براساس آمار منتشرشده توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، روند تولید و صادرات فولاد کشور در ۳ فصل نخست امسال و در اغلب حلقه‌های زنجیره فولاد کشور، مثبت و رو به رشد بوده است. در این بازه زمانی، شاهد افزایش ۳ درصدی تولید شمش فولادی و حدود ۰.۲۵ درصدی انواع محصولات فولادی بودیم.در همین مدت، شاهد رشد صادرات فولاد به بازارهای جهانی نیز بودیم. شرکت‌های فولادی از ابتدای فروردین تا پایان آذر، ۵ میلیون و ۶۲۱ هزار تن شمش و ۲ میلیون و ۴۷۷ هزار تن انواع محصولات فولادی صادر کردند که در مقایسه با رقم مدت مشابه سال گذشته به‌ترتیب ۷.۶ درصد و حدود یک درصد افزایش نشان می‌دهد. ارتقای سهم تولید فولاد کشور در ۳ فصل نخست امسال را باید ناشی از تنظیم محدودیت برق در تابستان، دانست. چنانچه محدودیت گاز صنایع فولادی در ماه‌های سرد امسال نیز مدیریت شود، می‌توان به موفقیت عملکردی این زنجیره امید داشت.

رونق تولید و صادرات

شرکت‌های فولادی از ابتدای فروردین تا پایان آذر، ۲۴ میلیون و ۴۹۲ هزار تن شمش فولاد و ۱۶ میلیون و ۶۲۶ هزار تن انواع محصولات فولادی تولید کردند. این رقم در مدت مشابه پارسال، ۲۳ میلیون و ۷۸۶ هزار تن شمش و ۱۶ میلیون و ۵۸۶ هزار تن محصولات فولادی بود. این ارقام حاکی از افزایش ۳ درصدی تولید شمش فولادی و حدود ۲۵ صدم درصدی انواع محصولات فولادی است.همچنین، طی نه‌ماهه امسال، میزان تولید گندله سنگ‌آهن با ۱۰ درصد افزایش به ۴۴ میلیون و ۸۴۳ هزار تن و میزان تولید آهن‌اسفنجی با ۶.۵ درصد افرایش به ۲۸ میلیون و ۸۸ هزار تن رسید. این ارقام در مدت مشابه سال گذشته، ۴۰میلیون و ۸۳۸ هزار تن گندله و ۲۶ میلیون و ۳۷۰ هزار تن آهن‌اسفنجی بود.براساس آخرین آماری که انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران منتشر کرده، صادرات محصولات میانی زنجیره فولاد در نه‌ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷.۶ درصد افزایش ‌یافته است. بنا به تازه‌ترین گزارش آماری انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، مجموع صادرات فولاد ایران (فولاد میانی و محصولات فولادی) در نه‌ماهه امسال، ۸ میلیون و ۹۸ هزار تن بوده که با احتساب صادرات یک‌میلیون و ۲۱۴ هزار تن آهن‌اسفنجی، صادرات آهن و فولاد ایران به بیش از ۹ میلیون تن رسیده است.

در نه‌ماهه امسال، صادرات فولاد میانی کشور، ۵ میلیون و ۶۲۱ هزار تن بوده که این رقم افزایش ۷.۶ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد.از صادرات فولاد میانی، سهم صادرات بیلت و بلوم در نه‌ماهه سال ۱۴۰۲، ۳ میلیون و ۹۵۱ هزار تن و سهم صادرات اسلب، یک‌ میلیون و ۶۷۰ هزار تن بوده و در نه‌ماهه امسال، صادرات اسلب افزایش ۴۶.۶ درصدی را تجربه کرده و صادرات بیلت و بلوم ۳.۳ درصد کاهش‌ یافته است.مجموع صادرات محصولات فولادی کشور در نه‌ماهه سال ۱۴۰۲ برابر ۲ میلیون ۴۷۷ هزار تن بوده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، افزایش ۴ درصدی را نشان می‌دهد.از میان محصولات فولادی، سهم صادرات مقاطع طویل فولادی، ۲ میلیون و ۴۷۷ هزار تن بوده و صادرات این مقاطع در نه‌ماهه امسال، ۰.۸ درصد افزایش‌ و صادرات میلگرد هم در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳ درصد کاهش ‌یافته و به یک میلیون و ۸۳۹ هزار تن رسیده است.صادرات مقاطع تخت فولادی نیز با افزایش ۴.۴ درصدی به ۳۳۴ هزار تن رسیده که عمده آن ورق گرم بوده است. صادرات آهن‌اسفنجی در نه‌ماهه سال ۱۴۰۲، یک میلیون و ۲۱۴ هزار تن بوده که نسبت به مشابه سال قبل، افزایش ۹۲.۷ درصدی را نشان می‌دهد. صادرات گندله نیز ۷ میلیون و ۲۴۴ هزار تن بوده است که رشد ۹۷ درصدی را نشان می‌دهد.

دورنمای زنجیره فولاد

عادل ابراهیم‌زاده، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در طول دهه‌های گذشته سرمایه قابل‌توجهی جذب صنعت فولاد شده و این زنجیره توسعه ‌یافته است. زنجیره فولاد ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. نبود توازن در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد کشور، بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌های اکتشافی در دهه‌های اخیر و عقب‌ماندگی در این حوزه، کمبود مواد اولیه تولید در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد، توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های انرژی و حمل‌ونقل، تحریم و محدودیت در تعاملات میان ایران و دنیا، عقب‌ماندگی تجهیزات و زیرساخت‌های تولید فولاد، نبود سامانه آماری و اطلاعاتی دقیق در حوزه تولید و تجارت، چالش‌های کلان حاکم بر اقتصاد ایران و.... مهم‌ترین مواردی هستند که دورنمای این صنعت را تیره‌وتار می‌کند.

وی افزود: بخش فولاد در اقتصاد ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنعت در ادوار مختلف است که جزو صنایع مادر محسوب می‌شود. براساس سند چشم‌انداز ۲۰ساله، صنعت فولاد به‌عنوان یکی از صنایع مادر به‌دلیل دارا بودن معادن انبوه و غنی سنگ‌آهن، همچنین ارزان بودن انرژی و فراوان بودن نیروی کار، از مزیت نسبی قابل‌توجهی برخوردار است و یکی از بخش‌های مهم در اقتصاد ایران محسوب می‌شود. بر همین اساس نیز، تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴، هدف‌گذاری شده است.

ابراهیم‌زاده گفت: تولید پایدار فولاد به الزاماتی نیاز دارد که پیش‌تر هم به آنها اشاره شد. علاوه بر تمام موارد یادشده، حضور موفق محصولات فولادی در بازار جهانی، پیش‌شرطی اصولی برای توسعه صنعت فولادسازی کشور است و در نتیجه انتظار می‌رود ضمن رفع مشکلات و موانع موجود پیش‌روی صنایع و تولید محصولاتی با کیفیت بالا و نرخ تمام‌شده پایین و رقابت‌پذیر، صادرات توسعه یابد و گذرگاهی به‌سمت رشد تولید فراهم شود.

این کارشناس اقتصادی گفت: صادرات یکی از حوزه‌های اثرگذار بر تولید ناخالص داخلی کشور است. اقتصاد ایران در طول دهه‌های گذشته به‌واسطه درآمدهای نفتی و نوسانات عمده آن نتوانسته، تولید و تجارت در حوزه غیرنفتی را بهبود کافی دهد. این عقب‌ماندگی در حالی است که تولید و صادرات در برخی حوزه‌ها از جمله زنجیره فولاد، با مزیت همراه است. سال‌ها تحریم و اعمال محدودیت در فرآیند تولید و تجارت جهانی، یکی از تنگناهای پیش‌روی توسعه صادرات غیرنفتی است. برای شتاب بخشیدن به صادرات غیرنفتی باید به ماهیت ساختار موجود و سپس ایجاد تحول ساختاری در حوزه صادرات توجه کرد.

پیمان سپاری ارزی، سدراه صادرکنندگان

وی افزود: تکیه ‌بر صادرات غیرنفتی می‌تواند بخشی از نیاز کشور به ارز را تامین کند. باتوجه به توسعه‌یافتگی صنعت فولاد و تولید قابل‌توجه این محصول در حلقه‌های مختلف این زنجیره، این صنعت از ظرفیت کافی برای ارتقای سهم صادرات غیرنفتی ایران برخوردار است. ابراهیم‌زاده گفت: بااین‌وجود، موانع متعددی پیش‌روی صادرات غیرنفتی قرار دارد که از جمله آنها می‌توان به موانع پیمان‌سپاری ارزی، نوسانات بالای نرخ ارز، نبود نظام ارزی مشخص، افزایش هزینه تولید، عدم‌بازاریابی مناسب و مستمر، ضعف دستگاه دیپلماسی اقتصادی و... اشاره کرد. تعیین راهبرد مناسب تجاری برای کشور و نحوه تعامل با اقتصاد جهانی از گام‌های مهم سیاست‌گذاری تجاری کشور است. وجود چنین راهبرد مناسبی، باعث می‌شود صادرکنندگان امکان برنامه‌ریزی برای بازاریابی محصولات خود و افزایش تولید و اشتغال را داشته باشند.

وی گفت: یکی دیگر از مهم‌ترین مشکل صادرات غیرنفتی کشور این است که سیاست‌های تجاری کشور از یک ‌روند باثبات در بلندمدت و در راستای تعامل بیشتر با کشورهای هدف تجاری برخوردار نیست، اگرچه طی سال‌های اخیر اقدامات متعددی انجام‌ شده است، اما آمار صادرات غیرنفتی کشور متناسب با ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی کشور نبوده و نیست. برای اینکه بتوان به‌طور بنیادی و بلندمدت تاثیرگذاری صادرات غیرنفتی را در حوزه تولید مشاهده کرد، باید بعد از اصلاحات ساختاری (اصلاح و تقویت قوانین و مقررات، فرآیندها و سامانه‌های تجارت خارجی)، بخش‌هایی از اقتصاد کشور را که مزیت دارد، شناسایی و تولیدات با فناوری بالا را در آن بخش‌ها ساماندهی کرد؛ در این راستا وزارت صنعت، معدن و تجارت مسئولیت مهمی دارد. این کارشناس اقتصادی افزود: دسترسی به تکنولوژی‌های نوین، مسیر تولید و صادرات را هموار می‌کند. استفاده از روش‌های مختلف از جمله فعال شدن دستگاه دیپلماسی کشور تا بتواند با کاهش مشکلات تحریمی، واردات فناوری موردنیاز برای جهش تولید را تسهیل کند و سطح رقابت‌پذیری کالاهای داخلی را در حد قابل‌قبولی در سطح استانداردهای رقابت‌پذیر بین‌المللی ارتقا دهد نیز، اقدام مناسبی برای بهبود شرایط است.

ابراهیم‌زاده گفت: انتظار می‌رود با تکیه‌ بر موارد یادشده سهم صادرات فولاد ایران در بازار جهانی توسعه یابد و به‌همین‌منوال شاهد ارتقای تولید در این زنجیره باشیم.

الزامات تجارت موفق کدام‌ هستند؟

سعید برزگر، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: از ابتدای امسال شاهد روند رو به رشد تولید و صادرات فولاد بوده‌ایم. صادرات راهکاری برای تداوم تولید است، بنابراین در سایه تسهیل فروش یک محصول در بازار جهانی، می‌توان به امکان تولید حداکثری آن امید داشت. در واقع با صادرات امکانی برای تولید هرچه بیشتر یک محصول و فروش آن به بازار جهانی فراهم می‌شود.

وی گفت: صنعت فولاد ازجمله صنایع معدنی انرژی‌بر، سرمایه‌بر و نیازمند تکنولوژی بالا است که به‌واسطه بالا بودن سهم انرژی و تکنولوژی در تولید و نرخ تمام‌شده آن، رقابت در عرصه جهانی نیازمند توجه به نوع تکنولوژی تولید و بهینه کردن مصرف انرژی در انواع روش‌های تولیدی آن است. در عصر حاضر باتوجه به روند پیشرفت تکنولوژی، در اختیار داشتن منابع حضور در بازار رقابت جهانی را تسهیل می‌کند، اما الزامی برای تداوم حضور موفق یک محصول در بازار بین‌المللی ندارد. این کارشناس اقتصادی گفت: مشکلات مربوط به حوزه نقل‌وانتقال ارز، زیرساخت‌های مورد نیاز حمل‌ونقل، تبادلات بانکی و... نیز بر حجم تجارت و صادرات موثر هستند. بنابراین برای ارتقای سهم فولاد صادراتی ایران در بازار جهانی، باید این کمبودها مرتفع شوند. برزگر گفت: علاوه بر تمام چالش‌های بنیادین یادشده، وضع هرروزه قوانین و مقررات ناکارآمد دیگر چالشی است که روند فعالیت در صنعت فولاد ما را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد. در شرایطی که صنعتگران هر روز بیم تصویب بخشنامه‌ای ضدتولید یا صادرات را دارند، نمی‌توان برای حضور پررنگ در بازار جهانی برنامه‌ریزی کرد. وی افزود: باوجود تمام چالش‌های ساختاری پیش‌روی تولید و صادرات فولاد ایران، این صنعت به‌واسطه مزیت‌های منطقه‌ای از جمله دسترسی به مواد معدنی و انرژی و سایر حمایت‌های دولتی، در طول این سال‌ها، حضور موفقی در بازار جهانی داشته، اما تداوم این روند در آینده با اماواگرهای بسیاری روبه‌رو است.

سخن پایانی

در طول دهه‌های گذشته، سرمایه قابل‌توجهی جذب زنجیره فولاد شده و این صنعت توسعه ‌یافته است. چنانچه چالش‌های پیش‌روی فعالیت در این صنعت مرتفع شود، امکان افزایش تولید در این زنجیره وجود خواهد داشت. مدیریت ناترازی انرژی یکی از مهم‌ترین الزامات پیش‌روی ارتقای تولید است. در ادامه نیز، می‌توان با تدوین راهکارهایی برای ارتقای صادرات، این رشد تولید را هموار و دائمی کرد.