آثار تاریخی اصفهان به واسطه بی‌مهری مسئولان، بی‌رغبتی بخش‌های خصوصی و بی‌مسئولیتی برخی مالکان دچار آسیب شده است. به رغم هشدار ها، امیدی نیست که کسی به سراغ مرمت تخصصی این آثار مهم تاریخی برود. هر چند وقت یکبار اخبار جدیدی مربوط به تخریب آثار تاریخی و باستانی این مرز و بوم خصوصا اصفهان به گوش می‌رسد.

فاجعه‌ای در انتظار نقش جهان

انتشار تصاویر گنبد مسجد جامع عباسی مدتی است که سرو صدای زیادی به پا کرده است. مرمت این گنبد پس از ۱۲ سال به معنای واقعی کلمه فاجعه ناست. گنبد با کجی، فرورفتگی، انحنا و ناهمواری هایی مرمت شد. این مرمت غیر استاندارد به ویژه در راس گند به چشم می‌آید. تفاوت در رنگ کاشی و نقش دیگر مشکل گند مسجد جامع عباسی است. در مرمت گنبد امام اشتباهات فاحش رخ داد. به طور مثال نقش ها، رنگ و طرح کاشی ایراد دارد. روی کاشی‌ها ساب زدند و به طور ناشیانه این کار انجام شد. اینطور به نظر می‌رسد که پیمانکار تنها به سلیقه خود مرمت کرده است. عامل همه این موضوعات نبود نظارتی صحیح، اصولی و نبود طرح جامع مرمت برای گنبد است. هیچ کدام از مسئولان این فاجعه را بر عهده نمی‌گیرند. مرمت‌گر و کارشناس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی - تاریخی می‌گوید: امکان اصلاح وجود دارد و مرمت آن اصلاح شدنی است اما برای برطرف کردن کژی و خمیدگی باید بخشی را بازچینی کنند که باعث شکستگی در کاشی‌ها می‌شود.

در همین راستا سید عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دیروز چهارشنبه ۵ مردادماه ۱۴۰۱ در حاشیه جلسه هیئت دولت گفت: «پس از آنکه داربست‌ها باز شد، اشکالاتی در نحوه مرمت مشاهده شد. به سرعت به پژوهشگاه میراث‌فرهنگی ماموریت دادم که با همکاری معاونت میراث‌فرهنگی موضوع را بررسی کنند.»

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با اشاره به بررسی مشکل پیش‌آمده در مرمت گنبد مسجد امام(ره) زیر نظر هیئت خبره و‌ کارشناسی تاکید کرد: «باید مشخص شود اشکال به کدام ناحیه‌ برمی‌گردد و سپس متخلفان در طول این ۱۲ سال مشخص شوند.»

ضرغامی تصریح کرد: «مقرر شد بر کل پروژه‌های مرمتی که حساسیت این‌چنینی دارد و کار مرمت آنها در طول سال‌های مختلف انجام می‌شود، نظارت همه جانبه‌ای صورت گیرد که مشکلاتی از این قبیل نداشته باشیم.»

وی افزود: «هرچند که برخی برای اتفاقی که افتاده توجیه دارند، اما هیچ توجیهی قابل قبول نیست و دستور رسیدگی و برخورد جدی برای تکرار نشدن چنین مواردی را داده‌ام.»

حیات سی و سه پل در دستان زاینده رود

تَرک‌های لبان تشنه سی و سه پل کام مسافران و مجاوران نصف جهان را تلخ کرده است. پلی که قرن‌ها جز شاهکارهای معماری اصیل ایرانیان بود، در حال جان دادن است. از زمانی که زاینده رود خشک شد، سی و سه پل حال خوبی نداشت. هر روز پیکره پیر این پل که قرن‌ها به عنوان یکی از شاهکارهای بین‌المللی ایران شناخته می‌شد، خمیده تر می‌شود. تَرک‌های بزرگ و کوچکی که بر پیکره این اثر ماندگار تاریخی پدیدار می‌شود، ادامه حیات را برایش سخت تر می‌کند.

در کنار دیگر معایبی که خشک شدن زاینده رود دارد باید به این نکته توجه داشت که با بی‌توجهی مسئولان این رود احتمال منجر به ریزش سی و سه پل می شود. حیات این پل به جاری بودن زاینده رود بستگی دارد. پایه و فونداسیون این پل به گونه‌ای طراحی شده که استحکام آن تنها در رطوبت است. خشکی ادامه‌دار رودخانه در دراز مدت سی‌وسه‌پل را به خطراتی رو به رو می‌کند.

گرمایش حمام تنها با یک شمع

چگونه یک شمع می‌تواند یک مخزن آب را گرم کند؟ حمام شیخ بهایی نمونه کامل از یک حمام عمومی است. یکی دیگر از شاهکارهای معماران ایرانی گرم شدن منبع حمام با شمعی که همواره روشن است. بسیاری از بناهای اصفهان دارای معماری هایی بوده که پس از مدتی کشف شدند. به طور مثال راز حرکت مناره‌های منار جنبان از نظر سازه‌ای اکنون برای ما مکشوف است اما در ارتباط با حمام شیخ‌بهایی هنوز هیچ چیز به شکل قطعی مشخص نشده است. البته گفته شده است این شعله به کمک گازهای ناشی از فاضلاب مسجد جامع و روغن‌های سوختنی همیشه روشن نگه داشته می‌شد تا گرمای حمام را تامین کند. این موضوع سالیان سال ذهن دانشمندان جهان را مشغول کرده است.

یکی از دلایل خاموشی شعله شمع حمام شیخ بهایی این است که تعدادی از پژوهشگران خارجی در زمان صفویه و قاجار برای پی بردن به راز شمع، بخشی از سازه‌ اصلی را تخریب و پس از آن شمع خاموش شد.

مترو اصفهان ویرانی به بار می‌آورد

خط یک متروی اصفهان از شمال شهر شروع می‌شد و تا جنوب ادامه دارد. چهار ایستگاه این خط در بافت تاریخی شهر قرار می‌گیرد و شامل ایستگاه‌های شهدا، تختی، انقلاب و سی‌وسه پل است که از خیابان چهارباغ عباسی عبور می‌کند. البته هنوز به بهره‌برداری نرسیده‌اند. در جریان حفاری‌های ابتدایی مترو آسیب‌های جدی به پایه‌های سی‌وسه پل وارد شد و بخشی از باروی اصفهان که یک دیوار خشتی و مربوط به قرن ۵-۴ هجری در محدوده دروازه‌دولت واقع بود، به دلیل گود‌برداری‌های غیراصولی برای احداث مترو تخریب شد. همچنین در جریان حفاری‌های صورت گرفته در محدوده بافت تاریخی اصفهان پایه‌های کاخ جهان‌نما و آثاری از آبراهه‌ای مربوط به دوران صفوی کشف شد اما پروژه ساخت مترو همچنان ادامه پیدا کرد و شهرداری قول داد تا با حفظ این آثار پروژه مترو را ادامه دهد.

این وعده‌ها در صورتی عنوان می‌شوند که کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند نه تنها حفاری و ساخت تونل در زیر آثار تاریخی موجب آسیب دیدن این آثار می‌شوند بلکه عبور هر روزه قطار مترو و لرزش‌هایی که بر اثر این عبور دارد نیز تهدیدی جدی برای این آثار خواهد بود. از انجا که سازه بناهای تاریخی اصفهان از ملات است، ارتعاشات مترو چسبندگی بین ملات را از بین می‌‌برد و باعث آسیب به این بناها می‌شود. مسئولان شهرداری همچنان معتقدند، متروی اصفهان تهدیدی برای تاریخ اصفهان نخواهد بود.

میدان نقش جهان در آستانه تخریب

میدان نقش جهان و مجموعه بازارهای اطراف آن در زمان شاه عباس اول در آغاز قرن هفدهم میلادی ساخته شده است. این بنا در سال ۱۳۱۰ شمسی ثبت ملی و در سال ۱۳۵۸ به همت شهریار عدل، در زمره نخستین آثار ایران در فهرست جهانی یونسکو درآمد. این میدان در طول تاریخ به‌عنوان مرکز فرهنگ، اقتصاد، مذهب، قدرت اجتماعی، حکومت و سیاست مطرح بوده و به همین دلیل حائز اهمیت است. محوطه این میدان متعلق به شهرداری اصفهان است و این میراث جهانی توسط اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان اداره می‌شود. بازارهای اطراف میدان در اختیار اداره اوقاف اصفهان است و منابع مالی آن از طریق بودجه ملی، شهرداری اصفهان و افراد خصوصی تأمین می‌شود. حالا با وجود متولیان بسیاری که دارد، در شرایط نامناسب ظاهری به سر می‌برد و آسیب‌های بسیاری بر این بنا وارد شده است. وضعیتی که تداوم آن، ساختار وجودی این بنای تاریخی را تهدید می‌کند. حفظ ارزش این بنای جهانی در طول زمان مستلزم تصویب و اجرای برنامه مدیریتی با مشورت همه ذی‌نفعان است و باید با در نظر گرفتن نیازهای زیرساختی، چشم‌اندازی با هدف «اطمینان از عدم آسیب دیدن این بنا از اثرات نامطلوب توسعه» در دراز مدت تعریف شود.

اصفهان طی ۲۰ سال آینده نابود می‌شود

اصفهان، در زمین خود دارای صدها اثر تاریخی و میراث با ارزش است. فرونشست برای این شهر و تمدن تهدیدی جدی به حساب می‌آید. از خشکسالی هایی که طی ۱۲ سال گذشته گریبان شهر اصفهان را گرفته تا چاه‌های متعددی که شهرداری در حریم رودخانه زاینده رود حفر کرده است؛ برای اصفهان مشهور به نصف جهان خطرناک است. تداوم هرکدام از این روندها بخش هایی از آثار تاریخی اصفهان را تخریب خواهد کرد. اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، پیش‌بینی می شود که در ۲۰ سال آینده آثار تاریخی اصفهان به دلیل فرونشست خاک، در میدان نقش جهان تخریب شوند.

منبع:روزگار معدن