حیف و میل انرژی در ساخت‌وساز
برای صرفه‌جویی نیازی به کم مصرف کردن انرژی نیست، همین‌که ساختمان‌های استاندارد بسازیم و آنها را اصولی عایق‌بندی کنیم، گامی بزرگ در راستای صرفه‌جویی برداشته‌ایم. در سال‌های اخیر با پیشرفت صنعت ساختمان‌سازی و افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی، صرفه‌جویی در مصرف منابع انرژی اهمیت زیادی پیدا کرده است.
یکی از راه های صرفه جویی و کاهش مصرف انرژی در ساختمان ها، عایق بندی است. این اقدام باعث می شود فضای داخلی ساختمان در زمستان گرم تر و در تابستان خنک تر باشد.
عایق ها به شکل های مختلف صفحه ای، تخته ای، آجری، ورقه ای و نواری در بازار موجود هستند. عایق های ساختمانی انواع متفاوتی دارند. اهمیت عایق کاری در هیچ ساختمانی قابل چشم پوشی نیست، چرا که انواع مختلفی از عایق ها چه از نوع حرارتی، صوتی یا رطوبتی از جمله ضروریات یک ساختمان در هر فصلی از سال به حساب می آید، بنابراین باتوجه به اهمیت این مسئله، شناخت انواع عایق ها و آشنایی با قوانین اجرایی و نوع اجرای آن می تواند برای بیشتر کارفرمایان و کسانی که درگیر این مسئله هستند، بسیار مفید واقع شود. صمت در این گزارش، بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان را موردبررسی قرار داده است.
موثرترین راه صرفه جویی
انرژی مصرف شده در خانه ها، ادارات، مراکز تجاری و صنعتی بسیار هزینه بر است. در چند سال اخیر، بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان و به دست آوردن راهکاری برای این مساله، به عنوان یکی از مهم ترین اهداف مهندسی و نظارت بر ساخت ساختمان ها است. رشد اقتصادی و توسعه صنعتی کشورها به عوامل مختلفی از جمله انرژی و استفاده بهینه از منابع انرژی نیازمند است، اگرچه ایران از غنی ترین منابع انرژی برخوردار است، اما استفاده نادرست از آنها خسارت جبران ناپذیری را بر بودجه سالانه کشور تحمیل می کند. ازاین رو، استفاده منطقی از منابع انرژی و برنامه ریزی در زمینه های بهینه سازی مصرف انرژی در ساخت وساز از اولویت ویژه ای برخوردار است.منظور از مصرف انرژی در یک ساختمان، مصرف از زمان ساخت تا هنگام تخریب ساختمان است. صرفه جویی در مصرف انرژی به معنای کاهش مصرف انرژی و هزینه های مرتبط با آن است. در مباحث صرفه جویی و بهینه سازی مصرف انرژی، صرفه جویی در تمام عمر ساختمان مدنظر است که مواردی مانند هزینه ساخت و عملکرد، نوع مصالح مصرفی، هزینه نگهداری و حتی هزینه های مرتبط با تخریب ساختمان پس از پایان عمر مفید آن را شامل می شود.صرفه جویی در مصرف انرژی، تنها در صورتی امکان پذیر است که ساخت وساز در شرایط استاندارد انجام شده باشد. پیروی از الگوی مسکن که از سوی شورای عالی الگوی مصرف کشور تدوین شده است، در این زمینه بسیار مفید است. در کنار این موارد، بهره گیری از طراحی اقلیمی متداول در معماری کهن ایرانی باتوجه به کاربری های جدید ساختمانی از سوی کارشناسان توصیه می شود. به هرحال، قسمت بزرگی از تلفات گرمایشی و سرمایشی ساختمان از طریق سقف، دیوارها، شیشه ها و کف انجام می گیرد و از این جهت، عایق کاری از موثرترین و مهم ترین راه های صرفه جویی در صنعت ساختمان است.
ضرورت صرفه جویی در مصرف انرژی
بهروز کاری، مدیر بخش مصالح و فرآورده های ساختمانی مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن به صمت گفت: براساس جزئیات مندرج در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، رعایت مواردی شامل عایق کاری دیوارهای خارجی ساختمان نظیر عایق کاری دیوارهایی که با محیط بیرون یا فضاهایی که از نظر دمایی کنترل نمی شوند، نصب پنجره های دوجداره با قاب های فلزی چوبی یا PVC استاندارد، عایق کاری کانال های هوارسانی به همراه عایق کاری لوله های تاسیسات و سیستم تولید آب گرم، نصب دستگاه های کنترل کننده روی رادیاتورها و نصب دستگاه های کنترل مرکزی هوشمند و مجهز به سنسور اندازه گیری دمای هوای محیط در ساختمان ها الزامی است.
وی در ادامه گفت: هزینه اضافی برای عایق کاری حرارتی ساختمان های نوساز، حدود ۳ درصد هزینه ساخت است که در بیشتر موارد پس از 3 سال بازگشت سرمایه دارد، اما اگر بخواهیم به طورجدی به صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان ها بپردازیم، باید روی ساختمان های موجود هم برنامه ریزی کنیم، زیرا ساخت وساز انجام گرفته در هر سال، ۲ تا ۳ درصد ساختمان های موجود است و اگر بخواهیم فقط به این مقررات توجه کنیم، آن طور که باید کاری از پیش نمی رود.
میزان دقیق صرفه جویی مشخص نیست
کاری گفت: محاسبات انجام گرفته روی تعداد زیادی از ساختمان ها نشان می دهد که در صورت انجام عایق کاری حرارتی، بیش از ۵۰ درصد در مصرف انرژی صرفه جویی می شود، اما مقدار دقیق کل صرفه جویی مشخص نیست، زیرا هیچ گونه سیستم کنترلی برای اتلاف حرارتی که در اثر نشست و تعویض هوا انجام می شود، در کشور ما پیش بینی نشده است، در حالی که در کشورهای پیشرفته سیستم هایی وجود دارد که اتلاف حرارت را به طوردقیق کنترل می کنند. براساس ضوابط، در نقشه طبقات، بام، نماها و مقاطع، محل عایق کاری حرارتی متناسب با گروه بندی ساختمان از نظر میزان صرفه جویی در مصرف انرژی باید مشخص شده باشد.
عایق کاری و استفاده از پوشش های مناسب از هدررفت انرژی در ساختمان جلوگیری می کند. استفاده از پوشش های عایق در زمان ساخت ساختمان، هم در فصل زمستان و هم در تابستان از هدررفت انرژی جلوگیری می کند. برای کارآیی بهتر این پوشش ها باید لایه های عایق ضخیم باشند. هرچه میزان ضخامت بالاتر باشد، هدررفت انرژی نیز کمتر خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: در نقشه های معماری باید گروه ساختمان از نظر مصرف انرژی مشخص و برای بام، دیوارهای خارجی و پنجره ها جزئیات اجرایی مناسب ارائه شود تا برای آنها عایق بندی حرارتی انجام گیرد. این موضوع در حال حاضر در مناطق یک تا ۵ و نیز ۲۲ شهرداری تهران انجام می گیرد، هرچند در زمینه تنظیم مقررات و آیین نامه ها اقدامات ارزشمندی انجام گرفته، اما روشن است که موانع و مشکلاتی بر سر راه اجرای اصولی این ضوابط وجود دارد.
وی در پایان گفت: در حال حاضر اطلاعات و مدارک مربوط به مصرف انرژی باید در ضمیمه پرونده برای صدور پروانه ساخت باشد،اما هنوز سختگیری ها فقط در فاز صدور پروانه است و هنوز تا رعایت اصول اجرایی فاصله داریم.
طراحی، اجرا و نظارت بر اجرای مقررات ملی ساختمان مستلزم برقراری ارتباط هدفمند بین مراجع ذی ربط در امر ساخت وساز و دوری جستن از بخشی نگری در سازمان های مختلف است.
زیباسازی جای بهینه سازی را گرفت
سیداحمد معتمدی، کارشناس مسکن با تاکید بر اینکه در ساختمان سازی از مقوله مصرف انرژی، غفلت کرده ایم، به صمت گفت: ۵۰ درصد حرارت موجود در ساختمان ها از طریق در پنجره و دیوارها هدر می رود، همچنین حدود ۳۰ درصد حرارت از طریق پشت بام ها و ۲۰ درصد از طریق بازشوهای موجود در ساختمان ها هدر می رود. متاسفانه بجز ۱۰ درصد از در و پنجره ها، بقیه به روش سنتی تولید می شوند و درزگیری نمی شوند.
این کارشناس معماری و شهرسازی بااشاره به دیوارهای نازک ساختمان ها گفت: در گذشته، ضخامت دیوارها ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر بود، در حالی که امروزه به ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر کاهش یافته و این ضخامت باعث دوام حرارت در ساختمان نمی شود.
متاسفانه در ایران برخلاف کشورهای دیگر به طراحی و زیبایی سازه ها بیشتر از کیفیت و صرفه جویی انرژی توجه شده است. با نگاهی به ساختمان های قدیمی و سنتی مشاهده می کنیم که به موضوع بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان سازی بیشتر توجه شده است؛ موضوعی که امروزه از آن غافل شده ایم.
وی بیان کرد: اینکه در دهه های اخیر، تکنولوژی های خارجی را در ساخت وساز به کار گرفته ایم، بدون اینکه به کیفیت، اهمیت دهیم، خاطرنشان کرد: بی توجهی به کیفیت فناوری های استفاده شده در حوزه ساخت وساز، به ارزان بودن انرژی در کشور مرتبط و از سوی دیگر، طراحی و زیبایی سازه ها جای کیفیت و صرفه جویی انرژی در ساختمان سازی را گرفته است. خوشبختانه در سال های اخیر به دلیل توجه به آموزش و پژوهش های دانشگاهی این موضوع در حال پیشرفت است.
بهینه سازی مصرف در اولویت است
در سال های گذشته، متوسط عمر ساختمان های کشور حدود ۲۰ سال بود که در سال های اخیر این عدد به ۳۰ سال رسیده است، اما باز هم این وضعیت، قابل قبول نیست و مشکلاتی در زمینه بهینه سازی انرژی در صنعت ساختمان به چشم می خورد. معتمدی مقاوم سازی را یک اصل ضروری در پروژه های عمرانی برشمرد و خاطرنشان کرد: برخی تصور می کنند صرف بودجه در پروژه های عمرانی و ساخت وساز، امری مطلوب است، در صورتی که با احداث ساختمان، تمام دارایی مان را در قالب آهن، بتن، گچ و سیمان به صورت یک جسم درمی آوریم و از آن استفاده می کنیم، بدون آنکه درآمدزایی از آن داشته باشیم.
ساختمان ها را مقاوم بسازیم
معتمدی گفت: ساختمان سازی، ارزش افزوده ایجاد نمی کند، از این رو در بعضی از کشورهای دنیا برای پروژه های عمرانی و ساختمان سازی، یک سقف مشخص در نظر می گیرند و بیش از آن مجوز نمی دهند، در حالی که ما پروژه های عمرانی را در برابر بودجه های جاری می گذاریم.
وی اضافه کرد: باتوجه به متوسط عمر کم ساخت وساز در کشور، بودجه های زیادی را در این بخش خرج می کنیم و بعد از مدتی مجبور می شویم به دلیل مقاوم نبودن این سازه ها، آنها را تخریب کنیم و دوباره از نو بسازیم، از این رو لازم است ساختمان ها را مقاوم تر کنیم و از تکنولوژی جدید و برتر دانش روز در زمینه مصالح و سازه ها استفاده کنیم.
سخن پایانی
بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان در حال حاضر بسیار مهم است و از اولویت های هر سازنده ای محسوب می شود، زیرا یکی از دغدغه های جهان امروز کمبود ذخایر انرژی در جهان است. از این رو تاکنون روش های مختلفی به منظور کاهش و بهینه سازی در مصرف انرژی مورداستفاده قرار گرفته است. یکی از بیشترین میزان اتلاف انرژی در ساختمان ها رخ می دهد که در صورت تداوم مصرف بیش ازحد انرژی، علاوه بر دامن زدن به مسئله بحران انرژی در جهان، موجب افزایش آلودگی محیط زیست نیز می شوند.اکثر ساختمان های موجود در اطراف ما با محیط زیست تعامل ندارند. ساختمان های ما طوری ساخته شده اند که سرما و گرمایی را که با هزینه های بالا تامین می شود، حفظ نمی کنند و به دلیل عایق نبودن بخش خارجی نظیر دیوارها، سقف و همچنین عایق نبودن تاسیسات سرمایشی و گرمایشی ساختمان، انرژی را به سرعت از دست می دهند و در نتیجه وسایل حرارتی یا سرمایشی باید چند برابر استاندارد کار و انرژی مصرف تا یک محیط را سرد یا گرم کنند.
بررسی ها نشان دهنده این است که حداکثر هزینه ای که به هزینه ساخت اضافه می شود، ۵ درصد هزینه سرانه هر مترمربع است. حتی گفته می شود هزینه اضافه نزدیک به صفر است و حتی هزینه ساخت می تواند کاهش یابد، جدا از اینکه این هزینه از محل کاهش مصرف انرژی برگشت داده خواهد شد.
