دولت سیزدهم با وعده‌های بسیاری روی کار آمد و اینکه چه مقدار از آن وعده‌های شیرین محقق شد از شرایط اقتصادی و معیشتی قابل‌فهم‌است؛ «رنگ رخساره خبر می‌دهد از سر درون». یکی از مهم‌ترین وعده‌های مطرح‌شده ازسوی دولت سیزدهم ریشه‌کنی فقر مطلق تا پایان سال ۱۴۰۰ بود، این در حالی است که اکنون قشر متوسط جامعه نیز قدرت خرید چندانی ندارند. علاوه بر این وعده تورم تک‌رقمی نیز مطرح شد، اما اکنون در بازار شاهد تورم ۴۷ درصدی هستیم. همچنین صحبت از کاهش نرخ لبنیات بود، اما اکنون شاهد کاهش سرانه مصرف لبنیات به‌دلیل گرانی هستیم. در چنین شرایطی وعده‌های داده‌شده ازسوی دولت سیزدهم موردنقد بسیاری از کارشناسان قرار گرفته است. صمت در این گزارش به بررسی عملکرد دوساله دولت در بازار پرداخته است.

عملکرد دوساله دولت در نمای بازار

۲ سال از عمر دولت سیزدهم می‌گذرد و خبری از تحقق وعده‌های شیرین مطرح‌شده ازسوی دولتمردان نیست. بازار هر روز نوسانات بسیاری را تجربه می‌کند. برای ارزیابی عملکرد دولت در بازار طی ۲ سال گذشته گذری کوتاه بر قیمت‌ها کافی است. نرخ برخی از کالاهای اساسی در ۱۲ مرداد ۱۴۰۰: مرغ کیلویی ۲۴ هزار و ۹۰۰ تومان، گوشت گوسفندی کیلویی ۱۱۰ هزار تومان، برنج ایرانی کیلویی ۳۳ هزار تومان، قند کیلویی ۱۰ هزار و ۳۰۰ تومان، شکر کیلویی ۷ هزار و ۳۰۰ تومان، روغن مایع ۸۱۰ گرمی ۸ هزار و ۲۵۰ تومان، روغن جامد ۱۶ کیلویی ۱۷۹ هزار تومان، شیر بطری یک لیتری کم‌چرب ۷ هزار و ۱۰۰ تومان، ماست کم‌چرب ۲۵۰۰ گرمی ۲۱ هزار تومان، رب گوجه فرنگی ۸۰۰ گرمی ۱۴ هزار و ۴۰۰ تومان. نرخ برخی از کالاهای اساسی در ۱۲ مرداد ۱۴۰۲: مرغ کیلویی ۹۵ هزار و ۸۰۰ تومان، گوشت گوسفندی کیلویی ۴۱۰ هزار تومان، برنج ایرانی کیلویی ۹۵ هزار تومان، قند کیلویی ۳۹ هزار و ۹۰۰ تومان، شکر کیلویی ۳۵ هزار تومان، روغن مایع ۱.۵ لیتری ۱۰۴ هزار و ۵۰۰ تومان، روغن جامد ۵ کیلویی ۳۶۵ هزار تومان، شیر بطری یک لیتری کم‌چرب ۲۱ هزار و ۸۰۰ تومان، ماست کم‌چرب ۲۵۰۰ گرمی ۴۹ هزار و ۸۰۰ تومان، رب گوجه‌فرنگی ۸۰۰ گرمی ۴۵ هزار تومان.

شعارهایی از سر ناآگاهی

مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد در تشریح عملکرد دوساله دولت سیزدهم به صمت گفت: متاسفانه تیم اقتصادی دولت سیزدهم منطقی تصمیم نمی‌گیرند و در زمان انتخابات نیز بر این عقیده بوده‌اند که مشکلاتی که در دولت‌های قبلی وجود داشت ناشی از عملکرد رؤسای نهادهای گوناگون آن دوره بوده و تحریم‌ها و مشکلات ساختاری اقتصاد هیچ تاثیری در این موضوع نداشتند؛ بر همین اساس ادعا کردند اگر بر سر کار بیایند شرایط بهبود پیدا خواهد کرد، اما وقتی اداره امور را در دست گرفتند با انبوهی از هزینه‌ها مواجه و ناچار به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی شدند. البته فراموش نکنیم که ارز ۴۲۰۰ تومانی با شعار مبارزه با فساد و رانت حذف شد.

وی با اشاره به وعده‌های انتخاباتی دولت سیزدهم بیان کرد: شعارهای داده‌شده را نمی‌توان برای کسب رای دانست، بلکه دلیل آن نداشتن اطلاعات کافی از شرایط روز است. البته بخشی از شعارها نیز به‌واسطه مشاوره غلط مشاوران اقتصادی دولت سیزدهم مطرح شد. متاسفانه دولت به استدلال‌های غلط برخی اقتصاد‌خوانده‌های طرفدار بازار آزاد، متوسل می‌شود. این اقتصادخوانده‌های طرفدار بازار آزاد به جان اقتصاد افتاده‌ و با اظهارات غلط بلاهای زیادی بر سر مردم آورده‌اند. موارد مطرح‌شده ازسوی این افراد از جمله خصوصی‌سازی و آزادسازی قیمت‌ها، در این ساختار معیوب منجر به همین دوقطبی، نابرابری و فقر شدید موجود خواهد شد، اما گمان می‌کردند معجزه اتفاق می‌افتد. دولت هم به این استدلال متوسل می‌شود و عنوان آن را یک اقدام و کار علمی می‌گذارد.

تحریم با اقتصاد چه کرد؟

افقه با اشاره به نقش تحریم‌ها در مشکلات اقتصادی فعلی بیان کرد: از ابتدا مشخص بود حتی اگر یک دولت متخصص و کارآمد نیز سر کار بیاید، با برقراری تحریم‌ها نمی‌تواند حتی وعده‌های کوچک و ساده را محقق کند. بر همین اساس نه‌تنها شعارهای دولت سیزدهم عملی نشد، بلکه در مسیر دستیابی به اهداف تعیین‌شده نیز قرار نگرفتیم. اگر در ۲ سال باقیمانده از عمر دولت سیزدهم تحریم رفع نشود و دولت همچنان بخواهد با فشارهای مالیاتی بر جیب مردم، کشور را اداره کند و حقوق و دستمزد همچنان از تورم ۵۰ درصدی عقب‌تر باشد، قدرت خرید مردم باز هم کمتر از قبل و سفره مردم کوچک‌تر خواهد شد و افراد بیشتری به زیر خط فقر سقوط خواهند کرد.

وی با اشاره به وعده تک‌رقمی شدن نرخ تورم دولت سیزدهم گفت: دولت قادر به جلوگیری از افزایش نرخ تورم نیست و اکنون نیز با کسری بودجه مواجه است که این وضعیت خود عامل ایجاد تورم در کشور است. مشکل تورم دارای راه‌حل‌های مشخصی است. تورم در ایران دلایل متعددی دارد و معمولا نسبت به آن توجه لازم صورت نمی‌پذیرد و تمرکز بر بالابودن نقدینگی است، به همین دلیل تاکنون نتوانسته‌اند مشکل تورم را برطرف سازند.

افقه با اشاره به شعار سال بیان کرد: اگر همچنان به جنبه‌های مختلف تورم توجه نشود، بعید به‌نظر می‌رسد شعار امسال نیز تحقق پیدا کند. به‌عقیده بسیاری از اقتصاددانان سرعت رشد نقدینگی از رشد تولید پیشی گرفته که این امر منجر به شکل‌گیری تورم شده است. در بیشتر موارد توصیه اقتصاددانان کاهش نقدینگی به‌منظور مهار تورم بوده است. هرچند نقدینگی می‌تواند عامل مهم تورم باشد، اما به‌دلیل اینکه ریشه افزایش نقدینگی یا پیشی گرفتن رشد نقدینگی از رشد تولید موردتوجه قرار نمی‌گیرد و به آن اشاره‌ای نمی‌شود، تاکنون نتوانسته‌اند نقدینگی را کاهش دهند. در واقع افزایش نقدینگی معلول کسری بودجه دولتی و کسری بودجه نیز معلول فزونی یا زیاد بودن ردیف‌های هزینه‌ای بودجه است، در حالی که به تولید ملی و رفاه اقتصادی جامعه هیچ کمکی نمی‌کند. البته مادامی که درآمدهای نفتی وجود داشت، این ردیف‌های اضافه، زائدبودن خود را نشان نمی‌دادند.

این کارشناس اقتصاد ضمن انتقاد از عملکرد کابینه دولت سیزدهم بیان کرد: دولت سیزدهم یکی از ضعیف‌ترین دولت‌ها پس از انقلاب است و شاهد این ادعا نیز جابه‌جایی ۸ وزیر در ۲ سال است. واقعیت این است که دولت تجربه چندانی ندارد و در ساختار آن شاهد حضور افرادی هستیم که هیچ تجربه اجرایی و شناختی از ساختارهای ادارای، اجرایی و بروکراسی ندارند.

تشکیل کابینه ضعیف

افقه در ادامه تاکید کرد: بزرگ‌ترین اشتباه دولت سیزدهم تشکیل کابینه ضعیف در بدترین شرایط کشور است. بی‌ثباتی مدیریتی در سطوح کلان از دیگر خطاهای دولت است، زیرا بی‌ثباتی مدیریت در این رده‌ از مسئولیت‌ها موجب ایجاد بی‌نظمی در طولانی‌مدت خواهد شد.

وی درباره کاهش سرانه مصرف برخی از کالاها مانند گوشت یا لبنیات بیان کرد: براساس برخی از آمارها، جمعیت ۷ دهک جامعه زیر خط فقر هستند و معمولا افراد کم‌درآمد، درآمد خود را عمدتا صرف تامین مواد غذایی می‌کنند و پولی برای خرید سایر کالاها باقی نمی‌ماند. انتظار این بود که نرخ کالاهای اساسی و مواد موردنیاز ارزان شود، اما در گروه‌های تورمی، گروه مواد خوراکی و لبنیات تورم ۶۰ درصدی دارند.

امیدی به بهبود نیست

این کارشناس اقتصاد در امتیازدهی به عملکرد دوساله دولت بیان کرد: اگر بخواهم با ارفاق به عملکرد دوساله دولت نمره بدهم حداکثر نمره ۵ از ۱۰ است. البته امیدی هم به اصلاح یا افزایش این نمره در ۲ سال آینده ندارم. اگر تحریم‌ها برطرف نشود، بی‌شک روز به روز اوضاع بدتر می‌شود. متاسفانه دولت باوجود ادعایی که داشت مبنی بر اینکه سفره مردم را به تحریم‌ها وصل نمی‌کنیم، فقط سفره خود را از تحریم جدا کرد.

تزلزل در ثبات و بحران نرخ

محمدصادق مشایخ، رئیس کمیسیون توسعه بازرگانی بنیاد امید ایرانیان در تشریح عملکرد دوساله دولت سیزدهم به صمت گفت: در دولت سیزدهم غیر از بی‌ثباتی بازار و بحران نرخ چیز دیگری ندیدیم و دیگر اعتمادی به تصمیم‌گیری‌های دولت نداریم.

وی درباره کاهش سرانه مصرف برخی از کالاها مانند گوشت یا لبنیات اظهار کرد: اعلام نظر درباره این موضوع نیازی به آمارهای گوناگون ندارد، بلکه نگاهی به جیب مردم کافی است تا به واقعیتی تلخ پی ببرید. وقتی شهروندان با یک حقوق دریافتی ناچیز ثابت شاهد بازاری بی‌ثبات هستند چگونه می‌توانند معیشت خود را تامین کنند. در چنین وضعیتی طبیعی است که سفره‌شان هر بار کوچک‌تر شود.

تورم تک‌رقمی نمی‌شود

مشایخ در تشریح مشکلات بازار بیان کرد: افزایش قاچاق کالا یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بازار است که از عدم نظارت دولت نشأت می‌گیرد. بی‌شک افزایش کالاهای قاچاق سمی برای تولید است که در نتیجه آن شاهد افزایش نرخ محصولات داخلی به‌دلیل کمبود نقدینگی واحدهای تولیدی خواهیم بود. تا زمانی که تولید نداشته باشیم، اوضاع اقتصادی هر روز بدتر از دیروز می‌شود، این در حالی است که ما اصلا منابع تولید نداریم و بسیاری از کارخانه‌های ما تعطیل هستند.

وی با اشاره به وعده تک‌رقمی شدن نرخ تورم دولت سیزدهم گفت: نباید هیچ امیدی به تک‌رقمی شدن تورم داشت، زیرا دولت تخصصی در این زمینه ندارد. مردم مدت‌هاست که با مشکلات فراوانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اما تنها وعده می‌شنوند. متاسفانه مشکلات سطحی جای خود را به مشکلات ریشه‌ای کشور داده است.

اصلا امتیاز مثبتی نباید داد

رئیس کمیسیون توسعه بازرگانی بنیاد امید ایرانیان در ارزیابی خود از عملکرد دوساله دولت تصریح کرد: هیچ امتیازی نمی‌توان به عملکرد دوساله دولت داد. وقتی هیچ رویکرد مثبتی را شاهد نبوده‌ایم، چه امتیازی می‌توانیم بدهیم. با سقوط هر روزه افراد بیشتری به زیر خط فقر و ضعیف شدن قشر متوسط جامعه دیگر نمی‌توان هیچ نمره‌ای به عملکرد دولت داد.

سخن پایانی

حال که ۲ سال از عمر دولت سیزدهم می‌گذرد، بیش از ۵۰ وعده داده‌شده ازسوی متولیان آن در زمان انتخابات رنگ تحقق به خود نگرفته و در مقابل هر روز شاهد زلزله‌ای بزرگ در بازار هستیم و نوسانات قیمتی بسیاری را تجربه می‌کنیم. دولت سیزدهم به‌دنبال اقتصاد مردمی و پویا بود، اما چنین اتفاقی رخ نداد. همچنین می‌خواست بازارها را آرام کند که موفق نشد و قصدش کاهش نرخ تورم بود که توفیقی به‌دست نیاورد و حتی تشدید این ضایعه را شاهد بوده‌ایم. در هر حال باید در انتظار ۲ سال باقیمانده از عمر دولت سیزدهم ماند و تنها آرزو کرد که اگر رویاها به واقعیت تبدیل نمی‌شوند، دست‌کم روزگار بیش از این به مردم سخت نگیرد!