ایران در دولت سیزدهم تحول چشمگیری را در بازار انرژی خود تجربه کرده که منجر به افزایش دسترسی به بازارهای انرژی جدید و رشد اقتصادی مناسب در کشور شده است. این گسترش بازار، همراه با رشد مناسب اقتصادی ایران، منجر به افزایش قابل‌توجه درآمدهای ارزی کشور شده است. براساس گزارش گمرک ایران، پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۳ صادرات نفت خام ایران از ۳۶ میلیارد دلار فراتر رود. طی دو سال گذشته، ایران تحول چشمگیری را در بازار انرژی تجربه کرده که منجر به افزایش دسترسی به بازارهای انرژی جدید شده است. این رشد در بخش انرژی نه‌تنها توسعه اقتصادی کشور را به‌دنبال داشته، بلکه درآمدهای ارزی آن را نیز افزایش داده است. بیشترین رشد اقتصادی در میان کشورهای خاورمیانه در سال ۲۰۲۳ با رقم چشمگیر ۵.۴ درصدی، متعلق به ایران بوده است. پس از هند، ایران از نظر رشد اقتصادی در رتبه دوم جهان قرار دارد. این دستاورد اقتصادی را می‌توان ناشی از تمرکز ویژه دولت سیزدهم بر بخش نفت و گاز دانست که به عنوان کاتالیزور رشد اقتصادی کشور عمل کرد. بخش نفت و گاز نقشی محوری در پیشبرد توسعه اقتصادی ایران ایفا کرده، زیرا دیپلماسی فعال انرژی پشتوانه موفقیت ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و گسترش بازار انرژی باوجود تحریم‌ها است.

دیپلماسی فعال انرژی کشور باوجود تحریم‌ها، نقش مهمی در ایجاد بازارهای جدید برای انرژی ایران ایفا کرد. ایران از طریق تلاش‌های دیپلماتیک موفق به جذب سرمایه‌گذاری خارجی قابل‌توجهی شد که به رشد بخش نفت و گاز این کشور دامن زد. دیپلماسی انرژی کشور با هدف ایجاد مشارکت و قراردادهای تجاری با کشورهای همسو با منافع ایران در امریکای جنوبی و افریقا بوده است. ایران در شرایط سخت تحریمی توانسته به‌خوبی بازارهای خود را گسترش دهد و حالا نیز به بازارهای تضمین‌شده‌ای رسیده و طبق اعلام موسسه تانکر ترکرز در مارس ۲۰۲۴ روزانه بیش از ۱.۸ میلیون بشکه نفت خام به فروش رسانده است.

یک استراتژی کلیدی در تقویت تجارت نفت خام ایران، ایجاد بازار تضمین‌شده برای فروش نفت خام این کشور است. این استراتژی حول سرمایه‌گذاری مستقیم در امریکای جنوبی و افریقا برای بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال و استفاده از خدمات و تجهیزات مهندسی مستقر در ایران برای تکمیل پالایشگاه است.

رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۳ را می‌توان تا حد زیادی به ابتکارات انرژی دولت نسبت داد که از توان داخلی، پیشرفت‌های فناوری و ظرفیت دانش‌بنیان نشأت گرفته است. در حرکت رو به جلو، برای ایران ضروری است که به استفاده از قدرت بخش خصوصی و تشویق مشارکت عمومی از طریق مکانیسم‌های سرمایه‌گذاری جذاب ادامه دهد. با تقویت همکاری بین دولت، بخش خصوصی و مردم، ایران می‌تواند رشد اقتصادی خود را حفظ و اقتصاد فراگیرتر و پایدارتری را برای شهروندان خود تضمین کند.

دیپلماسی انرژی با تکیه برظرفیت دانش‌بنیان‌‌ها

محمدرضا کارگزار، کارشناس انرژی درباره وضعیت حوزه انرژی کشور در سال‌های فعالیت دولت سیزدهم گفت: تحول حوزه انرژی ایران در دولت سیزدهم، نیروی محرکه رشد اقتصادی این کشور و افزایش دسترسی به بازارهای انرژی جدید بوده است. این کشور از طریق دیپلماسی فعال انرژی، سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کرد و باوجود تحریم‌ها، بخش نفت و گاز خود را گسترش داد. استراتژی ایجاد بازار تضمینی برای فروش نفت خام با بازسازی پالایشگاه‌ها و بهره‌گیری از تخصص مهندسی داخلی در تامین بازارهای جدید نفت خام ایران موثر بوده است. برای حفظ این رشد، ایران باید به تاکید بر نقش بخش خصوصی و تشویق مشارکت عمومی در بخش انرژی ادامه دهد. با انجام این کار، این کشور می‌تواند دستاوردهای خود را تقویت و موقعیت خود را در بازار جهانی انرژی تقویت کند. رشد اقتصادی قابل‌توجه ایران در سال ۲۰۲۳ را می‌توان تا حد زیادی به ابتکارات انرژی دولت سیزدهم نسبت داد. این ابتکارات نتیجه مهار قدرت داخلی و اتخاذ رویکرد تکنولوژیک بود. شرکت‌های دانش‌بنیان ایران نقش حیاتی در بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال ایفا و امکان فروش نفت خام ایران در پالایشگاه‌های تازه بازسازی‌شده را فراهم کردند. این تاکید بر قابلیت‌های داخلی و راه‌حل‌های مبتنی بر فناوری، در رشد بازار انرژی ایران و متعاقب آن توسعه اقتصادی موثر بوده است.

این کارشناس انرژی با اشاره به دیپلماسی فعالانه و روبه‌جلوی ایران در حوزه تجارت انرژی اظهار کرد: بکارگیری دیپلماسی فعال انرژی ایران نقش محوری در رشد اقتصادی داشته و بخش نفت و گاز به‌عنوان محور اصلی آن عمل می‌کند. باوجود تحریم‌ها، ایران با ایجاد بازاری برای منابع انرژی خود توانسته سرمایه‌گذاری خارجی قابل‌توجهی را جذب کند. دیپلماسی فعال انرژی ایران را قادر ساخته تا بر چالش‌های ناشی از تحریم‌ها غلبه کند و از منابع انرژی خود به‌ویژه در بخش نفت و گاز سرمایه‌گذاری کند. ایران با درگیر شدن در تلاش‌های دیپلماتیک راهبردی، سرمایه‌گذاری خارجی قابل‌توجهی را جذب کرده و باعث رشد و تنوع اقتصادی شده است. کارگزار ادامه داد: علاوه بر حوزه تجارت انرژی در بخش مربوط به تولید نفت و گاز نیز ایران سرمایه‌گذاری خوبی داشته است. یکی از جنبه‌های کلیدی دیپلماسی انرژی ایران، تاکید بر بهره‌وری در بخش نفت و گاز است. این رویکرد منجر به رشد قابل‌توجهی شده است؛ به‌طوری‌که این بخش در سال ۲۰۲۳ رشد بیش از ۲۰ درصدی را تجربه کرده است. ایران با اتخاذ شیوه‌های تولید کارآمد و افزایش کارآیی عملیاتی، تولید خود را به حداکثر رسانده و موقعیت خود را در بازار جهانی انرژی تقویت کرده است. وی همچنین با اشاره به استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان و بومی‌سازی فناوری‌های استراتژیک صنعت نفت و گاز گفت: دیپلماسی انرژی ایران روی ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و بومی‌سازی فناوری‌های استراتژیک در صنعت نفت و گاز سرمایه‌گذاری کرده است. ایران با بهره‌گیری از تخصص و نوآوری محلی، یک زنجیره ارزش قوی ایجاد کرده که پیشرفت‌های فناوری را ارتقا داده و یک مزیت رقابتی ایجاد کرده است. این استراتژی نه‌تنها رشد اقتصادی را تقویت می‌کند، بلکه اتکا به تخصص خارجی را کاهش می‌دهد و خودکفایی و تاب‌آوری ایران را بیشتر می‌کند. این کارشناس انرژی راه تداوم این رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۳ را تکیه‌بر توان‌بخش خصوصی و سرمایه مردمی عنوان کرد و گفت: برای حفظ و بهبود رشد اقتصادی به‌دست‌آمده در سال ۲۰۲۳، ایران باید بر تقویت نقش بخش خصوصی و تشویق مشارکت عمومی از طریق مکانیسم‌های جذاب در سال ۱۴۰۳ تمرکز کند. با توانمندسازی بیشتر بخش خصوصی، ایران می‌تواند از ظرفیت کارآفرینی خود استفاده و نوآوری و رقابت در بخش انرژی را تقویت کند. علاوه بر این، معرفی مکانیسم‌هایی که مشارکت عمومی را تشویق می‌کند، مانند فرصت‌های سرمایه‌گذاری، به عموم مردم این امکان را می‌دهد تا در طرح‌های انرژی کشور مشارکت کرده و از سود آن بهره‌مند شوند. وی در جمع‌بندی صحبت‌های خود گفت: ایران برای تضمین بازار باثبات نفت خام خود، رویکردی استراتژیک را اتخاذ کرد که بر سرمایه‌گذاری مستقیم در زیرساخت‌های انرژی در کشورهای همسو با منافع خود متمرکز بود. این رویکرد شامل بازسازی پالایشگاه‌هایی با ظرفیت‌های نیمه‌فعال بود که هدف آن عملیاتی‌سازی کامل این پالایشگاه‌ها از طریق صادرات خدمات و تجهیزات فنی-مهندسی بومی‌سازی ایران است. ایران با بهره‌گیری از تخصص شرکت‌های دانش‌بنیان خود در صنعت نفت و گاز، نه‌تنها این پالایشگاه‌ها را بازسازی کرد، بلکه بازارهای جدید و تضمینی نفت خام خود را نیز تضمین کرد. بخش نفت و گاز نیروی محرکه توسعه اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۳ بوده است. با اجرای دیپلماسی موثر انرژی، ایران از منابع عظیم انرژی خود برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی استفاده کرد که به‌نوبه خود محرک رشد اقتصادی بود. ایران پس از هند با نرخ رشد اقتصادی چشمگیر ۵.۴ درصد در میان کشورهای خاورمیانه در سال ۲۰۲۳ در رتبه دوم قرار گرفت.

دیپلماسی فعالانه در خنثی‌سازی تحریم‌ها و فروش نفت

فریدون عباسی، عضو کمیسیون انرژی مجلس درباره فروش نفت و گاز کشور در شرایط تحریمی و اینکه آیا این موضوع که به رشد اقتصادی ۵.۴ درصدی ما طی سال گذشته میلادی منجر شد، اساسا اهمیتی دارد یا خیر، تصریح کرد: واقعیت این است که غربی‌ها و تحریم‌کنندگان هدفشان این بود که نگذارند ما منابع خود را به فروش برسانیم. آنها قصد داشتند از این طریق اقتصاد کشور را فلج کنند و برای ما مشکلات اساسی به‌وجود بیاورند.

وی ادامه داد: با هوشمندی‌ای که ازسوی وزارت نفت و بدنه دولت به نمایش گذاشته شد، توانستیم به فروش نفت و گاز کشور بپردازیم و نقشه دشمن را خنثی کنیم. با پیگیری‌های منظم توانستیم هر آنچه را که تولید می‌کنیم، به فروش برسانیم. از این نظر، دستیابی به رشد اقتصادی ۵.۴ درصدی که بر اثر فروش نفت و گاز کشور به‌دست آمد، قابل‌توجه است.

عضو کمیسیون انرژی مجلس خاطرنشان کرد: روند رو به رشد فعلی را باید همچنان ادامه دهیم و نباید به آنچه تاکنون به‌دست‌آمده، بسنده کنیم. در همین زمینه طی بررسی‌هایی که انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم که روند طولانی‌ای برای انعقاد قراردادها در وزارت نفت وجود دارد. این موضوع را به رئیس مجلس گزارش کردیم و به وزیر نفت نیز تذکر دادیم.

وی ادامه داد: انتظار داریم وزارت نفت به‌صورت معقول به کوتاه کردن روند انعقاد قراردادها بپردازد و زمینه را برای توسعه میادین بیش از پیش فراهم کند. البته این کار نباید به‌صورت شتابزده صورت بگیرد و باید با برنامه‌ریزی‌های دقیق به این سمت حرکت کنیم.

وی ادامه داد: با سیاست‌گذاری‌های صحیح و پیگیری‌های منظم توانسته‌ایم برای نفت و گاز خود مشتری پیدا کنیم؛ به‌عبارت‌دیگر، در شرایط فعلی مشتری برای نفت کشور وجود دارد، اما با محدودیت در تولید مواجهیم که باید آن را رفع کنیم. مصرف در داخل کشور زیاد است که باید به کنترل آن بپردازیم و صادرات بیشتر را در دستور کار داشته باشیم.

وی درباره سیاست دولت سیزدهم مبنی بر سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و فروش نفت به مینی‌پالایشگاه‌های شرق آسیا تصریح کرد: این سیاست بسیار خوبی است که به سمت همکاری با پالایشگاه‌های فراسرزمینی و تولید فرآورده برویم. از آنجایی که فرآورده‌ها تحریم نیستند، استفاده از این ظرفیت توانست در خنثی‌سازی تحریم‌ها موثر باشد.

وی ادامه داد: طی سال‌های اخیر، در صنایع نفت و گاز کشور اقدامات خوبی در زمینه استفاده از دستاوردهای دانش‌بنیانی صورت گرفت. این اعتماد به توان داخلی، نتایج مثبتی برای‌مان داشت و در بالا بردن رشد اقتصادی کشور اثرگذار بود.

سخن پایانی

تحول انرژی ایران در پیشبرد رشد اقتصادی، افزایش درآمدهای ارزی و تثبیت کشور به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی انرژی موثر بوده است. ایران از طریق سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک، ابتکارات دیپلماتیک و رویکردهای نوآورانه، توانسته از منابع انرژی خود بهره‌برداری کند، دامنه بازار را گسترش دهد و رونق اقتصادی را محقق سازد. با ادامه اولویت‌بندی توسعه بخش انرژی، بهره‌گیری از تخصص داخلی و تقویت همکاری‌ها، ایران می‌تواند موفقیت‌های خود را تداوم بخشد و آینده‌ای روشن را برای اقتصاد و مردم خود تضمین کند.