باغ‌شهرهای هوشمند، همسو با محیط‌زیست
امین فرجی-رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران
انقلاب صنعتی با تمام پیشرفت ها و امکاناتی که به بشر داد، شهرها را با سرعتی فزاینده تبدیل به مکان هایی شلوغ و پرجمعیت کرد که در آنها بیش از حد از منابع طبیعی استفاده می شد، تا جایی که زمین های شهری نرخ چندبرابری پیدا کردند و ساختمان های بلند و خیابان های طویل، اجزای اصلی این شهرها شدند. در واقع، بهره گیری بی حد و مرز از صنعت و فناوری بدون توجه به حفظ محیط طبیعی باعث شد، شهرها استاندارد لازم را برای آسایش شهروندان نداشته باشند، تا اینکه در قرن بیستم، جنبش «شهرک های سبز» برای ایجاد باغ شهرها در جهان شکل گرفت. در واقع، زندگی در این شهرک ها یا باغ شهرها با این هدف بود که مزایای زندگی شهری و روستایی برای ساکنان به طورهمزمان فراهم شود،اما بشر در گامی رو به جلو تصمیم گرفت، علاوه بر اینکه می خواهد با طبیعت همسو باشد، عنصر مهم دیگری را هم به این شهرها اضافه کند تا رویکرد تازه ای در تمدن انسانی رقم بزند؛ این عنصر چیزی نبود جز فناوری. به همین ترتیب، عنوان باغ شهرها به باغ شهرهای هوشمند تغییر کرد. باغ شهر هوشمند به شهرهای اکولوژیکی گفته می شود که در ارتباط تنگاتنگ با فناوری و هوش مصنوعی هستند. شهرهای رشدکرده در دوران انقلاب صنعتی، دغدغه های زیادی را برای بشر به وجود آوردند؛ انسان به دلیل استفاده نادرست از مکان های طبیعی در یک برهه زمانی، ظرفیت محیطی خود را کم کرد. به همین سبب، نظریه پردازان تلاش کردند مفهومی را در شهرها به وجود بیاورند که علاوه بر استفاده از امکانات شهرها از مزیت های روستایی هم بهره بگیرند. شهر، روستا و روستا ـ شهر مانند 3 آهنربایی هستند که در تعامل و ارتباط با یکدیگر قرار دارند که هرکدام مزایا و معایبی هم دارند؛ اما خروجی این تعامل، توسعه افقی شهرهای سبز به جای توسعه عمودی آنها بود. به همین سبب، تاکید اصلی در ایجاد باغ شهرها، رشد خانه های ویلایی و تک واحدی است. زمانی مجبور بودیم با یک حجم قابل توجه آب به مدیریت مکانی بپردازیم، اما امروز باید با حداقل امکاناتی که محیط به ما می دهد، سازگاری کنیم؛ بنابراین سبز شدن شهرها گزینه مناسبی برای بشر در راستای پایداری است. اما باتوجه به آنکه در نسل امروز بشر، شیوه بهره برداری از محیط تغییر کرده، الگوی استفاده به این سمت رفته است که ما می توانیم از فناوری به شکلی موثرتر و بهتر استفاده کنیم. برای مثال، در گذشته از سیستم غرقابی استفاده می کردیم، اما امروزه می توانیم از سنسورهای هشداردهنده آبیاری بهره بگیریم، بنابراین الگوی استفاده از محیط این گونه است که فناوری به طریقی مورداستفاده قرار گیرد که به پایدارترین حالت ممکن خود برسد، بنابراین هدف از توسعه باغ شهرهای هوشمند این بود که در نهایت انسان در یک محیط پایدار زندگی کند. وقتی از باغ شهرهای هوشمند صحبت می شود، تعامل پایدار 3 مولفه یعنی محیط طبیعی، محیط ساخته شده و شهرنشینان مطرح می شود که در نهایت به پایدارترین حالت ممکن خواهند رسید. در واقع، باغ شهرهای هوشمند، نمونه همراهی صددرصدی انسان با محیط است و اتفاقی علیه مکان های طبیعی رخ نمی دهد. در اصل همه تعاملات انسانی با طبیعت در فضای هوشمندانه بدون آسیب به آن رقم می خورد.
در ایران بحث هایی مربوط به ایجاد باغ شهرهای هوشمند در شهرهای بزرگ که جمعیت زیادی دارد، مطرح شده است. مانند تهران، تبریز و مشهد؛ اما هنوز معنای واقعی باغ شهرهای هوشمند در کشور ما توسعه نیافته است. در کشور و در طرح اسناد جامع، موضوعی تحت عنوان فناوری و شهر هوشمند موردتوجه قرار نگرفته است و هنوز در بخش شهرسازی و در کاربری اراضی یک پلتفرم شهری به نام باغ شهر ایجاد نکرده ایم که براساس استانداردهای فضای سبز شکل گرفته و برپایه فناوری اطلاعات رشد کرده باشد، اما ایجاد باغ شهرها در کشور به اشکال گوناگون، فارغ از کاربرد فناوری مطرح شده است که نمونه آن پروژه مسکن مهر بود که به صورت ویلایی در استان اراک ساخته شد. سیلیکون ولی نمونه یک باغ شهر هوشمند است که هدف آن استقرار صنایع با فناوری های فوق پیشرفته و پیاده سازی آن در شهرها بود که نوعی بیداری و بازنگری جدید در اقتصاد فناوری ها را به وجود آورد. نمونه های دیگر آن، در کشورهایی نظیر سنگاپور، کره جنوبی و ژاپن ساخته شده است که به تمامی آنها شهرهای هوشمند پایدار می گویند. این نوع شهرها برای برخی کشورها اهمیت زیادی دارند. در باغ شهرها تعامل حداکثری انسان با محیط رقم می خورد. برای مثال نیاز نیست که با خودروهای نقلیه شخصی و حتی عمومی جابه جا شویم، طراحی به گونه ای است که می توان با پیاده روی های معمول به رفع امور بپردازیم و رویکرد در باغ شهرهای هوشمند، انتشار کربن صفر و آلودگی حداقلی است که به طورمعمول کسب وکارهای فناورانه و هوشمند در این شهرها مستقر می شوند.
