مزد منطقه‌ای؛ از نگاه مثبت تا منفی
در سال‌های گذشته مزد منطقه‌ای در جلسات شورای‌عالی کار در زمان تعیین حداقل دستمزد مطرح می‌شده اما به دلایل گوناگون از جمله نبود زیرساخت‌های کافی برای اجرایی شدن آن تصویب نشده است. در روزهای ابتدایی امسال نیز برخی از مسئولان و مدافعان مزد منطقه‌ای بر اجرایی شدن این طرح پافشاری کردند. سال گذشته نیز معاون وزیر کار از بررسی تعیین حداقل مزد کارگران به صورت منطقه‌ای خبر داد و با وجود مخالف‌های بسیار، این بررسی باز هم راه به جایی نبرد. در مقابل، مخالفان اجرای این نظام دستمزدی معتقدند مزد منطقه‌ای در ظاهر تعیین دستمزد کارگر را به سمت مذاکره میان کارگر و کارفرما هدایت می‌کند اما نه‌تنها در شرایط کنونی، کارگر فاقد قدرت لازم برای چانه‌زنی است، بلکه با برداشته شدن دستمزد ملی( یکسان و غیر منطقه‌ای)، بسیاری از حمایت‌های قانونی از حقوق و دستمزد کارگران از دست می‌رود.
صمت در این گزارش نگاهی به نظر موافقان و مخالفان اجرای طرح انداخته است.
نگرانی بابت اجرای مزد منطقه‌ای بی‌مورد است
رئیس اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی فارس با بیان اینکه موضوع مزد منطقه‌ای در قانون وجود دارد، اظهارکرد: اجرایی شدن مزد منطقه‌ای نیازمند تصمیم‌گیری شورای‌عالی کار بوده و این مجوز توسط کانون شورای‌عالی کار صادر شده است.
جمال رازقی با بیان اینکه مزد منطقه‌ای باعث تضعیف نیروی کار نمی‌شود، گفت: میزان حقوق و دستمزد فردی که در پتروشیمی کار می‌کند نباید با حقوق یک کارگر در شهر یکسان باشد.
رئیس اتاق بازرگانی فارس با اشاره به اینکه قطعا قدرت مالی کارفرماها در شرکت‌های بزرگ مانند پتروشیمی و... بسیار بیشتر از کارگاه‌ها و واحدهایی تولیدی در شهرهای کوچک است، بیان کرد: اگرچه پتروشیمی‌ها و شرکت‌های بزرگ فولاد در مناطقی مستقر شده‌اند که از آب و هوای مناسبی برخوردار نیستند اما نباید میزان حقوق افراد در مناطق مختلف با یکدیگر یکسان باشد.
این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه مزد فردی که در استان سیستان و بلوچستان فعالیت می‌کند نباید با شخصی که در تهران کار می‌کند، برابر باشد، ادامه داد: اگرچه میزان حداقل معیشت در مناطق مختلف با یکدیگر تفاوت دارد و شاید فردی که در روستا و در بخش کشاورزی کار می‌کند، بتواند اموراتش را ماهانه با ۴ تا ۵ میلیون تومان بگذراند اما هزینه ماهانه زندگی برای فردی که در تهران زندگی می‌کند، حداقل ۱۰ میلیون تومان است. این موضوع به صراحت در قانون هم پیش‌بینی شده است. وی با اشاره به اینکه بسیاری از هزینه‌ها و نرخ اقلام در شهرها و روستاها با یکدیگر تفاوت دارد، افزود: قطعا نرخ اجاره منزل در شهرهای بزرگ، بسیار بیشتر از شهرها و روستاهاست. این فعال اقتصادی با بیان اینکه نگرانی فعالان کارگری از اجرایی شدن مزد منطقه‌ای، اشتباه است، گفت: ظرفیت مزد منطقه‌ای در قانون وجود دارد و بی‌شک اجرایی شدن این قانون می‌تواند مفید و مناسب باشد.
رئیس اتاق بازرگانی فارس با اشاره به اینکه مسئولان باید موضوع مزد منطقه‌ای را در استان‌ها اجرا کنند، ادامه داد: بی‌شک مسئولان نباید از ایجاد تحول در اجرای مزد منطقه‌ای هراسی نداشته باشند.
رازقی با بیان اینکه اجرا نشدن مزد منطقه‌ای هیچ منطق و دلیل مناسبی ندارد، افزود: من دلیل مخالفت جامعه کارگری با اجرا شدن مزد منطقه‌ای را نمی‌دانم.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه نرخ تورم در شهرهای بزرگ و کوچک و روستاها با یکدیگر تفاوت دارد، اظهارکرد: قطعا هزینه حمل‌ونقل فردی که در شهر کوچک زندگی می‌کند با تهران و... متفاوت است.
تحقق مزد منطقه‌ای مهاجرت را گسترش می‌دهد
استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا با بیان اینکه متاسفانه تحقق موضوع مزد منطقه‌ای باعث مهاجرت گسترده مردم از شهرهای کوچک و روستاها به کلانشهر‌های می‌شود، گفت: اگرچه میزان دستمزدها و هزینه‌های زندگی در شهرهای بزرگ به مراتب بیشتر از شهرهای کوچک و روستاهاست اما عملیاتی شدن مزد منطقه‌ای مشکلات عجیب و غریبی را به جامعه اضافه می‌کند.
حسین راغفر با اشاره به اینکه اجرایی شدن مزد منطقه‌ای باعث ایجاد تبعیض می‌شود که به هیچ وجه نمی‌توان به آن رسمیت بخشید، افزود: تفاوت میان دستمزد در شهرها و روستاها، مشکلاتی را ایجاد می‌کند.
استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا با بیان اینکه متاسفانه در موضوع دستمزد مسئله را گم کرده‌ایم، بیان کرد: نابرابری‌های فاحش منطقه‌ای باعث ایجاد مشکلات متعدد شده است.
وی با اشاره به اینکه تا زمانی که فاصله میان شهرها و روستاها و فرصت‌های اشتغال میان شهرهای بزرگ و کوچک کاهش پیدا نکند، همچنان در بسیاری از بخش‌ها شاهد مشکلاتی خواهیم بود، گفت: عدم‌ایجاد توسعه متوازن باعث بروز مشکلات بزرگ می‌شود.
راغفر با اشاره به اینکه پرداخت یارانه از دیگر مشکلات در بخش دستمزدها به شمار می‌رود، افزود: متاسفانه یکسان بودن میزان یارانه‌ها در نقاط شهری و روستایی، بسیار اشتباه است.پرداخت یارانه یکسان در تمام مناطق به نفع افرادی است که در روستاها زندگی می‌کنند، چراکه هزینه زندگی در روستاها بسیار ارزان‌تر است.
این استاد اقتصاد در ادامه با بیان اینکه ایجاد نظام سیاسی منسجم نیازمند توازن توسعه اقتصادی در جامعه است، گفت: وجود قوانینی مانند مزد منطقه‌ای، پیامدهای بسیار متفاوتی دارد و باعث نقض‌غرض می‌شود و به جای تضمین شغل، از افراد جویای کار بیگاری می‌کشند.
این اقتصاددان با اشاره به اینکه در حال‌حاضر تعداد زیادی برای اشتغال و درآمدزایی از روستاها و شهرهای کوچک به کلانشهر‌های مهاجرت می‌کنند و شب‌ها در خودرو می‌خوابند، اظهارکرد: توسعه‌نیافتگی در شهرهای کوچک و روستاها باعث شده با چنین پدیده‌هایی مواجه شویم.استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا با بیان اینکه بهتر است نمایندگان به عوامل ایجاد اشتغال و توسعه متوازن بیندیشند، افزود: قطعا ایجاد اشتغال باعث ایجاد توازن در دستمزدها می‌شود.
راغفر با اشاره به اینکه در حال‌حاضر مزدهای سلیقه‌ای در جامعه وجود دارد، تصریح کرد: در شرایط فعلی نیروی‌کار در روستاها استثمار می‌شود و کارفرماها مزد اندکی به کارگران شالیزارها و مزارع کشاورزی می‌پردازند.
وی با بیان اینکه معتقدم مشکل حقوق و دستمزدها را نمی‌توانیم با طرح‌هایی مانند مزد منطقه‌ای حل کنیم، گفت: قطعا با ایجاد اشتغال است که می‌توان مشکل مزد و حقوق را حل کرد.
چالش‌های منطقه‌ای شدن دستمزد
یکی از راهکار‌هایی که مطرح می‌شود و کارفرمایان تمام قد از آن دفاع می‌کنند، منطقه‌ای کردن دستمزد است، این‌گونه کارگرانی که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند، چون هزینه زندگی بالاتری نسبت به مناطق دیگر دارند، مزد بیشتری دریافت کنند. شاید هزینه‌های زندگی در استان‌ها و شهرهای مختلف تفاوت‌هایی با هم داشته باشند اما این تفاوت آن‌قدر نیست که به تفاوت مزد منطقه‌ای منجر شود. افزایش مهاجرت و ایجاد نابسامانی در پرداخت مزد و مشکلات بیمه‌ای و نارضایتی برخی کارگران، آثاری است که مزد منطقه‌ای به بار می‌آورد.
به علاوه اینکه بسیاری معتقدند مزد منطقه‌ای به مهاجرت کارگران به مناطقی که دستمزد بیشتری در آن پرداخت می‌شود، می‌انجامد و اغلب آنها به تنهایی و بدون خانواده‌هایشان راهی شهرهای بزرگ می‌شوند تا پول بیشتری دربیاورند و به خانواده‌شان بدهند و این موضوع مشکلات و آسیب‌های بعدی را به‌دنبال می‌آورد.
هادی ابوی، دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره مزد منطقه‌ای گفت: زمانی باید از مزد منطقه‌ای صحبت کنیم و درباره آن تصمیم بگیریم که کارگران از نظر معیشتی و دستمزدی به یک حداقلی رسیده باشند. مثلا بگوییم اگر هزینه یک زندگی معمولی و حداقلی ۱۰ میلیون تومان است، این مبلغ به همه کارگران کشور داده شود.
دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران بیان کرد: یکی از مباحثی که در موضوع مزد منطقه‌ای مطرح شده این است که کارگر صنفی که در یک خیاطی مشغول به کار است و کارفرمایش یک محل درآمدی دارد که با بخشی از آن دستمزد کارگر را می‌دهد و با بخش دیگر درآمد خود، اجاره می‌پردازد، با کارگر یک واحد تولیدی که بزرگ است و بازار مصرف خوبی دارد، نمی‌توان یکسان در نظر گرفت.
ابوی ادامه داد: اگر مزد منطقه‌ای شود، بخشی از کارفرماها بیچاره می‌شوند و برخی کارگر‌ها هم به مشکل برمی‌خورند. اما ما در دستمزد فراگیر می‌گوییم این مزد حداقلی است و بالاتر از این میزان مزد را عرضه و تقاضا مشخص می‌کند. او درباره فنی بودن برخی کارگران تصریح کرد: بعضی از کار‌ها فنی هستند و کارگرانی که مهارتی بلد هستند و تخصص دارند با حداقل دستمزد سرکار نمی‌روند و می‌گویند این حقوق برای مهارتی که دارند، کم است.
دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران تصریح کرد: اگر حق افزایش تولید، کارانه و تشویقی که در قانون پیش‌بینی شده پرداخت شود، دیگر نیازی به مزد منطقه‌ای نیست.
ابوی درباره پیامدهای مزد منطقه‌ای اظهارکرد: در مزد منطقه‌ای باید بگوییم که مثلا در روستا هزینه زندگی کمتر است، پس مزد هم کمتر بدهیم. در این شرایط، مهاجرت اتفاق می‌افتد. مثلا اگر به کسی که در چناران زندگی می‌کند، بگوییم که دستمزد شما ۲ میلیون تومان است و به کسی که در مشهد است، ۶ میلیون تومان مزد بدهیم، مهاجرت اتفاق می‌افتد.
او بیان کرد: زحمت‌های بسیاری کشیده شده تا جلوی مهاجرت گرفته شود، چون اگر روستاهای ما خالی از سکنه نمی‌شد و مهاجرت شدید نداشت، ما امروز مشکل کمبود آب نداشتیم و این واقعیتی است که باید بپذیریم.
دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران گفت: دستمزد کنونی براساس چندین مولفه مثل شرایط اقلیمی، مسائل اقتصادی و اجتماعی تعیین می‌شود که برخی این مباحث را نمی‌بینند و متاسفانه مزد منطقه‌ای را مطرح می‌کنند. دیگر دوره آزمایش کردن و اینکه ببینیم چه اتفاقی می‌افتد، گذشته است. مزد منطقه‌ای به جز ایجاد مشکل، هیچ کار دیگری نمی‌کند و فایده‌ای نخواهد داشت.
سخن پایانی
در مجموع مدافعان مزد منطقه‌ای بر این باور هستند که به‌دلیل اینکه هزینه‌های خانواده‌های کارگری در شهرهای مختلف یکسان نیست، دستمزد نیز نباید یکسان باشد. آنها همچنین می‌گویند که دستمزد پایین در بعضی مناطق منجر به جذب سرمایه‌گذار و توسعه خواهد شد. این در حالی است که مخالفان مزد منطقه‌ای، یکی از مهم‌ترین زیان‌های مزد منطقه‌ای را تشدید نابرابری در کشور و مهاجرت از شهرهای کوچک به بزرگ می‌دانند.
