فرونشست زمین حالا دامنگیر آموزش و پرورش اصفهان شده است؛ اگر چه سازمان نوسازی مدارس اعلام کرده که در حال تدوین برنامه‌ای بلندمدت برای بازسازی این تعداد مدارس فرسوده در استان است اما سرعت پیشروی فرونشست زمین در شهر تاریخی اصفهان، گوی سبقت را از برنامه‌های مدون مسئولان ربوده و احتمال ریزش فضاهای آموزشی در برخی مناطق اصفهان بر اثر این پدیده حالا باعث شده برخی مدارس به‌طور‌کلی تخریب و برخی دیگر نیز بازسازی و بهسازی شوند.

فراتر از بحران

سازمان زمین‌شناسی کشور، نرخ فرونشست زمین در اصفهان را سالانه بین ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر اعلام کرده درحالی‌که فرونشست بیش از چهار میلیمتر در دنیا بحران آب تلقی می‌شود. کارشناسان فرونشست زمین در دشت اصفهان- برخوار را از این حیث خطرناک می‌دانند که به درون شهر کشیده شده و تاسیسات و زیرساخت‌ها و مراکز جمعیتی از جمله ساختمان‌های مسکونی و مدارس را تهدید می‌کند.طی دو سال گذشته برای فرونشست زمین در اصفهان باوجود هشدار کارشناسان اقدام عاجلی نشده و کنترل این پدیده به مصوبات و جلساتی ختم شده که در عمل تاثیر مشهودی بر کاهش سرعت نشست زمین نداشته و به تخلیه و تخریب برخی از مراکز آموزشی نیز منجر شده است.

مجید نسیمی، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان اصفهان به مهر گفت: مدارس نواحی چهار- پنج و ۶ آموزش و پرورش شهر اصفهان بیشتر درگیر فرونشست زمین شدند و فضاهای آموزشی سایر نواحی آموزش و پرورش این کلان‌شهر نیز متاثر از این پدیده هستند.همچنین مدارس برخوار، پیربکران، کاشان و آران و بیدگل نیز تا حدودی درگیر این پدیده بودند.

وی با اشاره به اینکه ۲ سال است کمیته فنی و کارشناسی فرونشست زمین اصفهان تشکیل شده است، افزود: اعداد و ارقام مختلفی که متاسفانه به تازگی از شمار مدارس درگیر فرونشست در اصفهان به نقل از مسئولان در رسانه‌ها اعلام شد آمار دقیقی نبود زیرا براساس اطلاعاتی که ما درحال‌حاضر داریم ۴۰ مدرسه در سطح استان اصفهان بر اثر فرونشست زمین آسیب دیدند که از این تعداد، وضعیت ۶ مدرسه از حد و حدود خطرآفرین رد کرده بود و ما مجبور به صدور دستور تخلیه آنها شدیم.

مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان اصفهان گفت: از ۶ مدرسه‌ای که بر اثر فرونشست تخلیه شده پنج مدرسه در شهر اصفهان و یک مدرسه در برخوار بوده که سال گذشته با هماهنگی‌هایی که صورت گرفت دانش آموزان آنها به مدارس دیگری منتقل شدند.

نسیمی افزود: سال گذشته ۳۴ مدرسه استان درگیر فرونشست بود که همزمان با سفر رئیس‌جمهوری به اصفهان، این موضوع را جزو مصوبات پیگیری کردیم و تامین اعتبار برای این بخش مصوب شد.

وی با بیان اینکه تاکنون از محل مصوبات سفر رئیس‌جمهوری ۶۵ میلیارد تومان برای مدارس درگیر فرونشست در استان داده شده است، خاطرنشان کرد: با تامین اعتبار از این محل بازسازی و نوسازی حدود ۲۰ مدرسه را در دستور کار گذاشتیم که تاکنون ۱۵ پروژه را با اعتباری که تخصیص یافته آغاز کردیم و بخشی از آنها در حال تکمیل است.

وی افزود: گزارشی را نیز به کمک ستاد مدیریت بحران استانداری اصفهان درخصوص وضعیت فرونشست مدارس استان تهیه و به وزارت کشور ارسال کردیم که از آن محل نیز با پیگیری‌های انجام شده امید است امسال رقم‌اعتباری برای پروژه‌های باقی مانده اختصاص یابد که فضاهای آموزشی را یا در محلی مطمئن یا در محل خود به مرور بسازیم و جایگزین کنیم.

نیاز به ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار

مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان اصفهان با اشاره به اینکه نیاز اعتباری برای بازسازی مدارس درگیر فرونشست در استان به تعداد کلاس و زیربنا بستگی دارد، گفت: رقمی که برای مجموع مدارس تحت تاثیر فرونشست پیش‌بینی و اعلام نیاز کردیم بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شده که بخشی از آن از محل اعتبارات تخریب و بازسازی مدارس در حال تامین است. هم اینک تعدادی از پروژه‌های آموزشی در برخوار با کمک خیران انجام شده و از چهار مسیر از جمله مولد‌سازی اموال دولتی تلاش می‌کنیم که اعتبار برای ساخت پروژه‌ها و بازسازی مدارس تامین شود.

فرونشست ۴ برابر نرخ مجاز

بهرام نادی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد نجف‌آباد و متخصص عمران و ژئوتکنیک نیز به مهر می‌گوید: مدارس ناحیه پنج آموزش‌وپرورش که محدوده مناطق هفت و هشت شهرداری اصفهان است فرونشستی بین ۸ تا ۱۰ سانتیمتر در سال دارد که این عدد قابل‌ملاحظه‌ای است.

وی می‌افزاید: سازه‌های مصالح و بناهای مدارس قدیمی حداکثر نشستی که می‌توانند داشته باشند ۲.۵ سانتیمتر است در حالی که سالانه چهار برابر نرخ مجاز نشست به این سازه‌ها وارد می‌شود.

این استاد دانشگاه و عضو کارگروه تخصصی فرونشست زمین در اصفهان خاطرنشان کرد: هر چه به سمت منطقه شمال شهر اصفهان بروید فرونشست زمین بیشتر است؛ میزان فرونشست در خیابان امام خمینی، محله خانه اصفهان، خیابان رزمندگان، شهرک کاوه و خوراسگان بالاست زیرا ضخامت آبرفت مناطق شمال شهر اصفهان بیشتر است به‌طوری که در کمشچه برخوار میزان نرخ فرونشست به ۱۵ سانتیمتر در سال می‌رسد. نادی گفت: مبحث هفتم مقررات ایمنی ساختمان که وزارت راه و شهرسازی تدوین کرده و اجرای آن الزامی است، عنوان می‌کند سازه‌های مصالح و بنایی برای حداکثر ۲.۵ سانتیمتر در طول عمر خود طراحی شود و زمانی‌که ۱۰ سانتیمتر زمین نشست می‌کند یعنی ۴ برابر حد مجاز به سازه طی یک‌سال نشست وارد می‌کنیم. وی با بیان اینکه سال گذشته ۶ مدرسه در منطقه خانه اصفهان تعطیل شد که تنها در یک مدرسه ۹۲۰ نفر دانش آموز تحصیل می‌کردند، می‌گوید: امسال نیز مسئولان اصفهانی عنوان کردند که ۴۵ مدرسه باید تخلیه شود و جایی هم برای انتقال دانش آموزان نداریم.

فقدان آیین‌نامه‌ای برای رفع بحران

عضو کارگروه تخصصی فرونشست زمین اصفهان اظهار می‌کند: فرض کنید می‌خواهند مدرسه‌ای جدید بسازند در حالی که وزارت راه و شهرسازی آیین‌نامه و مقرراتی برای طراحی مدرسه یا سازه دیگری در منطقه‌ای که ۱۰ سانتیمتر در سال نشست می‌کند، ندارد که به چه صورت سازه‌ای بسازیم که در برابر این نشست زمین مقاومت کند. نادی معتقد است که نبود آیین‌نامه و مقرراتی برای این مسئله، خود خواسته است. وی افزود: منابع آب زیرزمینی را برداشت می‌کنیم ما به ازای آن فرونشست ایجاد می‌شود؛ آیین‌نامه‌ای تدوین نمی‌کنند چون معتقدند راحت‌ترین و کم هزینه‌ترین راه کنترل منابع آب زیرزمینی است.فرونشست زمین اصفهان، موضوع تازه‌ای نیست؛ دشت اصفهان- برخوار از سال ۱۳۴۵ ممنوعه اعلام شد و از آن زمان باید جلوی برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی گرفته می‌شد اما به‌دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی، حفر چاه‌های مجاز و غیر مجاز ادامه پیدا کرد.

سخن پایانی

براساس آمار در استان اصفهان ۶۱ هزار و ۴۲۲ حلقه چاه مجاز و غیر مجاز حفر شده که این تعداد چاه سالانه به‌طور متوسط ۲ میلیارد و ۵۲ میلیون مترمکعب آب از منابع زیرزمینی تخلیه می‌کنند. استان اصفهان ۳۵ محدوده مطالعاتی (دشت) دارد که از این تعداد ۶ دشت آزاد و ۲۹ دشت ممنوعه است و از این تعداد ۱۰ دشت ممنوعه بحرانی است که یکی از آنها دشت اصفهان- برخوار بوده که شهر اصفهان در آن واقع است. طی سال‌های اخیر اما به‌دلیل خشکی زاینده‌رود و برداشت‌های غیرمجاز و تغذیه نشدن سفره‌های آب زیرزمینی، فرونشست زمین پیامدهای خود را آشکار کرده و به بحرانی پیچیده در این استان تبدیل شده است.