در دولت سیزدهم محوریت توسعه همکاری دو قطب علم‌وفناوری و نفت و گاز ایران به یک اصل مهم تبدیل شده و هر دو از این همکاری نفع برده‌اند. اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان با بازارسازی تضمینی صورت گرفته شده و همچنین بخش نفت و گاز با توسعه و رشد اقتصادی و همچنین صرفه‌جویی در هزینه‌های تولید با تکیه بر تولید بار اول تجهیزات و فناوری‌های گلوگاهی و استراتژیک صنعت نفت به اهداف خود رسیده‌اند و این همکاری متضمن رشد اقتصادی کشور نیز شده است. در این میان، سازکار تولید بار اول و همکاری صنعت نفت با شرکت‌های توانمند دانش‌بنیان فعال در این حوزه، محور کلیدی در توسعه تجارت نفت و گاز ایران داشته که متعاقب این توسعه تجارت، محوریت رشد اقتصادی در بهار و تابستان ۱۴۰۲ نیز با بخش تولید و تجارت نفت و گاز بوده است. صمت در این گزارش نظر صاحب‌نظران امر را در این زمینه جویا شده که در ادامه می‌خوانید. با ما همراه باشید.

توسعه اقتصادی کشوربا محوریت نفت و گاز

ایران بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارد که توسعه بخش نفت و گاز خود را به محوری کلیدی در رشد اقتصادی کشور تبدیل کرده است. ایران برای به حداکثر رساندن ظرفیت این بخش، بر لزوم تمرکز بر صنعت نفت و گاز و توسعه زنجیره‌های ارزش آن تاکید می‌کند. با سرمایه‌گذاری در نوسازی و بازسازی پالایشگاه‌های مستهلک و نیمه فعال در کشورهای تحت تحریم یا همسو، به دنبال ایجاد بازار تضمینی برای تجارت نفت خام خود است.

نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در بازارسازی برای نفت

شرکت‌های دانش‌بنیان نقش مهمی در توسعه بخش نفت و گاز ایران دارند و به‌عنوان پلی برای توسعه تجارت و رشد اقتصادی عمل می‌کنند. ایران با ذخایر فراوان نفت و گاز، اهمیت تمرکز بر این بخش و توسعه زنجیره‌های ارزش خود را درک کرده است. با این حال، به‌دلیل چالش‌های ناشی از بازارهای سنتی نفت خام، دولت رویکرد خود را به سمت ایجاد بازار تضمین شده برای تجارت نفت خود تغییر داده است. ایران برای دستیابی به هدف بازار تضمین‌شده برای تجارت نفت خام، از روش‌های سنتی تجارت نفت فاصله گرفته و در عوض به توان فنی و مهندسی داخلی متکی است. شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت پالایشگاه نقش تعیین‌کننده‌ای در این فرآیند دارند. این شرکت‌ها به تخصص لازم برای بازسازی و نوسازی پالایشگاه‌ها با جایگزینی تجهیزات گلوگاه و بهبود فرآیندهای تولید مجهز هستند. این شرکت‌های دانش‌بنیان در ازای خدمات فنی و مهندسی خود، سهامدار پالایشگاه‌های فراساحلی می‌شوند که در بازسازی آنها کمک می‌کنند.

شرکت‌های دانش‌بنیان همچنین با بهبود بهره‌وری استخراج و انتقال نفت به رشد اقتصادی بخش نفت و گاز ایران کمک می‌کنند. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از تخصص خود به کاهش اتلاف زمان استخراج و انتقال در شبکه کمک می‌کنند. آنها در جهت بهینه‌سازی فرآیندها و اجرای فناوری‌های نوآورانه برای اطمینان از استخراج و حمل‌ونقل کارآمد و موثر منابع نفت و گاز کار می‌کنند. این امر منجر به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌شود و رشد اقتصادی این بخش را بیشتر افزایش می‌دهد.

مکانیسم تولید بار اول و بومی‌سازی تجهیزات

سازکار تولید بار اول همراه با همکاری صنعت نفت و شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند، محرک اصلی توسعه بخش نفت و گاز ایران بوده است. این مکانیسم بر سرمایه‌گذاری در تولید و بومی‌سازی تجهیزات برای نخستین‌بار تمرکز دارد. صنعت نفت با مشارکت با شرکت‌های دانش‌بنیان از تخصص فنی و راهکارهای نوآورانه آنها بهره می‌برد که منجر به توسعه و تولید تجهیزات بومی‌سازی شده است. این امر نه‌تنها وابستگی به تجهیزات وارداتی را کاهش می‌دهد، بلکه باعث رشد صنایع داخلی و افزایش فرصت‌های شغلی می‌شود.دولت سیزدهم با تمرکز بر همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری در تولید و بومی‌سازی تجهیزات برای نخستین بار، توانسته بازار تضمینی تجارت نفت خام خود را گسترش دهد. ایران با بهره‌گیری از توانمندی‌های فنی و نوآوری‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، فرصت‌های صادراتی خود را متنوع می‌کند و وابستگی خود را به بازارهای سنتی نفت خام کاهش می‌دهد. این گسترش بازارهای نفت که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیل می‌شود، زمینه را برای تحقق رشد اقتصادی در بخش نفت و گاز ایران فراهم می‌کند.

سهم این بخش در رشد اقتصادی کشور مشهود است و در تابستان ۱۴۰۲ میزان رشد اقتصادی بخش استخراج، تولید و تجارت نفت گاز با نرخ رشد ۲۵.۶ درصد رکوردشکنی کرده است.

سازکار «تولید بار اول» زمینه‌ساز دانش‌بنیان شدن صنعت نفت و گاز

جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور با ایجاد کارگروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش، گفت: یکی از مشکلاتی که دستگاه‌های اجرایی مطرح می‌کنند این است که ناچاریم کل خریدهایمان را از طریق مناقصات انجام دهیم. این عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه انجام مناقصات زمان‌بر است، بیان کرد: شاید کالای مشابهی در این بخش وجود نداشته باشد؛ بنابراین رویکرد تولید بار اول باید از طریق ترک تشریفات انجام شود.

قادری با اشاره به موضوع تولید بار اول در قانون جهش تولید دانش‌بنیان بیان کرد: البته موضوع تولید بار اول از سوی معاونت علمی فناوری رئیس‌جمهور نیز مدنظر قرار گرفته که با در نظر گرفتن همه جهات ما می‌توانیم بسیاری از مشکلات در بخش فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را برطرف کنیم.

عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی گفت: موضوع تولید بار اول می‌تواند مزیت‌های اقتصادی زیادی برای شرکت‌های دانش‌بنیان داشته باشد. همچنین با تولید بار اول می‌توانیم معضلات واحدهای تولید شرکت‌های دانش‌بنیان را برطرف کنیم.

این نماینده مجلس در ادامه افزود: در بین صنایع مختلف، بخش نفت و گاز بیشترین همکاری را با قطب علم و فناوری کشور در زمینه تولید بار اول داشته است و ثمرات آن را در توسعه تجارت و همچنین بومی‌سازی تجهیزات راهبردی صنعت نفت و گاز می‌بینیم. عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در پایان با اشاره به ارتباط بین دانش‌بنیان شدن صنعت نفت و گاز با تکیه بر تولیدات بار اول، اظهار کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش نفت و گاز عملکرد فعال و خوبی داشته‌ و بخش عمده‌ای از تجهیزات استراتژیک صنعت نفت ایران توسط همین شرکت‌های توانمند دانش‌بنیان، بومی‌سازی و تولید بار اول شده‌اند. از همین‌رو تولید بار اول و ساخت داخل تجهیزات، فناوری‌ها و اقلام استراتژیک و گلوگاهی صنایع نفت و گاز اثرگذاری بالایی در حرکت صنعت نفت ایران به سمت خودکفایی داشته است و تداوم این رویکرد باعث خواهد شد که سازکار تولید بار اول زمینه‌ساز دانش‌بنیان شدن صنعت نفت و گاز کشور شود.

«تولید بار اول» با مزیت‌های اقتصادی فراوان

علیرضا ورناصری، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور با ایجاد کارگروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش، گفت: موضوع تولید بار اول که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهور مدنظر قرار گرفته می‌تواند فرصت مناسبی برای دانش‌بنیان‌ها جهت فروش محصولشان قلمداد شود.

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دستگاه‌هایی در کشور وجود دارد که نیازمند محصولات دانش‌بنیان در کشور هستند، بیان کرد: نیاز این دستگاه‌ها باید در کمترین فرصت ممکن تهیه شوند؛ بنابراین دولت هم حمایت خود را از سال‌های قبل در زمینه تولیدات داخلی اعلام کرده است.

این نماینده مجلس با بیان اینکه برای اینکه فرصتی برای رقابت محصولات دانش‌بنیان در بازار به وجود بیاید، باید از این شرکت‌ها حمایت کنیم، بیان کرد: به اعتقاد من، بیشتر از حمایت‌های انجام‌شده، ارتقای کیفیت محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ بنابراین اگر این اتفاق رقم بخورد هم می‌تواند نیاز دستگاه مربوطه را برطرف کند و هم بازاری برای محصولات دانش‌بنیان در کشور به وجود آورد.

این عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه حمایت از فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان باید تا آخرین مرحله ادامه پیدا کند، بیان کرد: اگر این اتفاق رقم بخورد و نهایتا موضوع به این مسئله ختم شود که بتوانیم نیاز داخلی را با تولید با کیفیت داخلی تامین کنیم، این مسئله حتما مزیت‌های اقتصادی خوبی برای کشور رقم خواهد زد.

ورناصری تاکید کرد: رویکرد تولید بار اول بسیار عالی است و ما این موضوع را در ادامه سیاست‌های حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌دانیم که می‌تواند مزیت‌های اقتصادی برای کشور به وجود بیاورد. صنعت نفت و گاز ایران توانسته به خوبی از مزیت تولید بار اول و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده کند و بدین‌ترتیب به سمت بومی‌سازی فناوری‌ها و تجهیزات راهبردی خود برود.

حرکت در مسیر توسعه فناوری‌های راهبردی

کیومرث سرمدی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور با ایجاد کارگروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش، گفت: در راستای رشد تولید و مهار تورم راهکارهای متعددی از جمله توجه و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را پیش‌رو داریم.

وی افزود: به واقع موضوع فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان هم در مجلس و هم در دولت در سال‌های اخیر موردحمایت قرار گرفته‌اند. با این حال، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان صرفا محدود به ارائه تسهیلات یا رفع موانع شروع کار این شرکت‌ها نمی‌شود.

این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه وقتی یک شرکت دانش‌بنیان وارد تولید طرحی می‌شود، حتما باید دولت در زمینه بازار فروش این محصولات سیاست‌هایی را مبنای کار خود قرار دهد، ادامه داد: دولت باید شرکت‌های خصوصی و دولتی را نسبت به خرید محصولات دانش‌بنیان هدایت کند، چراکه فروش محصولات این شرکت‌ها به رونق تولید کمک کرده و می‌تواند باعث بزرگ شدن شرکت‌های دانش‌بنیان شود. این رویکرد مهم با همکاری صنایع به نتیجه خواهد رسید و صنعت نفت و گاز ایران در این زمینه موفق عمل کرده است. سرمدی در ادامه با اشاره به همکاری قطب علم و فناوری کشور با قطب صنعت نفت و گاز کشور در \سالیان اخیر و اثربخش بودن این همکاری گفت: تمرکز بر رویکرد تولید بار اول در صنعت نفت و گاز ایران، موجب توسعه فناوری‌های راهبردی و تجارت انرژی ایران شده است.

وی با اشاره به تمرکز بر رویکرد تولید بار اول از سوی معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور بیان کرد: معتقدم هر راهکار قانونی که بتواند خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را تسهیل کند، حتما می‌تواند به رونق اقتصادی فعالیت‌های دانش‌بنیانی در کشور کمک کند. سرمدی تصریح کرد: تمرکز بر رویکرد تولید بار اول از سوی معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور می‌تواند حائز مزیت‌های اقتصادی برای شرکت‌های دانش‌بنیان باشد و هم به اشتغال افزایی کشور کمک کند؛ بنابراین با رعایت قوانین باید موانع پیش‌روی فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را برطرف کرد.

سخن پایانی

براساس این گزارش، سازکار تولید بار اول و همکاری صنعت نفت با شرکت‌های توانمند دانش‌بنیان فعال در این حوزه محور کلیدی در توسعه تجارت نفت و گاز ایران داشته که متعاقب این توسعه تجارت، محوریت رشد اقتصادی در بهار و تابستان ۱۴۰۲ نیز با بخش تولید و تجارت نفت و گاز بوده است؛ در دولت سیزدهم محوریت توسعه همکاری دو قطب علم‌وفناوری و قطب نفت و گاز ایران به یک اصل مهم تبدیل شده که هر دو از این همکاری نفع برده‌اند، اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان با بازارسازی تضمینی انجام‌شده و همچنین بخش نفت و گاز با توسعه و رشد اقتصادی و همچنین صرفه‌جویی در هزینه‌های تولید با تکیه بر تولید بار اول تجهیزات و فناوری‌های گلوگاهی و استراتژیک صنعت نفت به اهداف خود رسیده‌اند و این همکاری متضمن رشد اقتصادی کشور نیز شده است و به گسترش بازارهای صادراتی نفت و گاز رسیدیم و این گسترش بازارهای نفتی به کمک شرکت‌های دانش‌بنیان زمینه‌سازی تحقق رشد اقتصادی بخش نفت و گاز در تابستان ۱۴۰۲ شده، جایی که بخش نفت و گاز به‌عنوان پیشران اقتصادی کشور با رشد ۲۵.۶ درصدی قرار گرفته است.