یکی از الزامات ایجاد و توسعه شهر هوشمند، ایجاد حمل‌ونقل هوشمند است که برمبنای نظر کارشناسان باید براساس واقعیت و امکانات موجود در هر شهری نهادینه شود، همچنین در دوره‌های مختلف مدیریت شهری برنامه‌هایی به‌عنوان راهکار کاهش معضل نبود جای پارک و پارکینگ در خیابان‌ها برای خودروها ارائه شد،اما آن‌طور که باید به‌نتیجه نرسید، به‌عبارت روشن‌تر، کمبود جای پارک و پارکینگ از معضلات همیشگی شهرهای بزرگ است، چرا که سالانه تعداد زیادی خودرو به مجموعه خودروها افزوده می‌شود. کمبود جای پارک و پارکینگ، مستقیم و غیرمستقیم بر نظم ترافیکی تاثیرگذار است و همین پارک‌های آشفته موجب افزایش ترافیک خواهند شد و افزایش ترافیک هم تشدید آلودگی هوا و سایر مشکلات زیست‌محیطی و روانشناختی را برای شهروندان به‌همراه دارد. صمت در این گزارش، به راهکارهایی که دانش‌بنیان‌ها برای حل معضل پارکینگ‌های حاشیه‌ای ارائه کرده‌اند، پرداخته است.

استفاده از هوش مکانی برای کنترل ترافیک

داده‌های کارآمد نه‌تنها شهرها را قادر می‌سازد تا بهترین و موثرترین مسیرها را برنامه‌ریزی کنند، بلکه باعث می‌شود میزان تراکم ترافیک کاهش پیدا کند. شهرهای هوشمند از داده‌های ترافیکی زمان واقعی برای هشدار به رانندگان و اعلام زمان تاخیر وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند. برنامه‌ریزی موفق شهری موضوع مهمی برای تحقق مدیریت مداوم ترافیک در نظر گرفته می‌شود. مناطق شهری بزرگ به‌منظور برنامه‌ریزی ایجاد زیرساخت‌ها و توسعه آن برای کاهش تراکم ترافیک، از داده‌های گسترده استفاده می‌کند. تجزیه و تحلیل داده‌های ترافیکی به شهرهای در حال رشد کمک می‌کند، سیستم‌های جاده‌ای را نقشه‌برداری کارآمدتری کنند و با کمک هوش مکانی، منطقه‌بندی بهتری انجام دهند. داده‌های خودروهای متصل، در سیاست‌های موقت شهری نوعی سرمایه محسوب می‌شود. شهرسازی تاکتیکی نوعی استراتژی است که از اقدامات پویا و موقت استفاده می‌کند تا مدیریت ترافیک را ارتقا دهد. برنامه‌ریزی چنین اقداماتی به اطلاعات به‌دست‌آمده از خودروهای متصل بستگی دارد.

در جست و جوی جای پارک خودرو

نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که کمابیش ۳۰درصد ترافیک شهری به این دلیل به‌وجود می‌آید که افراد در جست‌وجوی مکانی برای پارک کردن خودروی خود هستند. داده‌های ترافیکی بلادرنگ ( Real-time ) از خودروهای متصل به اپلیکیشن پارکینگ که شامل برنامه‌ریزی پارکینگ هوشمند، تشخیص فضای باز و پرداخت خودکار است، به مرکز مدیریت هوشمند شهر ارسال و در نهایت پردازش می‌شود. استفاده از راهکارهای پارکینگ هوشمند باعث می‌شود خودروهای کمتری به‌دنبال مکانی برای پارک کردن باشند، به‌همین دلیل، ترافیک روان خواهد شد. سیدمجتبی شفیعی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران در گفت‌وگو با فارس گفت: متاسفانه سال‌ها است که پارک حاشیه‌ای در تهران رها شده و باوجود اینکه در گذشته در شورای شهر این موضوع برای شهرداری تکلیف شده، گام‌های موثری برداشته نشده بود.

وی افزود: سال۱۴۰۰،حدود ۳۴هزار فضای پارک در مناطق ۲، ۶ و ۷ ساماندهی و تحت‌پوشش شهرداری قرار گرفت و امسال هم برنامه داریم که ۱۲۰هزار فضای دیگر را در نظر گیریم و ساماندهی کنیم. پارک حاشیه‌ای یکی از ابزارهای مدیریت ترافیک و پارک عادلانه است. 3 منطقه ۲، ۶ و ۷ در سال گذشته بدین‌منظور ساماندهی شدند و آگهی مزایده مناطق ۱، ۴، ۸، ۱۳ و ۱۴ منتشر می‌شود.

هوشمندانه پارک کنید

در کشورمان هم، نمونه چنین فرآیندی از سوی یک شرکت دانش‌بنیان به مرحله عملیاتی رسید. بابک میدانی، جانشین مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری استان آذربایجان‌شرقی خبر از طراحی اپلیکیشنی می‌دهد که می‌تواند برای سرنشینان جویای پارک خودرو به‌کار آید. وی در گفت‌وگویی که با صمتداشته، گفت: از سال ۱۳۹۶ این سامانه طراحی و به مرحله اجرا رسید و این پروژه به‌عنوان سیستمی جدید در پارک حاشیه‌ای شناخته شد. هدف از طراحی این اپلیکیشن، گام برداشتن در مسیر ایجاد و توسعه شهرهای هوشمند است و در گام نخست ترجیح دادیم به حل معضل پارک‌های حاشیه‌ای در شهرها بپردازیم.

وی افزود: این سیستم براساس هوش مصنوعی کار می‌کند، در واقع پس از جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها از سطح شهر که با هر روشی امکان‌پذیر است، شامل سنسورهای نصب‌شده در خیابان یا گشت‌های محلی، این اطلاعات از طریق سرور در اپلیکیشن نمایه می‌شود و شهروندان می‌توانند آمار مکان‌هایی را که می‌توانند خودرو خود را در منطقه موردنظر پارک کنند، در صفحه تلفن‌همراه خود پیش از ورود به آن منطقه موردنظر ببینند و نسبت به آن تصمیم‌گیری کنند.

کاری کردیم اعتماد کنند

وی افزود: یکی از مراحل مهم اجرایی کردن این نرم‌افزار کاربردی، همکاری با شهرداری‌ها است، چرا که این بخش از شهر در اختیار شهرداری است و باید همکاری بین‌سازمانی مطلوبی انجام بگیرد، همچنین از ۲سال گذشته با تحولی که در سیستم سخت‌افزاری به‌وجود آمد، در تلاش بودیم سرعت قرارگیری اطلاعات برای کاربران بیشتر شود. برهمین مبنا، جمع‌آوری آمار و اطلاعات توسط گشت‌های حضوری انجام می‌شود تا هزینه و خطای سیستمی تا حد زیادی کاهش یابد و کاربران با اعتماد بیشتری از اپلیکیشن استفاده کنند.

میدانی گفت: شاید این نقد هم وارد شود که کارآیی این سامانه چندان هم موثر نخواهد بود، چرا که در برخی موارد، زمانی که سرنشین خودرویی به‌محض دیدن یک جای خالی برای پارک خودروی خود، به محل موردنظر می‌رسد، احتمال پارک از سوی دیگر خودروها به‌ویژه در مناطق پررفت‌وآمد وجود دارد و این کارآیی سامانه را خنثی می‌کند. در پاسخ باید گفت تصمیم‌گیری برعهده سرنشینان است و در مواردی که احتمال پارک از سوی دیگر شهروندان وجود داشته باشد، به‌طورقطع، عقل سلیم حکم می‌کند که به‌دنبال مکان دیگری باشند. وی ادامه داد: این اپلیکیشن توسط برنامه پایتون برنامه‌نویسی شده است. ناگفته نماند به‌صورت سخت‌افزاری سنسورهایی هم در خیابان جاگذاری کردیم، اما به‌دلیل اینکه امنیت سنسورها حفاظت‌شده نبود، ترجیح دادیم به‌صورت میدانی به جمع‌آوری اطلاعات بپردازیم.

نظارت بر ترافیک با اتصال به سامانه‌های هوشمند

تصادفات رانندگی، آب و هوای نامساعد و شرایط اضطراری تاثیرات قابل‌توجهی بر عملکرد رانندگان دارند و در نهایت میزان تراکم تصادفات را افزایش می‌دهند. داده‌های به‌دست‌آمده از خودروهای متصل، به پیش‌بینی تصادفات رانندگی و کاهش تلفات ناشی از آن کمک شایانی می‌کند. اجرا کردن محدودیت‌های متفاوت سرعت و ارسال هشدار به رانندگان می‌تواند میزان شرایط خطرناک را کاهش دهد و مانع بروز تصادفات شود. شرکت Waycare بستری متمرکز برای استفاده از داده‌های ترافیکی زمان واقعی در شرایط اضطراری ارائه کرده که شناسایی تصادفات و زمان واکنش را بهبود می‌بخشد. عادل برکم، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه هوشمندسازی ترافیک شهری که برآمده از دانشگاه شریف است، در گفت‌وگو با صمتگفت: رفع معضلات شهری و بسترسازی برای توسعه ترافیک هوشمند، جزو اهدافی است که همواره به‌دنبال تحقق آن بودیم، برهمین مبنا توانستیم خدمات گوناگونی در این زمینه ارائه کنیم، در واقع دوربین‌های نظارتی متعدد ترافیک شهری با اتصال به سامانه‌های هوشمند، خدمات متنوعی در بحث ترافیک هوشمند ارائه می‌دهند، اعم از سامانه ترافیک هوشمند که شامل سامانه‌های ثبت تخلف، کنترل ترافیک و مدیریت آن است. با بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند می‌توان به‌صورت آنلاین و شبانه‌روزی و در لحظه، تمامی رخدادها و رویدادهای ترافیکی را تشخیص دهیم و محاسبه کنیم.

ارزیابی یکپارچه رویدادهای ترافیکی

وی افزود: به‌عبارت دقیق‌تر، می‌توانیم با سامانه‌های موجود، به مدیریت و ارزیابی یکپارچه رویدادهای ترافیکی بپردازیم؛ رخدادهایی نظیر تصادف، آتش‌سوزی، افتادن شیء ثابت در خیابان، وجود خودروهای ایستا یا خودروهای کند و حرکت در خلاف جهت. حال هوشمندسازی با استفاده از دوربین‌های ترافیک به کاربر این امکان را می‌دهد که برای هر رخ‌داد یا واقعه ترافیکی، زودتر از شرایط فعلی و به‌صورت مستقیم به مراکز امدادی متصل شود، برای مثال اگر آتش‌سوزی در ناحیه دید دوربین رخ دهد، هشدار آنلاین به مراکز مربوطه داده می‌شود تا رسیدگی با سرعت بیشتری اتفاق بیفتد.

شهرداری‌ها، جزیره‌ای عمل می‌کنند

برکم شهر هوشمند را شهری دانست که ارکان آن هوشمندانه مدیریت شود. وی در تشریح این فرآیند گفت: شهر هوشمند تاثیر جدی بر کیفیت زندگی شهروندان می‌گذارد و عمر زیادی از روش‌های سنتی باقی نمانده است، در واقع شهر هوشمند با خلاقیت و ابزارهای نوآورانه، چالش‌ها را به‌صورت نظام‌مند مرتفع می‌کند. به‌اعتقاد من، چالش‌های شهری نباید شهر را به بن‌بست بکشاند و یک تهدید به‌حساب بیاید. فناوری‌های زیادی از جمله هوش‌مصنوعی، داده‌کاوی، اینترنت اشیا، پردازش تصویر و حتی بلاکچین می‌تواند در بهبود خدمات شهر کمک شایانی کند. امروزه عموم مردم از ابتدای روز تا پایان آن با خدمات شهری سر و کار دارند و هیچ‌گاه این رابطه قطع نمی‌شود، چرا که همیشه در تعامل با شهر قرار دارند. حال اگر این خدمات بهینه باشد، منجر به تعامل مثبت و سازنده با شهر می‌شود و کیفیت زندگی شهروندان بالاتر می‌رود.

وی درباره دست‌اندازهای موجود در توسعه شهر هوشمند گفت: 2 عامل موجب شکاف عمیق میان فناوری و خدمات شهری می‌شود. ابتدا باید به ترس سیاست‌گذاران از راه‌اندازی ساختارهای فناورانه اشاره کرد که در بیشتر شهرهای دنیا چنین روندی وجود دارد و دوم اینکه سیستم مدیریت یکپارچه در شهر و شهرداری‌ها وجود ندارد، چرا که بیشترشان جزیره‌ای عمل می‌کنند و رویکرد خلاقانه در رفع مشکلات را در پیش نمی‌گیرند. اگر شهرداری‌ها اختیار عمل بیشتری داشتند، می‌توانستیم شاهد ایجاد شهرهای هوشمند به‌معنای واقعی باشیم. اگر می‌خواهیم شهر هوشمند را در کشور ایجاد کنیم، باید آخرین نسل فناوری‌ها در حوزه بهره‌برداری از امکانات شهری فراهم شود.

گریزی از آینده نیست

این فعال در اکوسیستم دانش‌بنیان گفت: از آنجایی که رفتن به آینده تصمیم ما نیست و اجبار ما است، برهمین اساس، 2 مسیر پیش‌روی خود داریم؛ یک راه این است که تنها آینده را تجربه کنیم و راه دیگر مدیریت آینده است. اگر بخواهیم با داده‌کاوی تنها به تجربه آینده بپردازیم، می‌توانیم با کمک آن و دیگر ابزارهای فناورانه آن را پیش‌بینی و مدیریت کنیم. با دوربین‌های موجود در سطح شهر و سنسورهایی که می‌توان گذاشت، توانایی تشخیص صدا و آلودگی هوا هم پیدا خواهیم کرد، در واقع داده‌های بیشتری از ترافیک شهری را می‌توانیم برای کنترل آن دریافت کنیم. می‌توانیم داده‌ها را با سنسورها جمع‌آوری کرده و داده‌کاوی را انجام و رفتارهای ترافیکی را تشخیص داد.

وی افزود: وقتی مدیریت یکپارچه شهری اتفاق بیفتد، شهر هوشمند به‌معنای کامل ایجاد می‌شود، چرا که چندپارگی وجود ندارد، در حقیقت با مدیریت یکپارچه، شهر هوشمند عملیاتی‌تر است و باوجود فناوری‌های موجود، می‌تواند اتفاقات خوبی در بحث ترافیک شهری رخ دهد. یکی از زیرساخت‌های موردنیاز فیبر نوری است، همچنین مکان‌یابی مناسب از دیگر زیرساخت‌های مهم است.

سخن پایانی

مدیریت هوشمند پارک حاشیه‌ای معابر شهر تهران، یکی از برنامه‌های معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران است که هدف از اجرای آن، مدیریت تقاضای سفر، ساماندهی ترافیکی معابر، عدالت در دسترسی به‌جای پارک، جلوگیری از تخلفات ساکن و پارک دوبل و کاهش ترافیک خودروهای سرگردان خواهان جای پارک است. باتوجه به موارد یادشده یکی از ارکان مهم ایجاد و توسعه شهر هوشمند، هوشمندسازی ترافیک است. هوشمندسازی ترافیک شهری با استفاده از دوربین‌های شهری و امکاناتی که داده‌کاوی و هوش مصنوعی و دیگر ابزارهای فناورانه می‌دهند، می‌تواند درصد زیادی از معضلات ترافیکی شهرهایی نظیر تهران را رفع کند، اما سد راه تحقق این آرزو، مدیریت جزیره‌ای حاکم در شهرها است.