـ از برق سولار یا خورشیدی استفاده می‌کنند، هزینه پنل‌های خورشیدی در کشور ما که در تنگنای تحریم گرفتار شده، آنقدر بالا رفته که امروز حتی تولید برق از این طریق هم به‌صرفه نیست.
سخن پایانی
هرچند کارشناسان این گزارش درباره اینکه بی‌برقی بیشتر به معادن کوچک صدمه می‌زند یا معادن بزرگ، اتفاق‌نظر نداشتند، اما بدون هیچ شکی درباره آسیب‌های آن بر بخش صنعت گفتند و تجربیات گذشته خود را بیان کردند. باتوجه به اینکه این آسیب صدمات فراوان و جبران‌ناپذیری به اقتصاد کشور وارد می‌کند، ضروری است تصمیمات این حوزه با دقت بیشتری اتخاذ شود.
