بیگانه‌ای به‌نام بهره‌وری
بهره‌وری منافع سرشاری برای یک ملت، صنعت، شرکت و افراد خواهد داشت و شکوفایی اقتصاد یک کشور در گرو بهره‌وری بالای منابع آن است؛ به‌عبارت دیگر بهره‌وری ترکیبی دقیق و بهینه از تمام منابع انسانی و مادی موجود در یک کشور است.
برای درک بهتر وضعیت اقتصادی فعلی کشور بهتر است با مثالی شروع کنیم؛ کشوری که در خود را به روی کشورهای دیگر ببندد، ناچار است برای ساده ترین تولیدات و تهیه مواد اولیه آنها دشواری های بسیاری را تحمل کند که نتیجه این عملکرد عقب ماندن از فناوری روز در صنعت و به تبع آن فشار بیشتر به نیروی انسانی است و با گذشت زمان وضعیت اقتصادی، کیفیت تولید و میزان عرضه به بازار به سمت رکود حرکت خواهد کرد، این در حالی است که در شرایط فعلی که وضعیت اقتصاد به وخامت رسیده، کشور می تواند با استفاده از تجارت خارجی و معرفی خود به بازارهای جهانی بر بهره وری اقتصادی و کیفیت تولیدات بیفزاید. همچنین با افزایش بهره وری تولید می توان محصولاتی صادرات محور را تولید کرد و در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن داشت که در نتیجه آن شاهد ارزآوری خواهیم بود. از سوی دیگر بهره وری کل عوامل تولید یکی از منابع عمده رشد اقتصادی محسوب می شود، چراکه افزایش مستمر بهره وری علاوه بر ایجاد رشد اقتصادی، به ایجاد رفاه اجتماعی نیز منتهی می شود. صمت در این گزارش به بررسی نقش بهره وری نیروی انسانی در اقتصاد پرداخته است.
مفهوم حقیقی بهره وری
بهره وری برای هر کشور و سازمانی ضروری و اساس رشد اقتصادی است. بهره وری، تولید ناخالص داخلی را افزایش می دهد، قدرت رقابت پذیری را بیشتر می کند و در نهایت باعث زندگی بهتر می شود. جوهر افزایش و بهبود بهره وری به دلیل محدودیت فیزیکی انسان ها در کار هوشمندانه و آگاهانه است؛ نه کار سخت تر. کلید افزایش بهره وری در کیفیت نیروی کار، بهبود مدیریت، شرایط مطلوب کار و افزایش مداوم کیفیت تولید محصول است. اهمیت ارتقای سطح بهره وری در فرآیند توسعه اقتصادی هر کشور بر همگان روشن است و امروزه باتوجه به رشد جمعیت، کمیابی منابع و گسترش رقابت در بازارهای جهانی، استفاده بهینه و کارآمد از منابع و در واقع افزایش بهره وری منابع از اهمیت بسزایی برخوردار شده است. در حقیقیت مزیت تجارت خارجی بر بهره وری شامل توسعه کسب وکارهای داخلی و ایجاد فضای داغ رقابتی با بهره گیری از فناوری های روز دنیا، افزایش درآمدها، فروش و سود بیشتر، توسعه و بهبود تولیدات و خدمات صادراتی، بهبود رتبه و جایگاه جهانی در تجارت خارجی، استقلال اقتصادی و کاهش میزان وابستگی، به وجود آمدن ثبات و پایداری در نوسانات فصلی بازار است.
اقتصاد ایران ذاتا بهره ور نیست
پیمان مولوی، کارشناس اقتصاد درباره افزایش بهره وری در تولید و تاثیر آن بر تجارت داخلی و خارجی به صمت گفت: اقتصاد ایران ذاتا یک اقتصاد بهره ور نیست؛ در نتیجه تولید با بهره وری بالا در اقتصاد ایران یک شعار است و بر همین اساس نمی توان اصلا درباره تاثیر آن بر تجارت اظهارنظر کرد. برای مثال در حوزه انرژی جزو کشورهایی هستیم که بدترین نوع بهره وری در مصرف را داریم. همچنین با نگاهی کوتاه به صنعت خودرو متوجه خواهیم شد دنیا به سمت خودروهای برقی و هیبریدی در حال حرکت است، اما ما هنوز به دنبال تولید موتورهای احتراقی هستیم. در حوزه لوازم خانگی نیز جهان به سمت محصولاتی با کمترین مصرف انرژی رفته، اما کشور ما با سختی فراوان ریل A گرفته است. همین مسئله را در بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان نیز داریم.
وی ضمن انتقاد از استمرار رویه های تکراری در اقتصاد باوجود نتایج بد حاصل شده اظهار کرد: متاسفانه در اقتصادی قرار گرفته ایم که بهره وری در آن بی معنی است و به نهاد یا ارگانی که بهره وری مناسبی دارد، جایزه ای تعلق نمی گیرد. تا زمانی که این نگاه اصلاح نشود، وضعیت تغییری نخواهد کرد و تنها جملاتی شعاری باقی می ماند.
محصولات ما ارزان است
مولوی با اشاره به تاثیر افزایش بهره وری در تولید محصولات صادرات محور بیان کرد: رشد صادرات در ایران ناشی از ۳ مسئله است؛ نخستین مسئله سقوط ارزش ریال است که نرخ محصولات تولیدی ما را در بازارهای جهانی جذاب می کند؛ دومین مسئله به نیروی انسانی ارزان و در نهایت سومین دلیل به قیمت ناچیز انرژی شرکت ها برمی گردد؛ در نتیجه این شرایط است که صادرات ما رشد پیدا کرده است. در حقیقت مزیت کشور ما اکنون برای صادرات محصولات به دلایل فوق است، نه اینکه به تولید کالایی صادرات محور پرداخته ایم.
شاخص های دستیابی به افزایش بهره وری
این کارشناس اقتصاد در تشریح شاخص های لازم برای افزایش بهره وری در تولیدات گفت: فناوری و دانش فنی مهندسی بالا از شاخص هایی است که می تواند ما را به سمت افزایش بهره وری رهنمون کند، اما متاسفانه دسترسی ما به این عوامل به دلیل تحریم ها محدود شده، چراکه ما استفاده کننده از علم جهان هستیم. در کل تا زمانی که اقتصاد ما خود به سمت بهره وری حرکت نکند و این شاخص در اولویت قرار نگیرد، صحبت از بهره وری در حد شعار است.
نرخ تورم در ۱۴۰۲
مولوی در ارزیابی چشم انداز نرخ تورم در ۱۴۰۲ گفت: باتوجه به سناریوهای مختلفی که در انتهای سال برای رشد نقدینگی داشتیم با میانگین رشد ۳۶ درصدی نقدینگی و نرخ دلار ۵۰ هزار تومانی، بین ۳۷ تا ۶۰ میلیارد دلار تقاضای جدید در اقتصاد ایران به وجود خواهد آمد و در صورتی که نرخ رشد اقتصاد را در محدوده ۳ درصد در نظر بگیریم باید منتظر تورم سالانه حدود ۵۵ درصدی در سال ۱۴۰۲ باشیم. به نظر می رسد روند رو به رشد تورم ادامه خواهد داشت و کنترل آن نیازمند رفع تحریم است. در حال حاضر مهم ترین اقدام بانک مرکزی برای مهار تورم تمرکز بر سیاست پولی منسجم مبتنی بر افزایش نرخ بهره است.
بهره وری در کشور گم شده است
مسعود دانشمند، فعال اقتصادی درباره بهره وری در تولید و تاثیر آن بر تجارت داخلی و خارجی به صمت گفت: حجم تجارت خارجی کشور در گذشته با کاهش روبه رو بود که چنین شرایطی نمی تواند برای اقتصاد کشور مطلوب باشد؛ بنابراین باید در این زمینه اقدامات بیشتری انجام شود. از سوی دیگر در هر بخشی بهره وری مطرح است، اما اساسا آنچه در کشور ما گم شده، بهره وری است. از حدود ۱۰ سال پیش قرار بود هر سال حدود ۳ درصد از رشد اقتصادی خود را از محل بهره وری محقق کنیم؛ یعنی بهره وری سیستم را حساب کنیم و بتوانیم کالاهایی با کیفیت بالا و هزینه تولید پایین تولید کنیم. همان زمان نیز در بیشتر سازمان ها دایره ارتقای بهره وری به وجود آمد، اما نه تنها هیچ کاری در جهت ارتقای بهره وری صورت نگرفت، بلکه بهره وری کاهش پیدا کرد، زیرا در این واحدها به جای متخصصان، همان افراد قبلی قرار گرفتند که نمی توانند یک روش جدید را اجرایی کنند؛ در نتیجه اتفاق مثبتی رخ نداد.
وی ضمن تاکید بر اینکه بهره وری موضوعی پیچیده است، افزود: با بهره وری پایین سیستم، دائم هزینه های پنهان به تولید تحمیل می شود. هزینه های تولید به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم می شود که هزینه های متغیر مانند نرخ مواد اولیه و هزینه های ثابت مانند نیروی انسانی و... است. برای مثال از ۸ ساعت کاری کارگر حدود ۴ ساعت کار مفید می کند، اما به اندازه تمام ساعت کاری خود حقوق دریافت می کند که به هزینه تولید افزوده می شود. از سوی دیگر ماشین آلات روشن هستند اما تولید ندارند. همه این موارد هزینه هایی است که به نرخ تولید افزوده می شود. در واقع سیستم تحت تاثیر عوامل مختلفی لنگ است که در نتیجه آن تولید اتفاق نمی افتد.
کارگران، ستون فقرات بخش تولید
این فعال اقتصادی ضمن تاکید بر اینکه کارگران ستون فقرات بخش تولید و اقتصاد کشور محسوب می شوند، گفت: تا زمانی که نیروی انسانی در کشوری وجود نداشته باشد، اقتصاد آن کشور حرکتی نمی کند. ما در ایران باتوجه به تعداد بالای جمعیت کارگر از این نعمت برخورداریم، اما در کشورهای دیگر در این زمینه مشکلاتی وجود دارد. باید به نحو شایسته ای از نیروی انسانی عظیمی که در کشور وجود دارد، استفاده شود. در چنین شرایطی هم تورم مهار خواهد شد و هم رشد تولید رخ خواهد داد، اما این کار نیازمند یک برنامه ریزی اصولی و مدون است. مقتضی است دولتمردان چنین ریل گذاری را انجام دهند و اگر چنین اتفاقی رخ دهد، می توان بسیاری از مشکلات اقتصادی که پیش پای کشور وجود دارد را از میان برداشت.
وی با بیان اینکه رشد تولید با حاکمیت تورم بالا امکان پذیر نیست، افزود: دولت باید برنامه ریزی ها را طوری انجام دهد که مهار تورم در اولویت باشد. بر این اساس، لازم است دولت با امکاناتی که در اختیار دارد، ترمز رشد تورم را در جهت تحقق شعار سال بکشد. از سویی، مهم ترین نکته در این زمینه، سیاست گذاری های دولت به ویژه در حوزه اقتصاد است. اگر تغییراتی در این حوزه رخ ندهد، بدون شک باز هم مشکلات اقتصادی که طی چند سال اخیر شاهد آنها بوده ایم، تکرار خواهند شد. اصلاح سیاست های اقتصادی، شاه بیت رشد تولید است و در صورت تحقق این موضوع، می توان زمینه افزایش صادرات را نیز فراهم آورد. البته انجام این کار الزامات دیگری نیز دارد که آنها هم باید مدنظر قرار گیرند.
راهکارهای خاص دهید
دانشمند با اشاره به شاخص های لازم برای افزایش بهره وری گفت: به منظور افزایش بهره وری هر سازمان یا واحد تولیدی باید راهکارهای خود را داشته باشد و نمی توان حکم کلی صادر کرد. هر بخشی از کشور بنا بر نوع تولید و روابط خود باید این را در نظر داشته باشد که قرار است سالانه یک درصد به میزان بهره وری افزوده شود و طبیعتا الگوی خاص خود را برای تحقق این هدف دارد.
برون سپاری کنید
این فعال اقتصادی با تاکید بر ضرورت تخصص گرایی اظهار کرد: بهتر است از نظر کارشناسی افراد متخصص استفاده شود تا با توجه به آن بهره وری را افزایش دهیم، زیرا این افراد با مطالعه علمی می توانند به سمت افزایش بهره وری بروند. در حقیقت باید براساس برون سپاری امور از افراد متخصص استفاده کرد تا تغییر رویه رخ دهد.
سخن پایانی
بهره وری فن استفاده مطلوب از امکانات، سرمایه ها، نیروها، منابع و فرصت ها در تولید کالا و عرضه خدمات است و تاثیر شگرفی بر توسعه اقتصادی می گذارد، به همین دلیل کشورهای مختلف جهان همواره بر این امر مهم تاکید دارند. کاهش هزینه، افزایش تولید و خدمات، ارتقای کیفیت و استفاده بهینه از زمان از جمله اهداف بهره وری به شمار می روند. کشوری چون ایران به علت تحریم های طولانی و خسارت های جنگ تحمیلی باید به امر بهره وری و بهینه سازی مصرف توجه ویژه ای داشته باشد. افزایش بهره وری و بهینه سازی مصرف در جهان پررقابت کنونی نه تنها از وابستگی کشور در عرصه جهانی شدن می کاهد، بلکه به رشد و شکوفایی در حوزه های اجتماعی و اقتصادی داخلی نیز یاری می رساند، اما با مشکلات بسیاری که اقتصاد درگیر آن است سال های بسیاری است که موضوع بهره وری خاک می خورد و توجهی به آن نمی شود. با این حال در زمینه عوامل موثر بر بهره وری نظرات متفاوتی وجود دارد و هر یک از کارشناسان مسائل مختلفی را مطرح می کنند. البته نباید این نکته را فراموش کرد که مهم ترین و عمده ترین عامل کاهش بهره وری منابع انسانی نامتوازن بودن درآمد و هزینه است.
