صنعت نساجی به‌عنوان یک صنعت مادر در مسیر افزایش کیفیت محصولات ایرانی گام برمی‌دارد، اما وجود چالش‌های متعدد برای رشد صنعت نساجی در کشور سبب شده شاهد کاهش میزان تولید پوشاک در ایران از یک طرف و نزول کیفیت پوشاک تولید ایرانی در قیاس با تولیدات مشابه خارجی از سوی دیگر باشیم. این صنعت در سال‌هایی بسیار پررونق و موفق بوده و ظرفیت بازگشت به‌روزهای خوش پیشین را دارد. برگزاری نخستین نمایشگاه پارچه و صنایع وابسته بهانه‌ای شد تا از زوایای پیدا و پنهان این صنعت و فراز و فرودهای آن بگوییم. این نمایشگاه ۱۸ تا ۲۱ شهریور در مرکز نمایشگاهی شهر آفتاب برگزار شد.

سهم بالای صنعت نساجی در ارزش افزوده صنعتی

صنعت نساجی در ایران دارای قدمتی طولانی بوده و یکی از مهم‌ترین بخش‌‌های اشتغالزا به شمار می‌رود. نساجی در میان نیازهای اساسی اقتصادی در درجه سوم اهمیت پس از موادغذایی و مسکن قرار دارد و ۴ درصد ارزش افزوده صنعتی و ۱۰ درصد از کل صادرات صنعت کشور را شامل می‌شود. براساس آمار، حدود ۱۸ درصد اشتغال در صنعت مربوط به نساجی است و بنابراین رفع مشکلات این صنعت از اهمیت بالایی برخوردار است.مزایای متنوع این صنعت ازجمله ارزآوری، تولید ثروت ملی، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به سایر صنایع و همچنین ارزش‌افزوده بالا، موجب شده بسیاری از کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته امروز جهان، صنعتی شدن خود را از صنایع نساجی و پوشاک آغاز کنند. این صنعت در کشور ما نیز همواره موردتوجه بوده و دارای ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل بسیاری است. بـراساس سند چشم‌انداز، صنعت نساجی ایران در افـق سـال ۱۴۰۴ باید به رتبه سوم منطقه (خاورمیانه) و رتبه پنجاهم جهان دست پیدا کند. معنی واضح و بدیهی این سخن این است که نام ایران، در حال‌حاضر حتی در میان لیست ۵۰ کشور برتر صنعت نساجی دنیا نیز قرار ندارد. هدف صادراتی این سند نیز رسیدن به مبلغ ۳ میلیارد دلار اعلام شده است. ۱۰ کشور برتر صادرکننده صنایع نساجی، پوشاک و کفش جهان به ترتیب چین، ایتالیا، آلمان، هند، ایالات‌متحده امریکا، ترکیه، بنگلادش، ویتنام، بلژیک و فرانسه هستند. جایگاه ایران در صنعت نساجی از آنجا که حدود ۵۰ کشور جهان، با صادرات سالانه بالای یک میلیارد دلار در زمینه صادرات پوشاک فعال هستند. می‌توان این طور نتیجه گرفت که میزان صادرات سالانه ایران در صنعت نساجی، حتی از یک میلیارد دلار نیز فراتر نمی‌رود. به‌گفته کارشناسان، ایران ظرفیت صادرات بیش از ۱۲ میلیارد دلار منسوجات، پوشاک، کفش و چرم را دارد. این در حالی است که هدف‌گذاری صادراتی صنعت نساجی و پوشاک در کشور ترکیه، برای سال ۱۴۰۲ هجری شمسی و دو سال زودتر از سال هدف برنامه راهبردی (۱۴۰۴ شمسی) خواهد بود، افزون بر ۸۰ میلیارد دلار صادرات یعنی ۲۶ برابر برنامه صادراتی ایران در حوزه نساجی و پوشاک در آن سال است.طبق داده‌های مرکز آمار در سال ۱۳۹۰ و گزارش موسسه تامسون رویترز، مصرف سالانه انواع محصولات صنایع نساجی، پوشاک و چرم کشور حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. با استناد به آخرین آمار بانک مرکزی ایران، مصرف سالانه پوشاک خانوار شهری یک میلیون و ۲۷۰ هزار تومان است و مصرف کل بازار داخلی کنونی پوشاک کشور بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال برآورد می‌شود. واضح است که سرانه مصرف جهانی منسوجات و پوشاک به‌مراتب بیشتر از اعداد اعلامی است و یکی از دلایل پایین بودن آن در کشور، کاهش قدرت خرید مردم و رکود اقتصادی در کشور است.

نساجی، پیشرو بخش صنعت

مدیرکل دفتر صنایع منسوجات و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره شرایط روز صنعت نساجی در گفت‌وگو با ایمنا گفت: صنعت نساجی برای یک میلیون نفر در کشور شغل ایجاد کرده است و اکنون ۷ هزار واحد صنعتی نساجی داریم. به‌گفته محسن گرجی ۹۶ هزار واحد صنفی و تولیدی در صنعت نساجی وجود دارند که توانسته‌اند اشتغالزایی کنند. وی افزود: این صنعت سال گذشته، یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار واردات داشته که از این رقم ۷۰۰ میلیون دلار به پارچه اختصاص یافته است. مدیرکل دفتر صنایع منسوجات و پوشاک وزارت صمت با اشاره به وجود ناترازی در تولید پارچه و مواد اولیه مورد نیاز صنعت نساجی گفت: علت رشد واردات به خاطر کم شدن قاچاق است، اکنون این صنعت وارد واردات رسمی شده است. وی با تاکید بر اینکه سال گذشته عمده بودجه نوسازی و بازسازی به حوزه بافندگی اختصاص یافته گفت: اولویت در افزایش تولیدات و تامین نیاز داخلی است و توسعه صادرات در حوزه نساجی در اولویت دوم قرار دارد. گرجی، مدیر کل دفتر صنایع پوشاک و منسوجات وزارت صمت گفت: در سال ۱۴۰۱ صنعت نساجی و پوشاک با رشد ۱۷.۱ درصدی، پیشروترین بخش صنعتی شد و به طور متوسط بالاترین رشد بخش صنعت را داشته است. محسن گرجی ضمن بیان این مطلب افزود: سال گذشته تولید نخ اکریلیک بیش از ۳۰۰ درصد رشد داشت، به طوری که از ۲ هزار تن در سال ۱۴۰۰ به حدود ۷۰ هزار تن رسید. افزایش تولید این نوع نخ در کشور باعث می‌شود ترکیه به عنوان تولیدکننده و عرضه‌کننده این محصول، نرخ فروش الیاف پلی اکریلیک را تنظیم کند. وی بااشاره به برنامه‌ریزی برای تولید ۲۰ تا ۲۵ هزار تن تولید الیاف پلی‌اکریلیک در امسال گفت: این الیاف یکی از مواد اولیه مورد نیاز فرش است، به طوری که در سال گذشته حدود ۳۰۰ میلیون دلار فرش صادر شد. به گزارش بازار، مدیرکل دفتر صنایع پوشاک و منسوجات وزارت صمت در جمع خبرنگاران اظهارکرد: از صادرات حدود ۷۰۰ میلیون دلار محصولات مرتبط با دفتر نساجی و پوشاک و حدود ۳۰۰ میلیون دلار مربوط به صادرات فرش است.

افزایش ۷۰ درصدی واردات پارچه

برخی از اعضای اتحادیه صنف بنکداران و طاقه‌فروشان پارچه تهران با بیان اینکه حدود ۵۰ درصد پارچه‌های موجود در کشور از طریق تولید داخل تامین می‌شود، معتقدند در صورت حمایت از تولیدکنندگان امکان سهم تولیدات داخلی به ۹۰ درصد هم وجود دارد.

محمد ولدخانی یکی از اعضای این اتحادیه در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه بخشی از پارچه‌های رومبلی، مانتو و پرده که تولید داخل ندارد، وارد می‌شوند، گفت: کیفیت برخی پارچه‌های تولید داخل مانند پارچه رومبلی و جین از پارچه‌های ترکیه‌ای هم بهتر است. بنابراین با حمایت دولت از واحدهای تولیدکننده این پارچه‌ّها، امکان رشد تولید در این بخش وجود داشته که در این صورت تولید داخل قادر به تامین ۹۰ درصد نیاز کشور خواهد بود.

ولدخوانی با اشاره به تولید پارچه جین، نخی، کتان، ملحفه، مانتو و چادر مشکی در کشور، تصریح کرد: در بخش چادر مشکی کمبودهایی وجود دارد و از نیاز ۸۰ تا ۹۰ میلیون متری، فقط ۱۰ میلیون متر آن در داخل تولید می‌شود. علت آن، نبود تکنولوژی تولید و فقدان همت و حمایت مسئولان بوده است.

همچنین شاهین کاظمی، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع نساجی ایران نیز با اشاره به آمار تولید و واردات منسوجات گفت کرد: در سال ۱۳۹۸، ۵۴۲ هزار تن انواع اقسام پارچه و الیاف وارد کشور شد که در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به خاطر کرونا واردات دچار رکود شد، اما در سال ۱۴۰۱ هم ۵۶۳ هزار تن پارچه و الیاف وارد کشور.

وی افزود: واردات پارچه در سال گذشته ۷۰ درصد افزایش یافته که تولیدات رونق خوبی داشتند، اما ظرفیت سرمایه‌گذاری در این عرصه را داریم.

عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع نساجی ایران خاطرنشان کرد: این صنعت ارزش سرمایه‌گذاری و تولید پارچه را دارد و مسئولان در وزارت صمت باید به این مباحث توجه کنند که سهم ۹۰ درصدی واردات از الیاف مصنوعی است که این ظرفیت در کشورمان وجود دارد.

دلایل رونق قاچاق پوشاک

قاچاق کالا همواره به علت عدم بازگشت ارز حاصل از فروش به سیستم بانکی و افزایش الگوی مصرفی جامعه، هزینه‌‌هایی را بر اقتصاد کشور تحمیل کرده و سود به جای تولید راهی بازار قاچاق می‌شود. نرخ تمام شده نساجی در کشور ما ۳۰ تا ۴۰ درصد از کشورهای همجوار بالاتر بوده و در کنار این عامل، سهولت

حمل‌ونقل و توزیع محصولات نساجی را مستعد قاچاق کرده است. سعید جلالی‌قدیری، عضو اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران، قاچاق بی‌رویه را از مهم‌ترین مشکلات صنعت نساجی ایران دانسته و گفت: قاچاق پوشاک سبب کاهش میزان فروش محصولات باکیفیت ایرانی شده است.

وی تصریح‌کرد: بازارچه‌های مرزی می‌توانند محلی مناسب برای فروش پوشاک ایرانی باشند به شرطی که دولت در غرب و شرق کشور زیرساخت ایجاد بازارچه‌های مرزی را فراهم کرده تا شاهد رونق این بازارچه‌ها از طریق فروش پوشاک ایرانی باشیم.

این عضو اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران تاکیدکرد: صادرات پوشاک ایران به نقاط مختلف جهان سبب خواهد شد تا شاهد ورود ارز به ایران باشیم که وقوع این اتفاق در حل مشکلات ارزی کشور هم تاثیر مثبت خواهد داشت.

سردرگمی با بخشنامه‌های خلق‌الساعه

جلالی‌قدیری گفت: بخشنامه‌های خلق‌الساعه دولتی در وزارتخانه‌های اقتصادی و صنعتی موجب شده تا فعالان صنایع متعدد ازجمله صنعت پوشاک با سردرگمی عجیبی روبه‌رو شوند که باید برای حل این مشکل، راهکارهای اساسی و مهمی را در نظر گرفت.

وی اضافه‌کرد: از سوی دیگر افزایش نرخ ارز اشتیاق واردکنندگان برای واردات را بیشتر از گذشته کرده است که در این میان هم شاهد افزایش پدیده قاچاق هستیم. از طرف دیگر نقد شدن فروش حاصل از صادرات محصولات نساجی و پوشاک ایرانی به دلیل اعمال تحریم‌های سنگین علیه ایران هر روز سخت‌تر از روز گذشته می‌شود.

جلالی‌قدیری با تاکید بر اهمیت ثبات نرخ ارز گفت: در شرایطی که بازار پوشاک همچنان با مشکلات ریزودرشت دست‌وپنجه نرم می‌کند، شاهد افزایش نوسانات نرخ و کمبود ارز هستیم.

مشکل مواد اولیه و ماشین‌آلات

عضو اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران اظهار کرد: در جلسات متعدد با مسئولان دولتی موضوع واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات برای صنعت پوشاک ایران مطرح شده و این مشکل همچنان پابرجاست.

جلالی‌قدیری گفت: صنایع پوشاک و آرایشی و بهداشتی به‌عنوان دو صنعت مهم کشور بیشترین آمار قاچاق را به خود اختصاص داده‌اند و این در حالی است که افزایش میزان قاچاق به کشور در هر صنعتی به‌طورقطع تبعات منفی خود را بر آن صنعت خواهد گذاشت. افزایش روزانه یا ماهانه نرخ ارز در شرایط کنونی به‌نوعی آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به فعالان صنعت پوشاک و صنایع نساجی ایران وارد می‌کند.

فرسودگی در کمین ماشین‌آلات صنعت نساجی

اکثر ماشین‌آلات صنایع پارچه‌بافی و ریسندگی الیاف، صرف‌نظر از نوع تکنولوژی آنها کهنه هستند. فرسودگی ماشین‌آلات از کارآیی و کیفیت محصولات می‌‌کاهد و ضمن افزایش هزینه‌های تولید، توان رقابتی در بازارهای خارجی را کاهش می‌دهد.به همین دلیل مهم‌ترین عامل فنی موثر بر تولید، وابستگی فنی کشور به ماشین‌آلات خارجی است. عضو انجمن نساجی استان اصفهان نیز با بیان اینکه بیش از ۹۰ درصد ماشین‌آلات صنعت نساجی کشور به‌روز نیستند گفت: فرسودگی ماشین‌آلات بسیاری از فعالان صنعت پوشاک و نساجی کشور را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. مظفر چلمقانی ضمن بیان این مطلب افزود: تا سال ۱۳۹۰ شاهد واردات ماشین‌آلات به‌روز صنعت نساجی به کشور بودیم که به‌یک‌باره با اعمال تحریم‌های سنگین و یک‌جانبه علیه ایران دیگر نتوانستیم ماشین‌آلات به‌روز صنعت نساجی را به کشورمان وارد کنیم. چلمقانی تاکید کرد: هنوز مشکل تامین پنبه و تولید پارچه‌های نخی در ایران وجود که باید برای حل آن راهکارهای متعدد و اساسی را اجرایی و عملیاتی کرد. عضو انجمن نساجی استان اصفهان تاکیدکرد: مصرف پنبه در داخل ایران به بیش از ۱۷۰ هزار تن رسیده که از این میزان باید ۱۰۰ هزار تن به کشور وارد شود، هرچند نباید از ذکر این نکته مهم غافل شویم که در افزایش تولید میزان پنبه طی سال‌های گذشته کم‌کاری کرده‌ایم.

سخن پایانی

همان‌طور که می‌دانید صنعت نساجی، سومین صنعت از صنایع استراتژیک کشور است که نشان از اهمیت آن در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان دارد. بنابراین برای تقویت جایگاه صنعت نساجی و پوشاک در اقتصاد کشور متناسب با چالش‌ها و اهداف کلان این صنعت، راهبردهایی با تاکید بر ارائه پیشنهادهایی در برنامه هفتم احصا شده که ازجمله این موارد می‌توان به اتخاذ سازکارهای مناسب برای تکمیل زنجیره تامین پایدار، ارائه سیاست‌های حمایتی برای بهبود فناوری‌ها، توسعه ظرفیت‌های صادراتی از طریق ساماندهی صادرات شرکت‌ها و تغییر ساختار بنگاهی صنایع نساجی و پوشاک به سمت ساختار متکی بر مقیاس و رقابت اشاره کرد.