مدیریت و کاهش مصرف بنزین
مرتضی بهروزی- کارشناس انرژی
پس از همهگیری کرونا در ایران، مصرف بنزین روند کاهشی را طی کرد اما در آبان سال گذشته و همزمان با کنترل کرونا در کشور، مصرف بنزین بهطور میانگین به ۹۰ میلیون لیتر در روز رسید که در مقایسه با آبان ۱۳۹۹، رشدی ۱۸.۵ درصدی را نشان داده و رفتهرفته این میزان بیشتر شده است. در تعطیلات نوروزی نیز حجم مسافرتها بر مصرف بنزین افزود. روند کنونی تولید و مصرف بنزین نشاندهنده عدمتوازن است که در این زمینه باید هم در حوزه مدیریت تولید و هم در حوزه مدیریت مصرف، اقدامات و سیاستگذاریهایی انجام شود.
با این وجود در کوتاهمدت برای تامین مصرف بنزین میتوان ظرفیتهای تولیدی را افزایش داد اما مسلما اگر بخواهیم فقط به مدیریت تولید بسنده کنیم با شکست مواجه میشویم، چراکه هرقدر پالایشگاه ساخته و بر ظرفیتهای آن اضافه شود، تقاضا برای آنها نیز افزایش بیشتری پیدا میکند و امکان تامین سوخت را در آینده نخواهیم داشت. به همین دلیل، یک روند صعودی مخرب در این عرصه شکل میگیرد.
برای حل این موضوع بهطور جدی نیاز است که تکنولوژی مورداستفاده در خودروهای کشور تغییر کند و موتورهای درونسوز با بهرهوری بیشتر یا خودروهای هیبریدی و حتی برقی وارد شوند. راهحل این مسئله نیز تنها و تنها وابسته به این است که اجازه به واردات خودرو داده شود تا اولا در کوتاهمدت گشایشی ایجاد کند و از سوی دیگر، بازار را به سمت یک رقابت سالم پیش ببرد. اگر بهطور واقعی در بازار خودرو ایران رقابت شکل بگیرد، شرکتهای ناکارآمدی که بیش از ۴۰ سال در گلخانه رشد کردند و فقط وابسته به فضای بسته بودند یا خود را در این رقابت جمعوجور کنند یا بهطور کل تعطیل شوند. این شرکتهای داخلی اگر بخواهند به همین وضعیت به فعالیت خود ادامه دهند به نفع اقتصاد کشور است که تعطیل شوند. بالاخره انتظار میرود شرکتهای داخلی پس از ۴۰ سال فعالیت با شرکتهای نه تراز اول دنیا، بلکه حتی در حد شرکتهای کرهای و چینی رقابت کنند. در این شرایط، رقابتی شکل میگیرد که با اعمال یکسری سازکارها میتوان خودروهایی را تولید کرد که مصرف بنزین را در کشور کاهش دهد. اگر این روند شکل نگیرد، مسلما افزایش مصرف بنزین و عدمتوازن آن با تولید ادامه خواهد داشت.
مدیریت تولید نیازمند سرمایهگذاری است اما براساس تفسیری که از اصل ۴۴ شده، دولت عملا امکان سرمایهگذاری در بخش افزایش تولید و ظرفیت پالایشگاهی را ندارد. در واقع از نظر قانونی دولت از اینکه بخواهد وارد این حوزه شود تا بتواند با بودجه دولتی پالایشگاه بسازد منع شده
است.
تنها راه افزایش ساخت پالایشگاهها در ایران ورود و سرمایهگذاری بخش خصوصی است یا اینکه پالایشگاهی که در اختیار بخش خصولتی است، افزایش ظرفیت یا بهبود راندمان داشته باشد.
دولت تنها میتواند تسهیلات و اعتباراتی بدهد تا مسیر ورود و سرمایهگذاری بخش خصوصی را در این عرصه هموار کند. دولت براساس قانون حق ورود به این حوزه را ندارد اما شاید بهعنوان مثال، تغییری ایجاد شود و دولت پیشبینی بحران در تامین بنزین را داشته باشد و مثلا بهخاطر مسائل امنیتی در این زمینه سرمایهگذاری کرده تا تولید در آینده افزایش پیدا کند.
مدیریت و کاهش مصرف بنزین در جهان تجاربی دارد که ما را از کار و مطالعه برای حل مشکل آن بینیاز میکند. تنها کافی است الگوهای گوناگون در این حوزه را وارد کشور و آن را بومیسازی کنیم. این تجارب از دهه ۱۹۷۰ و بهویژه در جهت کاهش گازهای گلخانهای ایجاد شده و از جمله میتوان به راهحلهایی مانند توسعه حملونقل عمومی و بهبود راندمان خودروهای با موتورهای سبک و سنگین اشاره کرد.