با ساختمان ‌ های سر به فلک کشیده و خودروهایی که تعداد آنها از شمارش خارج است دیگر مدت ‌ هاست که خبری از آرامش نیست. کسب ‌ وکار برای امرار معاش، امری واجب است، این در حالی است که توسط برخی از مشاغل سد معبر، انباشت ضایعات، پخش انواع آلاینده ‌ ها، آلودگی ‌ های صوتی، سمعی و بصری ایجاد می ‌ شود؛ هرچند وجود این مشاغل ضروری است و روزانه بسیاری از نیازهای ما توسط آنها برطرف می ‌ شود. بنا بر آنچه گفته شد مسئولان مربوطه باید فکری به حال این مشاغل کنند تا «نه سیخ بسوزد و نه کباب». در همین راستا در سال ۹۶ آیین ‌ نامه ساماندهی مشاغل، اصناف و فعالیت ‌ های شهری در 3 بند ازسوی معاون اول رئیس ‌ جمهوری وقت ابلاغ شد تا از این طریق خروج بنگاه ‌ های مزاحم از سطح شهر تسریع شود، اما ظاهرا پس از گذشت ۶ سال هنوز آن تسریعی که باید در این اقدام صورت نگرفته و شاهد حضور مشاغل آلاینده در شهر هستیم. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت مشاغل آلاینده پرداخته است.

گذری بر آیین ‌ نامه ساماندهی مشاغل

اواخر سال 96 هیات وزیران به پیشنهاد وزارت کشور آیین ‌ نامه ساماندهی مشاغل، اصناف و فعالیت ‌ های شهری را تصویب کرد. براساس بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری ‌ ها، باید از ایجاد و تاسیس کلیه اماکنی که به ‌ نحوی موجب بروز مزاحمت برای ساکنان یا مخالف اصول بهداشت در شهرها هستند، جلوگیری شود؛ به ‌ نحوی که در این ماده شهرداری مکلف است از تاسیس تمام مشاغلی که ایجاد مزاحمت و سروصدا می ‌ کنند یا تولید دود یا عفونت یا تجمع حشرات و جانوران را به ‌ دنبال دارند، جلوگیری کند و در تخریب کوره ‌ های آجر و گچ و آهک ‌ پزی و خزینه گرمابه ‌ های عمومی که مخالف بهداشت است، اقدامات لازم را به عمل آورد. در آیین ‌ نامه ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری، 3 تکلیف برای وزارت صنعت، معدن و تجارت و اتاق اصناف ایران در نظر گرفته شده است. در یکی از بندهای این آیین ‌ نامه ایجاد ظرفیت برای استقرار صنوف موجود در شهرها و شهرک ‌ های صنفی و راه ‌ اندازی سامانه ‌ های خدمات الکترونیک مشاغل شهری به ‌ عنوان مهم ‌ ترین تکالیف و وظایف هدف ‌ گذاری شده قید شده است. از سوی دیگر، الزام به گذراندن دوره ‌ های آموزشی، محیط زیست، بهداشت و ایمنی از سوی صاحبان و کارکنان واحدهای صنفی براساس ماده (۱۷) قانون نظام صنفی کشور مصوب ۱۳۸۲ نیز بر عهده وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری اتاق اصناف ایران قرار گرفته، اما براساس بند (ت) ماده (۵) این آیین ‌ نامه، اتاق اصناف ایران موظف شده ایجاد و تکمیل بانک اطلاعات مشاغل، اصناف و فعالیت ‌ های شهری با قابلیت دسترسی عام و بروزرسانی مستمر آن با همکاری شهرداری ‌ ها و ادارات صنعت، معدن و تجارت را با اولویت شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت در دستور کار قرار دهد. براساس دسته ‌ بندی صورت گرفته کارگاه ‌ های تولید آسفالت، تولید شن و ماسه، چرم ‌ سازی، دباغی، سالامبورسازی، روده پاک ‌ کنی، کشتارگاه دام و طیور، پایانه ‌ های بار و انبار موسسات باربری، شارژ گاز در کپسول، همه آب ‌ فلزکاری ‌ ها (آب ‌ کاری)، رنگ ‌ کاری پروفیل آلومینیومی (رنگ کوره ‌ ای) نیز جزو مشاغل و صنوفی هستند که به ‌ دلیل آلودگی و مزاحمت زیاد و شرایط ناایمن نمی ‌ توانند در محدوده شهر فعالیت کنند. در کنار مشاغل مذکور همه ریخته ‌ گری ‌ ها و ذوب فلزات از جمله چدن، مس، فولاد، مفرغ و برنز، آلومینیوم، سرب؛ مراکز بازیابی اوراق انواع خودرو، موتورسیکلت و ماشین ‌ آلات راهسازی، صنعتی و کشاورزی، انبار انواع پسماند و ضایعات قابل بازیافت مشتمل بر فلزی، قراضه ‌ ها، کاغذ و مقوا، لاستیک و پلاستیک، پتو و تعمیرگاه ماشین ‌ آلات سنگین نیز جزو مشاغل و صنوف ممنوع ‌ الفعالیت در محدوده شهر هستند.

مشاغل مزاحم نباید در شهر ایجاد شوند

قاسم نوده ‌ فراهانی، رئیس اتاق اصناف ایران درباره انتقال مشاغل مزاحم به خارج از شهر به صمت گفت: مشاغل مزاحم نباید در شهر ایجاد و تاسیس شوند. طبق بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری ‌ ها، ماموریت اصلی شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل این است که از ایجاد شغل مزاحم در محدوده داخل شهر جلوگیری کند. در مجموع با انتقال مشاغل مزاحم به خارج از شهر بسیار موافق هستم و اتاق اصناف در کنار این صنف ‌ ها است و به آنها کمک می ‌ کند. تاکنون نیز کارهای زیادی برای ساماندهی مشاغل انجام شده است.

وی در ادامه با اشاره به برخی مشاغل خارج ‌ شده از شهر اظهار کرد: مشاغلی مانند درودگران، آهن ‌ فروشان و صنایع چرم از شهر خارج شده ‌ اند و در آینده باقی مشاغل مزاحم نیز از شهر خارج می ‌ شوند. اتاق اصناف در کنار این مشاغل قرار دارد تا در آینده از شهر خارج شوند و به حاشیه ‌ های شهر بروند، این در حالی است که در این مراحل باید تمامی سازمان ‌ های ذی ‌ ربط حضور فعال داشته باشند.

دسترسی سخت

نوده ‌ فراهانی با اشاره به نیازهایی که ممکن است در شهر به برخی از مشاغل ایجاد شود، افزود: هنگامی که منطقه ‌ ای بورس شغلی خاص می ‌ شود مردم راه ‌ های دسترسی به آن را پیدا می ‌ کنند؛ همان ‌ گونه که بسیاری از مراکز خرید این روزها در حاشیه اتوبان ‌ ها ساخته می ‌ شوند، اما مشتریان زیادی دارند.

ارائه تسهیلات به اصناف

رئیس اتاق اصناف ایران درباره چگونگی انتقال و ساخت ‌ وساز برای صنوف مشمول قانون انتقال، توضیح داد: زمین ‌ های تفاهم ‌ شده در آینده ساخته و سند رسمی به متقاضیان تحویل خواهد شد. این افراد هزینه زمین را با قیمت دولتی و هزینه ساخت را به ‌ صورت اقساطی پرداخت می ‌ کنند. شاید نیاز باشد فقط ۳۰ درصد هزینه نقد داده شود و باقی هزینه به ‌ صورت اقساطی پرداخت می ‌ شود.

ضرورت بازنگری در آیین ‌ نامه ساماندهی مشاغل

تا دهه 70، بازار آهن تهران در منطقه خیام و مولوی، یعنی بخش مرکزی تهران واقع بود. قرار گرفتن بازار بزرگی مانند بازار آهن در بخش مرکزی تهران، مشکلات زیادی را ایجاد می ‌ کرد که از آن جمله می ‌ توان به مواردی چون آلودگی هوا، افزایش ترافیک به ‌ دلیل تردد وسایل نقلیه سنگین، آلودگی ‌ های صوتی در اثر عبور و مرور شبانه خودروهای حمل بار و... اشاره کرد. وجود چنین مشکلاتی سبب شد در اواسط دهه ۷۰ ، شهرداری تهران تصمیم به انتقال این بازار به منطقه شادآباد و بازار آهن فعلی بگیرد.

حمیدرضا رستگار، رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد تهران درباره مشاغل مزاحم شهری به صمت گفت: دستورالعمل اجرایی ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری سال 97 ازسوی وزیر کشور ابلاغ شد و پس از این آیین ‌ نامه بسیاری از صنوف برای مثال آهنگران به اجرای آن پرداختند و به خارج از شهر رفتند.

وجود این مشاغل در شهر نیاز است

وی با اشاره به خروج بیشتر مشاغل مزاحم شهری اظهار کرد: همه اصناف باید به ‌ منظور رفع نیاز شهروندان فعالیت خود را در سطح شهر داشته باشند؛ همان ‌ گونه که در بسیاری از خیابان ‌ های شهر امکان ادامه فعالیت برخی از صنوف وجود دارد و مشکلی ایجاد نمی ‌ شود.

هرچند امکان فعالیت برخی از صنوف به ‌ دلیل حمل ‌ ونقل و ... در داخل شهر وجود ندارد، اما فعالیت خارج شهر نیز موجب بروز خلل در تردد بین ‌ شهری می ‌ شود و مشکلاتی را به همراه دارد.

رقابت بین اصناف

رستگار با اشاره به متمرکز شدن آهن ‌ فروشان در بازار آهن و جمع ‌ آوری مشاغل آلاینده در خارج از شهر بیان کرد: زمانی که یک صنف در محلی متمرکز باشد هنگام خرید، مشتری می ‌ تواند تنوع کالا را ببیند و رقابت بین اصناف نیز موجب کاهش قیمت می ‌ شود؛ در نتیجه می ‌ توان گفت این سیاست اثر مثبتی داشته باشد.

ما برای جابه ‌ جایی آهن و فولاد پیشنهاد دادیم دفاتر فروش در سطح شهر فعالیت کنند و انبارها نیز در نزدیک ‌ ترین محل در شهر باشند.

رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد تهران با انتقادی نسبت به آیین ‌ نامه ساماندهی مشاغل و اصناف مزاحم شهری گفت: بهتر است این آیین ‌ نامه با نظرسنجی از اتحادیه ‌ های مختلف و فعالان این حوزه بازنگری شود تا ابعاد مختلف این موضوع دقیق ‌ تر بررسی شود. برای مثال بخشی از هزینه جابه ‌ جایی این اصناف باید با ارائه تسهیلاتی توسط دولت جبران شود. نهادهای بسیاری در این موضوع دخیل هستند. این آیین ‌ نامه اگر با تمام موارد ذکرشده به ‌ درستی اجرا شود اثرات مثبتی دارد.

سخن پایانی

مشاغل پرسروصدا و صنوف آلاینده که این روزها به ‌ عنوان یک معضل اجتماعی نه ‌ تنها داد مردم را درآورده ‌ اند، بلکه موجب ناخوشایندی جلوه شهر شده ‌ اند، با وجود وعده مسئولان، همچنان در داخل شهر روزگار می ‌ گذرانند.

شرایط به ‌ گونه ‌ ای است که ساعت بیداری ساکنان مناطق مجاور این مشاغل مزاحم بستگی به میزان کار و تعداد سفارش ‌ ها دارد؛ به این صورت که هر قدر سفارش ‌ ها بیشتر باشد ساکنان باید زودتر از خواب بیدار شوند، چون صدای ناشی از فعالیت این مشاغل جای خود را به ساعت کوکی ‌ های منزل داده و با ایجاد سروصدا ساکنان را بیدار می ‌ کند. البته در روزگاری که کسب درآمد بسیار سخت است و به ‌ قولی «هزاری زیر پای فیل است» جلوگیری از کسب درآمد تعداد زیادی از مشاغل به ‌ بهانه آلاینده بودن کار پسندیده ‌ ای نیست؛ هرچند این موضوع نمی ‌ تواند تلخی آسیب ‌ های این مشاغل به شهروندان را از بین ببرد. صاحبان این ‌ گونه مشاغل یا باید رفع مزاحمت کنند یا به شهرک ‌ های صنعتی واقع در حریم شهرها انتقال یابند. با این همه برخی از صاحبان این ‌ گونه مشاغل، اعتنایی به تذکرات شهروندان نداشته و به کار خود ادامه می ‌ دهند.

البته برخی از شاغلان این اصناف معتقدند در اصل این ساکنان ساختمان ‌ های مسکونی هستند که مزاحم ‌ کسب ‌ وکار این واحدهای صنفی شده ‌ اند. به ‌ گفته این گروه زمانی ‌ که آنها واحد خود را راه ‌ اندازی ‌ کرده ‌ اند در فضای اطراف محل کسب آنها چیزی جز بیابان و زمین بایر نبوده و حالا با توسعه شهرنشینی این محل ‌ های کسب در وسط شهر و میان انبوه خانه ‌ ها و آپارتمان ‌ ها قرار گرفته ‌ اند.

آنها می ‌ گویند حالا که شهر به ‌ تدریج بزرگ شده و خانه ‌ های مسکونی همسایه این واحدهای صنفی شده ‌ اند، بهتر است که ساکنان طلبکارانه برخورد نکنند.

از سوی دیگر به ‌ عقیده برخی کارشناسان، کوچ مشاغل مزاحم از سطح شهر به خارج از شهر یا به شهرک ‌ های صنفی نه ‌ تنها به ‌ لحاظ هزینه ‌ های تولید برای اصناف ‌ به ‌ صرفه خواهد بود، بلکه به لحاظ اجتماعی نیز از آنجا که برخی مشاغل، آلاینده محسوب می ‌ شوند، نیاز است برای کاهش آلودگی هوای شهر به خارج از شهرها هدایت شوند. اکنون با گذشت 6 سال از دستور برای تسریع در اجرای آیین ‌ نامه ساماندهی مشاغل، اصناف و فعالیت ‌ های شهری خبری از ساماندهی نظام ‌ مند و گسترده نیست و اگر هم هست، سرعتی در کار نیست. حتی پس از گذشت این زمان هنوز زیرساخت خاصی برای ساماندهی این مشاغل در نظر گرفته نشده است. گویا معنای واژه «تسریع» در فرهنگ لغت تغییر کرده است؛ البته در مواردی خاص!