دستاورد یکدست شدن قدرت عمیق‌تر شدن مشکلات است
این روزها در مجلس تحرکاتی در جریان است. گفته می‌شود تعدادی از نمایندگان معترض به عملکرد وزارت صنعت، معدن و تجارت، استیضاح فاطمی‌امین را با ۴۰ امضا آماده کرده بودند که در نهایت ۲۲ نفر از امضا‌کنندگان، امضای خود را پس گرفتند و با این شرایط به‌نظر می‌رسد مجلس در این استیضاح هم ناکام بماند، این در حالی است که شاهد تغییرات پی در پی در کابینه دولت هستیم.
هادی حق شناس، نماینده پیشین مجلس و کارشناس اقتصاد می گوید: «در ۲۱ ماه گذشته مجلس از حق قانونی خود برای حفظ منافع مردم استفاده نکرد و حالا به یکباره تحرکاتی آغاز شده است. همزمانی این تحرکات با سال انتخابات مجلس این شائبه را به وجود می آورد که نمایندگان فعلی اهداف سیاسی در سر دارند و استفاده از ابزارهای قانونی نه برای بهبود زندگی مردم که با اهدافی سیاسی در دستور قرار گرفته است.»متن کامل گفت وگوی صمت با این کارشناس را در ادامه می خوانید.
در روزهای گذشته صحبت های فراوانی حول استیضاح یا عدم استیضاح وزرا مطرح شده است. آیا می توان این رویکرد را به معنای به هم خوردن «ماه عسل» دولت و مجلس پس از ۲۱ ماه قلمداد کرد؟
واقعیت این است که هنوز هم نمی توان قاطعانه از تغییر رویکرد مجلس به دولت سیزدهم صحبت کرد. نمی توان کتمان کرد که عملکرد برخی از وزرا و مسئولان از نظر نمایندگان مجلس قابل قبول نیست، اما هنوز این نمایندگان از اینکه رودرروی دولت قرار گیرند، می هراسند، این در حالی است که بسیاری از چهره های برجسته اصولگرا و محافظه کار نیز مدت هاست انتقادات خود را از وضع موجود به طور علنی بیان می کنند و از دولت می خواهند هرچه سریع تر رویکرد خود را تغییر دهد. این شکل از انتقاد دلسوزانه و ریشه ای هم اکنون در مجلس طرفداران چندانی ندارد.
چرا مجلس و دولت در موقعیتی قرار می گیرند که نمایندگان رفتار «صبورانه» در پیش گیرند؟
مجلس تنها وظیفه قانون گذاری را برعهده ندارد و نظارت بر عملکرد مسئولان، به ویژه مسئولان قوه مجریه از وظایف ذاتی و جوهری مجلس است. در این مهم تردیدی وجود ندارد و کسانی هم که به قوا توصیه همکاری می کنند به هیچ وجه چنین وظیفه ای را کتمان نمی کنند. نمایندگان مجلس در طول دوره نمایندگی خود ابزارهای متعددی برای کنترل گری دولت دارند؛ از جمله این ابزارها طرح سوال یا انجام استیضاح وزرا است. چنانچه این تغییرات نتواند به مسائل نمایندگان پاسخ دهد، انجام تحقیق و تفحص دیگر ابزار نمایندگان برای کنترل عملکرد در بخش های اجرایی کشور است.اینجا باید به برخی اصول نانوشته در ارتباط میان مجلس و دولت هم اشاره کنیم. اصولا در آغاز کار یک دولت، نمایندگان مجلس تلاش می کنند حداکثر انعطاف را به خرج دهند و شرایطی را فراهم کنند که دولت هرچه زودتر مستقر شود و بتواند برنامه های خویش را اجرا کند. این مسئله زمانی که دولت همسو با اکثریت نمایندگان مجلس است، با شدت و احساس دوستانه بیشتری در دستور قرار می گیرد. رئیسی ۲۱ ماه است سکان امور را به دست گرفته و با مجلس همسویی سیاسی دارد، اما مجلس فعلی حمایت های ویژه ای از ابراهیم رئیسی داشته که به باور من همین حمایت های اضافی سبب شده دست آنها امروز در نقد دولت بسته باشد. از جمله اینکه حدود ۲۰۰ نفر از نمایندگان فعلی در نامه ای از ابراهیم رئیسی تقاضا کردند نامزدی ریاست جمهوری را بپذیرد. این دست از حمایت ها که تاکنون باب نبود و توسط این مجلس صورت گرفت خود به خود کار منتقدان در بهارستان را دشوارتر می کند. ضمن اینکه در زمان معرفی وزرا هم این مجلس حداکثر همدلی را با رئیسی داشت و با اینکه به بسیاری از گزینه های وزارت به دشواری می شد اعتماد کرد، آنها صلاحیت این افراد را هم تایید کردند.
باوجود این همسویی و تعارف های سیاسی، دولت سیزدهم بیشترین تغییرات را داشت. مجلس در این موضوع نقشی نداشته است؟
به واقع مجلس نقشی نداشت و هنوز هم موفق نشده پس از این مدت یک استیضاح را سازمان دهد. در مجلس حرف هایی زده می شود، اما در عمل نهایت محافظه کاری و ملاحظه کاری را در پیش می گیرند. به درستی اشاره کردید که باوجود این رویکرد قوه مقننه، دولت سیزدهم رکورددار بیشترین تغییر در کابینه در ۲۱ ماه است. بیشتر این تغییرات هم در بخش های اقتصادی بوده و علاوه بر تغییر برخی وزرا مانند وزیر کار، راه و شهرسازی و جهاد کشاورزی، رؤسای بانک مرکزی و سازمان برنامه هم تغییر کردند، اما هیچ کدام از این تغییرات را مجلسی ها انجام ندادند، بلکه خود دولت به این تصمیم رسیده که باید برخی مسئولان تغییر کنند و چنین کاری را هم انجام دادند.
شما هم از جمله منتقدان سیاست گذاران دولت فعلی بودید. این تغییرات را که بالاترین مدیران اقتصادی دولت را هم در بر گرفته امیدوارکننده می دانید؟
مسئله اساسی این است که تغییرات تاکنونی، به معنای تغییر در رویکردها و سیاست گذاری ها نبوده، بلکه افرادی را کنار گذاشتند و افراد دیگری را جانشین آنها کردند؛ این در حالی است که تغییر رئیس کل بانک مرکزی سبب تغییر در سیاست های مالی کشور نشده و وضعیت کم وبیش همانی است که در زمان رئیس پیشین بود. زمانی می توانیم به تغییرات امیدوار باشیم که این تغییرات واقعی باشند. تغییر واقعی فقط جابه جایی افراد نیست، بلکه جابه جایی افرادی است که توانایی های متفاوت، باورهای متعدد و روش های دیگری برای اجرای برنامه های خود در نظر دارند. تغییراتی که تا امروز انجام شده چیزی بیش از جایگزینی یک مدیر با مدیر دیگری نبوده است.
پیش تر نماینده مجلس بودید. ارزیابی شما از تحرکات اخیر نمایندگان مجلس چیست؟
عملکرد دولت سیزدهم در ۲۱ ماه اخیر ناامیدکننده بوده است. هیچ تغییر شایسته و اصولی در شرایط رخ نداد و حتی برخی شاخص ها مانند تورم وضعیت بدتری را ثبت کردند و رکوردهای تورمی کشور شکسته شد. حتی مدتی است مرکز آمار یا بانک مرکزی گزارش تورم را منتشر نمی کنند که این خود حاکی از نارضایتی دولتی ها از عملکرد خودشان است. مجلس فعلی جز حمایت از دولت، فعالیت مهمی در این مدت برای تغییر رویکردهای اشتباه نداشت. همان طور که گفتم در این مدت گرچه دولت دست به تغییرات زیادی زد، اما نمایندگان مجلس حتی یک استیضاح برگزار نکردند و هر بار پس از پخش خبر استیضاح ناگهان امضاهای شان را پس می گیرند. پس مجلس از حق قانونی خود برای حفظ منافع مردم استفاده نکرد و حالا به یکباره تحرکاتی آغاز شده است. همزمانی این تحرکات با سال انتخابات مجلس این شائبه را به وجود می آورد که نمایندگان فعلی اهداف سیاسی در سر دارند و استفاده از ابزارهای قانونی نه برای بهبود زندگی مردم که با اهدافی سیاسی در دستور کار قرار گرفته است.
چه انتظاری در این ۲۱ ماه از نمایندگان مجلس می رفت؟
انتظار می رفت وظایف نظارتی خود را فراموش نکنند. همسویی سیاسی چیز عجیبی نیست. در کشورهای توسعه یافته موافقان و مخالفان سیاسی در یک مجلس کنار هم می نشینند و گاه هم حزبی های یک مقام مسئول زودتر از مخالفان خواهان اصلاح امور می شوند. در ایران نیز چنین چیزی وجود داشته و اتفاق تازه ای رخ نداده است؛ مسئله ای که پیش از این سابقه نداشته حمایت تمام قد نمایندگان مجلس فعلی از دولت و ۲۱ ماه سکوت مطلق در مقابل سیاست گذاری های غلط است. با این شرایط این سوال در ذهن ایجاد می شود که اگر بنا باشد هر جناحی از رئیس جمهوری متبوع خود تا آخرین نفس دفاع کند، انصاف و منافع مردم چه می شوند؟ قربانی کردن منافع مردم به پای اهداف جناحی کاری بس غلط و ضدمردمی است. تمام جناح بندی ها و ایدئولوژی های سیاسی بر این مبنا ایجاد و تقویت می شوند که می توانند منافع مردم را بهتر تامین کنند؛ پس نعل وارونه خواهد بود اگر منافع مردم در نهایت قربانی منافع جناحی شود.
شما در کدام دوره نماینده مجلس بودید؟
من افتخار نمایندگی مردم انزلی در مجلس هفتم را به دست آوردم.
نیمی از دوره نمایندگی شما دولت اصلاحات سر کار بود و در نیمه دوم آن دولت احمدی نژاد. تنظیم رابطه شما با این دو دولت چگونه بود؟
من از حامیان دولت اصلاحات یا آن طور که در آن زمان می گفتند از جناح دوم خرداد بودم. همان طور که گفتید نیمی از دوره حضور من در مجلس همزمان با دو سال پایانی دولت اصلاحات بود و نیمی دیگر از آن در دو سال ابتدایی آقای احمدی نژاد گذشت. آن زمان حتی اغلب اصولگرایان مجلس هم در مقابل دولت خاتمی تلاش می کردند منافع ملی را سرلوحه قرار دهند. در دوره احمدی نژاد هم تلاش شد با او کنار بیایند تا زودتر کارش آغاز شود. بعدها دیدیم که برخی از نمایندگان اصولگرای مطرح مجلس های وقت با برخی از طرح های دولت احمدی نژاد مخالفت کردند و کار به جایی رسید که در اواخر دوره دوم او، میان احمدی نژاد و علی لاریجانی بحث های علنی رخ داد. پس می توانم بگویم در آن زمان نیز باوجود برخی کجروی ها، بیشتر نمایندگان تلاش می کردند منافع مردم را مبنای بحث های خود قرار دهند.
یکی از انتظارات خود از مجلس فعلی را استفاده از ابزارهایی چون استیضاح دانستید. فکر می کنید تغییر افراد و جایگزینی آنها با افراد همتراز چقدر سودآور خواهد بود؟
به هرحال استیضاح از مهم ترین ابزارهایی است که نمایندگان مجلس به دست دارند و باید پیش از عمیق شدن مشکلات، عوامل ایجاد و تعمیق آن را پیدا کنند و آن را از بین ببرند. نکته درستی است که جایگزین افرادی که تاکنون تغییر کردند، افراد متفاوت نبودند و همچنان در بر همان پاشنه می چرخد، اما نمایندگان مجلس می توانند در جلسه رای اعتماد، از اعتماد کردن به افراد ناتوان و همسو با مسئول پیشین جلوگیری کنند. در هر حال هیچ وزیری نمی تواند بدون رای اعتماد مجلس کار خود را آغاز کند. با اینکه من هم بعید می دانم دولت حاضر باشد از افراد دیگری استفاده کند، در مقام یک نماینده مجلس، سازش کردن به جای پرداختن به مشکلات قابل قبول نیست.
۲۱ ماه فعالیت و ۶ تغییر در سطح مدیران کلان چه معنایی می دهد؟
۶ تغییر در سطح کلان مدیریت اقتصادی در ۲۱ ماه فعالیت نشان می دهد دولت رئیسی که در آغاز کار با اعتماد به نفس مدعی بود یک ساله مشکلات را حل می کند و می تواند به سرعت تورم را تک رقمی کند، متوجه دشواری سیاست گذاری در کشور شده است.
دولتی که روزی می گفت ۷ هزار صفحه برنامه دارد، امروز از نوشتن برنامه هفتم توسعه هم ناموفق بیرون آمده و برنامه ششم برای دومین سال پیاپی تمدید شد. دولتی که می خواست چندماهه نرخ تورم را تک رقمی کند، در ۲ سال گذشته رکورد بدترین تورم کشور را شکست و در سال گذشته نرخ تورم به گزارش بانک مرکزی بیشتر از ۵۰ درصد شده است.اینها اتفاقات کوچک و پیش پا افتاده ای نیستند و اگر هم در ابتدا گفته می شد رئیسی و تیمش شعارهای بزرگ ندهند، به این دلیل بود که وقتی شعارهای بزرگ عملی نمی شوند، اعتماد اجتماعی شدیدا خدشه دار می شود. انتخاب وزرا و مسئولان دولتی هم نشان می داد فعلا از مشکلات و دلایل آن بی خبر هستند و صرفا افراد مورداعتماد و نزدیکان خود را برای اداره امور مدنظر دارند، به همین دلیل افرادی در سمت هایی قرار گرفتند که در اندازه آن نبودند و متعاقب آن سیاست هایی انتخاب کردند که اثبات اشتباه بودن آنها امروز نیاز به بحث جدی ندارد.
فکر می کنید یک تغییر واقعی در رویکردها چگونه و چه زمانی محقق خواهد شد؟
زمانی که بپذیرند بی تدبیری های داخلی مشکلات امروز را تشدید می کند و کشور از سر بی تدبیری دچار رکود تورمی شده است. از سوی دیگر رویکرد فعلی به مذاکرات هسته ای باید یکسره تغییر کند. هنگامی که آقایان شعار می دادند اقتصاد را به تحریم گره نمی زنیم، باید فکر این را می کردند که بدون توافق چگونه یک اقتصاد در محاصره را می توان اداره کرد. کسی در ظالمانه بودن تحریم ها تردیدی ندارد و کسی هم کتمان نمی کند ترامپ عهدشکنی کرد، اما به لحاظ منطقی هم نمی توان منکر نقش منفی تحریم ها شد. من فکر می کنم دولت زمانی به معنای واقعی تغییر می کند و در مسیر درست قرار می گیرد که مذاکرات جدی گرفته شود و تلاش دستگاه دیپلماتیک در راستای رفع آن باشد، وگرنه تداوم تحریم ها اجازه آزاد شدن انرژی بالقوه را نخواهد داد و مشکلات امروز را تشدید خواهد کرد. باید توجه کنیم وقتی شعار دادند که اقتصاد را به تحریم گره نمی زنیم، در واقع می گفتند ما کاری به تحریم ها نداریم و رفع آنها موضوعیت ندارد. این رویکرد امروز وقتی مرغ کیلویی ۹۰ هزار تومان شده، هیچ حرفی برای مردم فقیرتر شده ایران ندارد و حتی امیدواری به تغییر این وضعیت را هم ایجاد نمی کند، به همین دلیل من فکر می کنم تغییر رویکرد در مدیریت اقتصاد علاوه بر تغییر نگاه ها در اداره اقتصاد باید در بخش های دیگر، از جمله وزارت امور خارجه هم دیده شود.
پیش از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، برخی یکدست شدن قدرت را به فال نیک می گرفتند. دستاورد یکدست شدن قدرت در یک سال گذشته را چه می دانید؟
در حمایت از یکدست شدن قدرت بحث های گوناگونی مطرح می شد؛ از جمله اینکه وقتی کنترل امور دست جناحی باشد که قدرتمندتر است، با مشاهده ضعف های واقعی و چالش های ساختاری، به سمت رفع مشکلات خواهند رفت. این ایده را امروز می توانیم خوشبینانه و حتی متوهمانه بنامیم، چراکه در عمل تنها تغییری که رخ داد عمیق تر شدن مشکلات کشور بوده است.
