دومینوی زمستانی برای غول صنعتی
با فرارسیدن زمستان، ناترازی گاز به‌شکل چشمگیری بیشتر شده و انجمن کارفرمایی پتروشیمی اعلام کرده؛ گاز صرفه‌جویی شده مشترکان را با قیمتی بالاتر از طریق وزارت نفت می‌خرد تا بلکه بتواند جلوی قطعی گاز را بگیرد و مانع افت شدید تولید شود. همزمان امریکا هم در بیانیه جدیدی، شرکت‌های پتروشیمی ایران، به عنوان واسطه فروش محصولات بالادستی صنعت نفت را تحریم کرده است.
به تازگی رئیس هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی معتقد است؛ نه تنها ایده انجمن کارفرمایی برای خرید گاز بی معنی و ممکن است از این بابت با کاهش تولید مواجه باشیم، بلکه صادرات نیز احتمال دارد تا حدودی مختل شود، چرا که پیدا کردن خریداران، واسطه ها و کانال های مالی جدید زمانبر است. این در حالی است که براساس برنامه ریزی های صورت گرفته قرار است ۱۵ میلیارد دلار از درآمدهای ارزی کشور از طریق صادرات پتروشیمی ها تامین شود. طبق گزارش های داخلی با آغاز روزهای سرد سال، از ۱۰ روز گذشته تاکنون، میزان مصرف گاز بخش خانگی و تجاری ۱ . ۵ برابر افزایش یافته و همین موجب شده ناترازی تولید و مصرف گاز بیشتر شود. صمت به مناسبت روز ملی صنعت پتروشیمی، این چالش ها را بررسی کرد.
ترس از قطعی گاز به جان پتروشیمی افتاد
قطعی گاز نه تنها پتروشیمی ها را با چالش مواجه می کند، بلکه تاثیر منفی آن به صنایع پایین دستی وابسته به گاز هم می رسد، به طوری که باتوجه به اعلام مدیرعامل شرکت گاز مبنی بر اینکه اگر مصرف کنترل نشود، ممکن است حتی با کاهش گازرسانی به نیروگاه ها هم مواجه شویم.
هنوز چند ماهی از چالش قطع برق شرکت های سیمانی در بازار سرمایه نگذشته که با شروع موج سرما، هراس قطعی گاز هم به جان این شرکت ها و به ویژه پتروشیمی ها افتاده است. داستانی تکراری که هر سال بلای جان پتروشیمی ها می شود و خسارت های سنگینی به این واحدهای تولیدی وارد می کند، به طوری که برخی از آنها چاره ای جز خاموشی ندارند.
با تشدید مصرف گاز خانگی و همچنین افزایش مصارف نیروگاه ها در فصل زمستان، بزرگ ترین صنعت حاضر در بورس که جزو ارزآورترین صنایع کشور نیز محسوب می شود، با اعمال محدودیت گازرسانی مواجه خواهد بود و بر این اساس، کاهش تولید یکی از چالش هایی است که گریبانگیر این صنعت می شود. ضمن آنکه وقتی تولید متوقف می شود، صادرات هم کاهش می یابد و در نهایت بر عملکرد مالی این شرکت ها تاثیر می گذارد.
خبر بستن شیرفلکه گاز پتروشیمی ها امسال با تایید و تکذیب های پی درپی مواجه بود تا جایی که ۱۱ آذر ۱۴۰۱ ، خبر آغاز قطعی گاز پتروشیمی ها و خارج شدن بخشی از پتروشیمی های عسلویه از مدار تولید منتشر شد، هرچندکه روز بعد از آن، گفته شد تاکنون هیچ کدام از پتروشیمی ها با قطع گاز مواجه نشده اند. بااین همه اعلام آماده باش به تمام پتروشیمی ها برای این مسئله داده شده است.
یک روز بعد از انتشار این خبر و تکذیب آن، مدیر کنترل تولید در نامه ای به مدیر دیسپچینگ شرکت گاز، دستور قطعی گاز ۱۰ مجتمع مرجان، مسجدسلیمان، زاگرس، شیراز، فن آوران، مارون، بندر امام، فجر، پردیس و متانول کاوه را با میزان کاهش به ترتیب ۴.۱، ۲، ۱.۵، ۱، ۰.۴، ۰.۴، ۰.۵، ۱. ۱ و ۴.۳ میلیون مترمکعب داد. علاوه بر محدودیت های اعلام شده، به سایر شرکت ها نیز دستورکاهش مصرف گاز و درصورت امکان، استفاده از سوخت مایع ابلاغ شده است.
تاثیر سرما بر افت تولید پتروشیمی
نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی به صمت گفت: به نظر می رسد پیش بینی ها برای زمستان سخت ایران به وقوع پیوسته است و هرچند تاکنون گزارشی از مشکلات جدی در تامین گاز بخش خانگی نرسیده، اما حداقل بخش صنعت و پتروشیمی های کشور درگیر زمستان سردی خواهند شد. میزان افت تولید پتروشیمی بی کم وکاست به میزان سرمای زمستان و تعداد روزهای قطعی گاز این صنایع بستگی دارد، چرا که در شرایط کمبود گاز، شکی نیست که پیش از هر گزینه ای حوزه صنایع فولاد و پتروشیمی ها در صدر لیست قطع گاز قرار می گیرند.
وی افزود: باتوجه به حجم بالای ذخایر گازی کشور، ایران توان تولید گاز به اندازه روسیه را دارد. در واقع تولید ما نسبت به مصارف و جمعیتی که داریم از بسیاری از کشورها بالاتر داشته و مسئله اصلی بر سر تامین منابع و سرمایه گذاری است
فشار سنگین روی شبکه انتقال گاز
نرسی قربان با تاکید بر اینکه ما باید این ذخایر را بالفعل کنیم، گفت: بالفعل شدن این منابع گازی عظیم منوط به سرمایه گذاری و داشتن تکنولوژی لازم است. نرخ گاز همواره بسیار ارزان بوده و این مسئله باعث شده تا مردم هم اهمیت چندانی به میزان مصرف خود ندهند، البته این امر تبعات دیگری هم داشته که مهم ترین آنها، ایجاد فشار بسیار سنگین روی شبکه انتقال و اختلال در روند صادرات گاز کشور بوده که صنایع مهمی همچون پتروشیمی را هم تحت تاثیر خود قرار داده است.
این کارشناس انرژی با اشاره به اینکه معضل فشار سنگین روی شبکه انتقال گاز کشور از جمله مشکلات این حوزه است گفت: این مورد هم بر شبکه صادرات گاز کشور فشار مضاعفی می آورد و هم آنکه بسیاری از مردم در نقاط مختلف کشور، به ویژه در شمال ایران را در معرض قطعی گاز قرار می دهد. بخش بسیار بااهمیت دیگر، موضوع عرضه است که به دلیل تحریم ها و مسائل سیاسی متعدد در حال حاضر کشور ما به سرمایه عظیمی برای سرمایه گذاری در توسعه صنعت گاز، زیرساخت ها و تکنولوژی های مرتبط با آن دسترسی ندارد.
نرسی قربان با تاکید بر سابقه علاقه مندی بازیگران بین المللی برای توسعه بخش گاز ایران و مشارکت در این صنعت به صمت گفت: در میانه دهه ۷۰ تا اواسط دهه ۸۰ ، بسیاری از شرکت های بزرگ جهان مانند شل، پتروناس، بی پی و دیگران، برای سرمایه گذاری در بخش گازی ایران تلاش کردند، اما در نهایت به دلیل حاصل نشدن توافق و ادامه تحریم ها و مسائل سیاسی این امر محقق نشد و با رفتن این شرکت ها نیز، سرمایه جایگزینی برای بخش نفت و گاز ایران مهیا نشد.
یخ زدگی صنایع مادر در ایران
با این شرایط به نظر می رسد، آنچه برای اروپا پیش بینی می شد، پیش از آنکه منجر به برودت زندگی در قاره سبز شود، منجر به یخ زدگی صنایع اصلی و مادر ایران از جمله پتروشیمی شده است. بی توجهی به مسئله بازسازی وضعیت و شبکه انتقال گاز در ایران، از دست رفتن بخشی از زیرساخت ها به دلیل بحران تحریم ها و نبود سرمایه گذاری مناسب برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی، از جمله اخطارهایی بود که بارها کارشناسان درباره آن سخن گفتند، اما به نظر می رسد برای مسئولان کشور، زمانی بحران جدی می شود که فرارسیده باشد.
نرسی قربان در پایان گفت: در این میان، قطعی گاز نه تنها پتروشیمی ها را با چالش مواجه می کند، بلکه تاثیر منفی آن به صنایع پایین دستی وابسته به گاز هم می رسد. این موارد درحالی است که مدیرعامل شرکت گاز نیز چندی پیش گفت:« اگر مصرف کنترل نشود، ممکن است حتی با کاهش گازرسانی به نیروگاه ها مواجه شویم که در این صورت، کاهش گاز تولیدی به نیروگاه ها هم منجر به کاهش تولید برق می شود و بر همین مبنا، دوباره جریان قطعی برقی که تازه سیمانی ها و فولادی ها از آن خلاص شده بودند، اتفاق می افتد.»
لزوم صرفه جویی در صنایع پتروشیمی
جواد قیصریان، کارشناس صنایع پتروشیمی، درباره لزوم بهینه سازی مصرف گاز واحدهای پتروشیمی به صمت گفت: هر واحد صنعتی، بهینه سازی را یکی از اصول کاهش مصرف و هزینه می داند. موضوع این است که اجرای این برنامه تا چه حد ممکن و قابل اجرا است.
وی با اشاره به اینکه در شرایط تحریمی نمی توان وارد رقابت در بازار آزاد شد گفت: بهای کم انرژی و خوراک و همچنین نیروی انسانی ارزان تر، قیمت نهایی محصول را برای ورود به بازار جهانی رقابت پذیرتر می کند.
قیصریان گفت: بسیاری از تجهیزات صنایع پتروشیمی، دستگاه های قدیمی هستند که به طوردقیق به سبب مصرف زیاد سوخت و خوراک در کشورهای پیشرفته از رده خارج شده اند. میزان مصرف انرژی صنایع پتروشیمی کشور بسیار بیشتر از صنایع کشورهای رقیب است که در صورت استفاده از خوراک با نرخ واقعی بعید است، توان رقابت داشته باشند.
این کارشناس صنایع پتروشیمی افزود: تمامی کشورهای دارای ذخایر انرژی از این منابع به عنوان ابزاری برای فراهم آوردن سرمایه گذاری استفاده می کنند.این درحالی است که ایران دارای ذخایر گازی قابل توجهی است که می تواند به عنوان یک فرصت برای سرمایه گذاری در حوزه پتروشیمی به آن نگاه کرد. به گفته این کارشناس، زمانی که نرخ خوراک صنایع پتروشیمی از ۸ سنت عبور کرد، در عمل واحدهای پتروشیمی با بحران روبه رو شدند، چرا که مزیت رقابت آنها کوچک تر شده بود.
درحقیقت فرمول قیمت گذاری به کشورهای اروپایی و امریکای شمالی که مصرف کننده گاز هستند، گره خورده است. بهای گاز در اروپا کاهش پیدا کرده و به سبب اینکه فرمول نرخ خوراک با اعمال تغییرات این قاره تعریف شده، در حال حاضر مناسب است.
وی اذعان کرد: بازار اروپا هم اکنون برای محصولاتی مثل متانول و اوره بسیار مناسب است، چرا که بسیاری از واحدهای صنعتی پتروشیمی اروپا در عمل تولید خود را به حداقل رسانده اند و بخش خصوصی باید بتواند از این فرصت برای ارزآوری هم که شده استفاده کند.
قیصریان در پایان با بیان اینکه بخش قابل توجهی از درآمد پتروشیمی ها در توسعه صنایع پایین دستی هزینه می شود به صمت گفت: اگر پتروشیمی ها توان خود را روی بهینه سازی بگذارند، سرعت تقویت صنایع پایین دستی کند می شود، پس بهترین راه حل این است که به صورت پلکانی، بهینه سازی در صنعت پتروشیمی کشور اجرا شود.
سخن پایانی
صنعت پتروشیمی در چند دهه گذشته، توسعه همه جانبه ای داشته است؛ توسعه و تحولاتی که با دیدگاه ها و مدیریت های متفاوت، سبب اشتباه هایی شده که عوارض آن تاکنون در این صنعت باقی مانده است. صنعت پتروشیمی همیشه با این پرسش ها روبه رو بوده که آیا احداث این تعداد مجتمع پتروشیمی دور از محدوده های عملیاتی و صنعتی و پراکنده در شهرهای مختلف، اقدامی کارشناسی است؟
از مهم ترین چالش ها و نگرانی های صنعت پتروشیمی، موضوع تامین خوراک و انرژی است، در حالی که بخش قابل توجهی از صنعت پتروشیمی باوجود دسترسی به منابع عظیم گازی در پارس جنوبی و تامین سوخت گاز و مشتقات آن، فعالیت خود را آغاز کرده اند.
گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان، میعانات گازی و نفتا از جمله خوراک های اصلی برای مجتمع های پتروشیمی هستند که متناسب با موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع سوخت و توجیه های اقتصادی هر کدام از این سوخت ها انتخاب می شوند. سهم گاز طبیعی در میان مجموعه خوراک های پتروشیمی ها قابل توجه است، اما در مقابل، گاز مصرفی در بخش صنعتی و خانگی رقم قابل توجهی به شمار نمی آید.
طبق ارقام اعلام شده، صنعت پتروشیمی در جهان به طور میانگین حدود ۱۵ درصد از منابع نفت و گاز خود را به عنوان خوراک وارد زنجیره ارزش و تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر در مجتمع های پتروشیمی می کند. پیش بینی آینده این صنعت هم نشان می دهد این رقم به بیش از ۲۰ درصد هم خواهد رسید. با این حساب، سهم حدود ۵ درصدی گاز طبیعی و مشتقات آن در خوراک پتروشیمی های ایران رقم چندان زیادی نیست، از این رو باید هرچه سریع تر فکری به حال کمبود انرژی و قطعی احتمالی گاز این صنایع شود.
