درآمدزایی در گرو حفظ محیط‌زیست
با اتمام تعطیلات نوروزی و پایان سفرها، معمولا آنچه از مسافران بر جای می‌ماند، زباله‌های رهاشده در مناظر طبیعی است.
با اتمام تعطیلات نوروزی و پایان سفرها، معمولا آنچه از مسافران بر جای می ماند، زباله های رهاشده در مناظر طبیعی است. در واقع، افزایش آلاینده ها و ازدیاد آلودگی ها یکی از اصلی ترین آثار صنعت توریسم است که بعد از خروج گردشگران در شهرها باقی می ماند. گفتنی است، در بسیاری از شهرهای جهان، روزانه هزاران گردشگر از مکان های تاریخی، سواحل و سایر جاذبه ها دیدن می کنند که تردد آنها از طریق وسایل حمل ونقل موتوری از یک سو و مواد زائدی که در طبیعت رها می کنند از سوی دیگر، اثرات جبران ناپذیری بر محیط زیست بر جای می گذارد. باوجود تمام مزایایی که گردشگری می تواند برای یک شهر به ارمغان آورد، اگر نسبت به آسیب هایی که این صنعت به محیط زیست می زند، غافل باشیم؛ پیامدهای منفی زیادی را در پی خواهد داشت. همچنین بیشتر افراد از پیامدهای رفتار خود در برابر محیط زیست غافل هستند. آنها تصور می کنند که محیط زیست، همیشه قادر به اصلاح و بازیابی است، اما آلودگی بیش از پیش محیط زیست و تغییرات آب و هوایی، پوچ بودن این تصور را بیش از گذشته برای ما آشکار ساخته است. کارشناسان معتقدند برای کاهش خسارت های صنعت گردشگری به محیط زیست، باید گردشگران را در جریان ارزش های زیست محیطی یک منطقه قرار داد و بر این اساس، عبارت گردشگری محیط زیست تحت تاثیر چنین فرآیندی در چند سال اخیر ایجاد شد.باتوجه به پایان تعطیلات نوروزی، صمت در این گزارش به راهکارهای کاهش خسارت های صنعت گردشگری به محیط زیست پرداخته است.
پلاستیک ها، بلای جان آبزیان
سالانه چندین میلیون تن زباله که مهم ترین آن پلاستیک است، به اقیانوس ها راه پیدا می کند. می توان گفت اقیانوس ها مقصد نهایی زباله های پلاستیکی هستند که طی دهه های گذشته توسط انسان تولید شده اند. کارشناسان محیط زیست در سراسر جهان افزایش آلودگی های پلاستیکی را در اقیانوس ها تهدیدی جدی برای سلامت و حیات آبزیان می دانند و از آن به عنوان یک عامل نگران کننده یاد می کنند. آنها معتقدند حتی اگر اقدامات اصلاحی در حال حاضر انجام شود، این افزایش در سال های آینده ادامه خواهد داشت. پژوهشگران حدود 2هزار و ۶۰۰ مقاله تحقیقاتی مرتبط با آلودگی پلاستیکی در اقیانوس های جهان دریافتند که کمابیش همه گونه های دریایی و حتی صخره های مرجانی و سایر اکوسیستم های کلیدی تحت تاثیر این تهدید زیست محیطی قرار دارند.به گزارش سایت خبری Gilmore Health News ، موسسه آلفرد وگنر آلمان هزاران مقاله تحقیقاتی را در این باره تجزیه وتحلیل کرد. ملانی برگمان، یکی از پژوهشگران این موسسه در این باره گفته است، طی فرآیند ردیابی زباله های پلاستیکی، متوجه وجود زباله های پلاستیکی در عمیق ترین گودال های اقیانوسی، در سطح دریا و در یخ های دریای قطب شمال شدیم. به گفته وی، تلاش برای خارج کردن مواد پلاستیکی که به اقیانوس ها نفوذ کرده اند، فرآیندی نا امیدکننده است. پلاستیک ها تجزیه پذیر نیستند، بنابراین می توانند برای مدت طولانی در اطراف باقی بمانند. آنها به مرورزمان پس از ورود به اقیانوس به قطعات کوچک تر تجزیه می شوند و به زنجیره غذایی گونه های دریایی راه پیدا می کنند. تقریبا همه موجودات زنده در اقیانوس ها از جمله پلانکتون های بسیار کوچک، لاک پشت ها و حتی نهنگ ها آنها را مصرف می کنند. براساس این تحقیقات، دریای مدیترانه، دریای چین شرقی و دریای زرد از جمله مناطقی هستند که سطح آلودگی پلاستیکی بالایی دارند.
آموزش از بار خسارت ها می کاهد
برخی کارشناسان معتقدند حفظ محیط زیست در صنعت گردشگری می تواند آورده های مالی هم به دنبال داشته باشد. افسانه احسانی، کارشناس اکوتوریسم در گفت وگو با صمت بااشاره به اهمیت گردشگری محیط زیست گفت: «گردشگری محیط زیست» واژه جدیدی است که به تازگی وارد ادبیات صنعت گردشگری شده است و می توان آن را با این پرسش تشریح کرد که چگونه می توان همگام با فعالیت های گردشگری و با حضور گردشگران به حفظ محیط زیست پرداخت و آسیبی به آن نزد؟ متاسفانه تجربه نشان داده است که در بسیاری موارد، حفظ محیط زیست در جریان گردشگری، بی ارزش تلقی می شود. وی افزود: گردشگری محیط زیست به معنای سفر مسئولانه به مناطق طبیعی در راستای حفظ محیط زیست است که به بهبود زندگی مردم محلی کمک می کند. گفتنی است، در سال ۲۰۱۵ سازمان ملل این نکته را هم به تعریف این شاخه گردشگری اضافه کرد که گردشگری محیط زیست باید همراه با آموزش باشد. در حقیقت، حفظ محیط زیست بدون توجه به آموزش های فرهنگی به منظور آسیب کمتر به محیط زیست در جریان گردشگری امکان پذیر نیست. احسانی بااشاره به نقش آموزش در جریان نهادینه سازی نگرش یادشده گفت: توان افزایی جامعه محلی به همراه آموزش گردشگران می تواند قوت بخش این نگرش باشد، همچنین باید گردشگر یاد بگیرد، به هرجایی که سفر می کند، همراستا با طبیعت و الگوهای فرهنگی آن مکان رفتار کند و برخوردی متناسب با مردم محلی داشته باشد، چرا که چنین فرآیندی افزون بر حفظ محیط زیست، موجب دلگرمی جامعه محلی می شود. وی افزود: آموزش در این زمینه منجر به توان افزایی می شود. آموزش ها باید منجر به تقویت نقاط قوت محیط و مردم محلی شوند و در نهایت، نقاط ضعف را کمرنگ کنند. نقاط ضعف مردم محلی در نواحی طبیعی می تواند در برخی موارد ورود به حریم خصوصی گردشگر را به همراه داشته باشد. در کل، هدف؛ حفظ محیط زیست با تمامیت و متعلقات آن است. احسانی گفت: برای اینکه مولفه های گردشگری محیط زیست در بستری استاندارد رعایت شود، گردشگران باید در جریان ارزش های زیست محیطی یک منطقه قرار بگیرند. به منظور نیل به این هدف، معمولا ارزش های زیست محیطی در هنگام سفر به مخاطبان انتقال داده می شود که همین امر باعث ترغیب مخاطب به حفظ محیط زیست شده و ممکن است با ورود به یک مکان، آسیب کمتری به محیط زیست بزند و مکان دستخوش تغییرات حداقلی شود. احسانی بااشاره به ایجاد جریان مالی مفید در بستر گردشگری محیط زیست ادامه داد: رواج نگرش بازدید از مکان بدون آسیب به طبیعت و میراث های آن، می تواند جریان مالی مفید و موثری را ایجاد کند. از آنجایی که محیط زیست همیشه به عنوان یک خدمت رایگان شناخته می شود، نهادینه شدن این نگرش برای حفاظت یا دست کم تغییر حداقلی آن می تواند جریان های مالی صنعت گردشگری را تغییر دهد و آورده های اقتصادی مهمی در راستای حفظ مکان های مورد بازدید به همراه داشته باشد. در واقع، هدایت جریان مالی صنعت گردشگری در راستای حفاظت بیشتر از محیط زیست، راهکاری است که منجر به آسیب کمتر به محیط می شود. گفتنی است، منابع مالی حفاظت از طبیعت از درآمد ورود گردشگران به مکان ها حاصل می شود.
چیزی هم برای آیندگان بگذارید
وی در ادامه گفت: متاسفانه برخی گردشگران، فکر می کنند چون با خود آورده مالی به مکان موردنظر می آورند، می توانند هر نوع که می خواهند از محیط استفاده کنند و معمولا حاضر به همکاری برای آسیب نزدن به محیط زیست نمی شوند و به طورمعمول نگاه لذت گرایی از محیط دارند، در حالی که با ادامه آسیب های صنعت گردشگری به محیط زیست، شاید چیزی از این ثروت خدادادی برای آیندگان باقی نماند.
احسانی مهم ترین روش برای نهادینه شدن این نگرش را تغییر ذهنیت گردشگران در برخورداری از طبیعت دانست و گفت: مناسب ترین راهکار، برای جا افتادن این نگرش، بهره گیری از توان مردم به ویژه ساکنان بومی است. صنایع دستی و میراث ناملموس و ملموس فرهنگی در این اقتصاد اهمیت زیادی دارد، چرا که میراث های فرهنگی و بومی یک مکان، ارزشی به اندازه میراث طبیعی دارد. ابتدا باید در جامعه محلی این باور ایجاد شود که مردم صاحب فرهنگ و محیط طبیعی ارزشمندی هستند و بعد نسبت به حفظ میراث خود تلاش کنند. در واقع، مردم باید بدانند وقوع هر گونه تغییر در محیط زیست باید در بستری زنده و پویا انجام شود، به گونه ای که به جای تخریب سازنده نیز باشد.
تخریب محیط زیست در جریان گردشگری
در ادامه، فرید جواهرزاده، رئیس انجمن علمی طبیعت گردی ایران، در گفت وگو با صمت، بااشاره به تاثیر مستقیم اقتصاد گردشگری بر محیط زیست در صنعت گردشگری گفت: وقتی از اقتصاد گردشگری صحبت می کنیم، منظور کلیه فعالیت های مرتبط با توریسم و گردشگری در بخش های مختلف از حمل ونقل گرفته تا اقامت و اسکان، رستوران ها و مراکز تفریحی، اماکن و بناهای تاریخی، جاذبه های طبیعی و آداب و رسوم و میراث فرهنگی و قومی و... است که مخرج مشترک همه آنها نیز گردشگری و سفر است. درست از زمانی که گردشگران عزم سفر و جابه جایی از نقطه ای به نقطه دیگر می کنند، مجموعه ای از فعالیت های اقتصادی آغاز می شود که در دسته بندی اقتصاد گردشگری قرار می گیرند. شاید بتوان گفت هیچ نوعی از اقتصاد به اندازه اقتصاد گردشگری تاثیر جدی و مهمی بر محیط زیست نداشته است. حال اگر صنعت گردشگری روال استاندارد و قانونی خود را طی نکند، بیش از هرچیز محیط زیست آسیب می بیند. وی افزود: یکی از مواردی که آسیب جدی به محیط زیست و طبیعت مکان های گردشگری می زند، شکل گیری فعالیت های اقتصادی خارج از قانون و جریان استاندارد است. برای مثال، تور غیرمجازی گردشگری در طول زمان برای مردم و محیط زیست آسیب زا است. به طورمعمول این فعالیت های غیرقانونی از کانال افرادی رخ می دهند که مجوزی برای فعالیت های گردشگری از سازمان های مربوطه دریافت نکرده اند و بیشتر به عنوان دلالان محیط زیست شناخته می شوند. به گفته رئیس انجمن علمی طبیعت گردی ایران، در کل، دلالی در حوزه گردشگری یکی از عوامل آسیب زا به محیط زیست و مکان های طبیعی است، چرا که عموما محیط های طبیعی بدون دانش کافی از سوی افرادی که نه علم و نه دغدغه محیط زیستی دارند، مورد بهره برداری قرار می گیرند. جواهرزاده درباره اهمیت قانونی بودن تورهای گردشگری گفت: براساس مصوبه هیات وزیران، انجام هرگونه تورگردانی باید با مجوز سازمان میراث فرهنگی انجام بگیرد. در واقع، تورهای گردشگری باید هم دارای مجوز و هم بیمه نامه باشند. تورهای مجاز علاوه بر مجوز، دارای برنامه سفر و بیمه نامه هستند، همچنین ملزم به رعایت قوانینی هستند که در راستای حفظ محیط زیست تدوین شده اند. حال اگر گروهی که به عنوان تور گردشگری شناخته می شوند، خارج از این چارچوب فعالیت کنند، فعالیت آنها غیرقانونی و غیرمجاز شناخته می شود و در نهایت به تخریب خاک و محیط زیست می انجامد.
سفر برای خوشگذرانی، اما مخرب
این کارشناس گردشگری ادامه داد: نمونه بارز این تورها، تورهای طبیعت گردی است که تنها برای خوشگذرانی یا به قصد ایجاد یک سری فعالیت هایی سفر می کنند که مغایر اصول زیست محیطی است؛ نظیر آفرود سواری یا کمپ در مکان های شکننده و آسیب پذیر.
جواهرزاده گفت: به طورمعمول، اینگونه سفرها بدون رعایت اصول حفظ محیط زیست در برخی موارد حتی باعث به خطر افتادن جان گردشگر هم می شوند. هرساله شاهد بروز حوادثی در سفرها هستیم؛ متاسفانه این تورها نه تنها تحت پوشش بیمه نیستند، بلکه شرایط استانداردی هم در جابه جایی مسافران ندارند. وی بااشاره به اهمیت درآمد پایدار گردشگری گفت: گردشگری می تواند به عنوان یک درآمد پایدار برای شهرها و شهرداری ها به حساب بیاید. متاسفانه مسئولان هنوز به مزایای این ظرفیت پی نبرده اند. گفتنی است، قابلیت های گردشگری در شهرهای ایران از ترکیه بیشتر است؛ اما دیدگاه متفاوت مدیران کشورهایی نظیر ترکیه نسبت به درآمدزایی در گردشگری، عامل اصلی موفقیت آنها بوده است. علاوه بر آن، وجود درآمدهای نفتی و حاصل از منابع طبیعی در کشورمان، باعث شده که نسبت به این صنعت بی تفاوت باشیم.
سخن پایانی
گردشگری با تمام مزایا و فوایدی که می تواند برای اقتصاد یک جامعه داشته باشد، اما از آثار بلندمدت آن، تضعیف توان اکولوژیکی منطقه است. رهاسازی زباله از سوی گردشگران از یک سو و انتشار آلاینده های ناشی از حمل ونقل سفرها از سوی دیگر، به حجم آلودگی های زیست محیطی می افزاید. به گفته بسیاری از کارشناسان، گردشگری باید با پذیرش اجتماعی همراه باشد؛ در واقع، همراهی مردم با متولیان این امر، می تواند مسیر هموارتری در توسعه گردشگری در مقابل فعالان بگستراند، به گونه ای که آسیب جدی به محیط زیست وارد نشود. این فرآیند در بیشتر شهرهایی که گردشگری شهری در آنها توسعه یافته رواج دارد. اگر فرهنگ و سواد گردشگری افزایش یابد، می تواند تاثیر بسیار مطلوبی در اقتصاد گردشگری داشته باشد و مانع از تخریب محیط زیست و آلاینده ها شود.
