عبور از دره مرگ با تزریق پول
یکی از مهم‌ترین جلسه‌های نمایندگان مجلس شورای اسلامی و کمیسیون‌های تخصصی، جلسه‌های بررسی لایحه بودجه سالانه است.
صندوق های خطرپذیری که خطر نمی کنند
تخصیص بودجه به دانش بنیان ها از توجه کافی برخوردار نبوده است؛ این در حالی است که کارشناسان تاحد زیادی بر این باور هستند که با همکاری سازمان برنامه و بودجه و تخصیص اعتبارات لازم در راستای تحقق قانون جهش تولید دانش بنیان می توان کمک جدی به توسعه این اکوسیستم کرد، همچنین با ورود و کمک شرکت های دانش بنیان و درآمدزایی از طریق صادرات مواد و محصولات تولیدی این شرکت ها، ضمن توسعه زنجیره ارزش تولید، کشور از مرحله خام فروشی عبور خواهد کرد. صمت در این گزارش به بررسی شکاف ها و چالش های تخصیص بودجه به اکوسیستم دانش بنیانی پرداخته است.
تخصیص بودجه به دانش بنیان ها، سرمایه گذاری است
یکی از مهم ترین جلسه های نمایندگان مجلس شورای اسلامی و کمیسیون های تخصصی، جلسه های بررسی لایحه بودجه سالانه است. برخی معتقدند برای بررسی نگاه دولت به پیشبرد اهداف توسعه ای کشور، کافی است نگاهی به ردیف های هزینه ای و درآمدی بودجه سالانه بیندازید. در فرآیند بررسی بودجه وقتی ردیف بودجه ای برای ستاد یا برنامه ای مشخص می شود، لازم الاجرا است و باید به مرحله عملیاتی برسد. لایحه بودجه هر سال پس از بررسی در مجلس تصویب و اجرایی می شود. از آن پس در یک سال پیش رو مشکلی که به طور عمده دولت ها با آن مواجه می شوند، دست نیافتن به تمام مواد و تبصره های بودجه است. محمد مخبر، سخنگوی دولت، در پنجمین جلسه ستاد ویژه رفع موانع، تقویت و توسعه شرکت های دانش بنیان که اواخر خرداد برگزار شد، بیان کرد: تاکنون توجه کافی به توسعه شرکت های دانش بنیان در بودجه جاری کشور نشده است. وی بااشاره به اهمیت شعار سال گفت: به دنبال آن هستیم تا در بودجه ریزی سالانه دولت توازنی در اختصاص بودجه معاونت علمی و فناوری با سایر دستگاه ها و بخش ها به وجود آید. با دراختیار گذاشتن امکانات مالی و زیرساختی به حوزه دانش بنیان، تمامی وزارتخانه ها موظف به دانش بنیان کردن دستگاه های متبوع خود و همچنین اشتغالزایی در این بخش هستند.
کیومرث سرمدی واله، عضو کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۱ هم در این رابطه گفته است: یکی از احکامی که در لوایح بودجه موردتوجه قرار دارد، کمک های بلاعوض دولتی به دانش بنیان ها و اعطای اعتبار مالیاتی معادل ۳۰ درصد سرمایه گذاری شرکت های بورسی است. باتوجه به اینکه یکی از منابع درآمدی دولت درآمدهای حاصل از نفت و حامل های انرژی و خصوصی سازی است، توسعه دانش بنیان ها در این عرصه ارزآوری چشمگیری را به دنبال خواهد داشت، بنابراین می توان تخصیص بودجه به دانش بنیان ها را نوعی سرمایه گذاری تلقی کرد.
۳ هزار میلیارد تومان برای ۷ هزار شرکت؟
بودجه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در لایحه بودجه ۱۴۰۱ برای اجرای ۸ برنامه ویژه به منظور توسعه پژوهش های علمی و فناوری های جدید اختصاص داشت. طبق جدول تخصیص بودجه این نهاد، مبلغی معادل ۹۰۰ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص داده شد. به دلیل رسالت این مجموعه در حمایت های مالی و ارائه تسهیلات بیشترین رقم تخصیص بودجه در اکوسیستم دولتی دانش بنیان ها بود.
سیاوش ملکی فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در گفت وگو با صمت بااشاره به محقق نشدن نیم درصدی بودجه برای افزایش سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: مطابق قانون دانش بنیان (مصوب ۱۳۸۹ )، سرمایه اولیه صندوق نوآوری و شکوفایی ۳ هزار میلیارد تومان است که تا سال ۱۳۹۶ ، کمی بیش از ۲۶۰۰ میلیارد تومان آن تادیه شده است، البته مطابق قانون مقرر شده سالانه معادل نیم درصد از بودجه عمومی کشور به سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی افزوده شود که آن هم تاکنون محقق نشده است.
وی اظهار کرد: تعداد شرکت های دانش بنیان به طور طبیعی در حال رشد است و تاکید رهبر معظم انقلاب نیز بر شتاب آن افزوده است. فروش دانش بنیان ها هم که در سال ۱۳۹۹ به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده بود، همچنان در حال افزایش است. از اینها گذشته، تورم هم موجب افزونی نیازهای مالی شرکت ها شده است. بدیهی است، صندوقی که کل سرمایه آن به ۳ هزار میلیارد تومان نمی رسد، نمی تواند به تنهایی پشتیبان شرکت های دانش بنیان موجود و نیازهای فزاینده آنها باشد. یک سوال دیگر این است که آیا همه بار تامین مالی توسعه و تجاری سازی فناوری را باید دولت تامین کند؟ جواب به طورمشخص منفی است. همان طور که می بینیم، در اقتصادهای توسعه یافته، شرکت های بزرگ بخش خصوصی و بازار سرمایه هستند که عمده نیازهای مالی و فناوری را تامین می کنند.
امید در راه است
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: دانش بنیان ها سهم یک درصدی در اقتصاد کشور دارند. قانون جهش دانش بنیان، به هر 2 موضوع پرداخته است؛ هم اشاره هایی به افزایش سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی دارد و هم مشوق هایی را برای جلب مشارکت بخش خصوصی و بازار سرمایه در نظر گرفته است. ماده ۳ این قانون، تاکید دارد که برای واردات ماشین آلات و تجهیزات خدمات تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حقوق ورودی در نظر گرفته شود و از این محل، منابعی به سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص یابد که انتظار داریم از اواخر امسال یا نهایت سال آینده عملیاتی شود. وی خاطر نشان کرد: در ابتدای عنوان شدن طرح جهش تولید دانش بنیان همان گونه که مطرح شد، از زمان تصویب این سرمایه تاکنون ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی پرداخت شده و هنوز سرمایه اولیه این صندوق در طول این سال ها تامین نشده است. این سرمایه در زمان خودش پاسخگوی نیازها بود، اما این مبلغ برای امروز و تامین مالی شرکت های دانش بنیان کافی نیست و باید افزایش یابد، چرا که امروز تعداد شرکت های دانش بنیان به بیش از ۶ هزار و ۶۰۰ شرکت رسیده است. ملکی فر ادامه داد: در قانون بودجه ۱۴۰۱ کل کشور، 5هزار میلیارد تومان برای تامین مالی دانش بنیان ها در نظر گرفته شده است. امسال برای توسعه فناوری و نوآوری در کشور، سازکار طرح های ملی را در صندوق نوآوری تصویب کردیم، در این طرح به سراغ شرکت ها، سازمان های دولتی می رویم و نیازهای آنها را جویا و در راستای تامین نیاز آنها با شرکت های دانش بنیان وارد عمل می شویم.
نجات از دره مرگ بودجه می خواهد
امید رضایی فر، سرپرست دفتر پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم در گفت وگو با صمت بااشاره به اهمیت تخصیص بودجه به استارت آپ ها و شرکت های نوپا فناورانه گفت: همواره دانش بنیان بودن به فناوری های های تک (فناوری های نوین با ساختار پیچیده) اشاره داشته است، در حالی که شمار نیازهایی که با فناوری های غیر های تک در کشور برطرف می شوند، کم نیست و می توانیم با حمایت و ارائه تسهیلات به توسعه فعالیت آنها بپردازیم. شاید شکاف اصلی در این زمینه حل مشکلات کشور به دست فناوران و لازم است که بخشی از بودجه در نظر گرفته شده به این افراد و فعالیت شان اختصاص پیدا کند. به عبارت روشن تر، استارت آپ های زیادی می توانند با این ایده حمایت شوند و توسعه پیدا کنند.
وی افزود: طبق قانون هم، صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت هایی که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان دانش بنیان شناخته می شوند، تسهیلات ارائه می دهد و حمایت مالی می کند. در این شرایط باید مجموعه ای وجود داشته باشد که از یکسری مراحلی که به عنوان دره مرگ شناخته می شود هم، حمایت کند. در حال حاضر در مراحل ابتدایی اکوسیستم دانش بنیان حمایت درخوری انجام نمی شود و امروز مشکل اصلی کشور تبدیل دانش به فناوری است که در این زمینه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کمابیش اقداماتی را مدنظر قرار داده، اما آن گونه که باید، هنوز اقدامات درخوری انجام نشده است. استارت آپ ها سرچشمه دانش بنیان ها هستند که روند حمایتی مشخصی در نهادها برای آنها وجود ندارد. در واقع مشکل اصلی در ایجاد شرکت های دانش پایه است که خوب است در این زمینه بودجه تخصیص داده شود. شرکت های دانش پایه به آن دسته از شرکت هایی گفته می شود که بر مبنای فناوری و دانش موجود به رفع نیازهای موجود می پردازند.
حمایت هایی که کافی نیست
رضایی فر گفت: ناگفته نماند که طبق قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی مجوز کافی برای حمایت از استارت آپ ها را ندارد اما تلاش می کند و تا حدی هم به صورت پراکنده بودجه هایی را تخصیص داده است. واقعیت این است که این نوع حمایت ها به اندازه کافی نیست و نمی توان این مجموعه را مورد بازخواست قرار داد. باید قانونی در این زمینه تدوین تا فرآیند تبدیل ایده به فناوری تسهیل شود. فقدان یک ساختار به هم رسانی رفع نیازها در سیستم وزارتخانه ای کشور احساس می شود و جایی را نداشته ایم که به نیازها با فناوری و دستاوردهای فناورانه پاسخ بدهیم. وزارت علوم با طراحی نظام ایده ها و نیازها که به اختصار (نان) خوانده می شود، این اتفاق را تا حدی رقم زد و آن را توانستیم در بودجه ۱۴۰۰ قرار دهیم، اما هنوز این فرآیند به نقطه موردنظر نرسیده است.
ایجاد انگیزه کنیم
به گفته این مقام مسئول؛ اگر مجموعه های دولتی یا خصوصی نیازها و ضرورت کاربرد فناوری در حل معضلات خود را در بستری شفاف ارائه دهند، فناورانی هم که کلید حل مشکل را در دست دارند، می توانند تعامل موثری را با آنها برقرار کنند، متاسفانه مجموعه های دولتی نظیر وزارتخانه ها انگیزه کافی برای بکارگیری فناوری با هدف حل مشکلات خود را ندارند. برای حل این معضل طراحی تضامین و بیمه های فناوری یک راهکار جدی است که امیدواریم استفاده از فناوری های تولیدشده در داخل توسعه پیدا کند. برای مثال، وقتی همه گیری کرونا جامعه را فراگرفت، به توان دانش بنیان ها باور پیدا کردیم. به همین دلیل انگیزه لازم باید به نحوی ایجاد شود و فرآیندی به وجود آید که وزارتخانه ها به سوی دانش بنیان شدن بروند. این نوع حمایت ها به عنوان خرید تضمینی یا خرید دولتی شناخته می شوند که یکی از بخش های چندگانه کمک به تولید داخلی است.
وی افزود: یکی از موضوعاتی که به صورت چالشی مطرح می شود، ورود به صندوق های خطرپذیر است که در عمل این مجموعه ها خود را در وضعیت خطرپذیر قرار نمی دهند و به سمت فعالیت های کم خطرتر می روند، باید حمایت هایی در قالب اوراق تضمینی برای صندوق های خطر پذیری واقعی به وجود بیاید تا بودجه ای برای آنها پیش بینی شود. این روند می تواند تاثیر جدی در توسعه اکوسیستم دانش بنیانی داشته باشد.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، یکی از راهکارهای کمک به چرخه اکوسیستم دانش بنیان ها، تخصیص بودجه و مدنظر قرار دادن آنها در گودال حل مشکلات کشور است. به عبارت روشن تر، طبق یک اصل روانشناسی که اگر برای هر مولفه ای هزینه صرف شود، در ذهن اهمیت پیدا می کند، شاید تخصیص بودجه بتواند تاثیر جدی در دانش بنیان کردن نهادهای کشور در زمینه های گوناگون بگذارد. باتوجه به اینکه دانش بنیان ها می توانند با توسعه خود، نه تنها ارزآوری هم داشته باشند، بلکه از خروج ارز هم بکاهند . تخصیص بودجه به صورت مستقل می تواند نوعی از سرمایه گذاری میان مدت و بلندمدت به حساب آید. همچنین، لازم است صندوق های خطرپذیر باتوجه به رسالتی که دارند، با حمایت های دولتی به سمت دنیای خطر پذیر اکوسیستم دانش بنیانی سوق داده شوند.
