بیمه‌ها پشتوانه خوبی برای تجارت نیستند
از مهم‌ترین این لوازم می‌توان به وجود بیمه‌نامه‌های تجاری برای حمل‌ونقل دریایی اشاره کرد. این بیمه‌نامه‌ها در سراسر جهان تلاش می‌کنند تا با ارائه تضمین‌های مناسب، میزان مخاطرات فعالیت‌های صادراتی و وارداتی را پوشش دهند. اما بنا بر اعلام فعالان صادراتی، شرکت‌های بیمه‌ای در ایران چنین توانایی گسترده‌ای در پوشش ریسک فعالیت‌های تجاری ندارند. در رابطه با اهمیت حمل‌ونقل دریایی و همچنین نقشی که بیمه‌ها می‌توانند در تامین ضمانت‌های تجاری ایفا کنند، با کارشناسان و فعالان تجاری به گفت‌وگو پرداخته است.
اواخر بهمن سال گذشته، نشست مشترکی میان فعالان بخش خصوصی با مدیرعامل سازمان بنادر کشور برگزار شد. در این نشست هزینه‌های بالای حمل‌ونقل، عدم‌ایفای تعهدات شرکت‌ها، اشکالات زیرساختی حمل‌ونقلی و... از عمده چالش‌های حمل‌ونقل دریایی معرفی شدند. به‌گزارش اکو ایران، فعالان بخش خصوصی بر این نکته تاکید کردند که برای توسعه مناسبات تجاری و دستیابی به بازارهای صادراتی، باید زیرساخت‌های موردنیاز این بخش را فعال کرد؛ زیرساختی که بخش اعظمی از آن به حمل‌ونقل ایران باز می‌گردد. فعالان صادراتی معتقدند کل زیرساخت صنعت حمل‌ونقل ایران نیازمند توسعه و به‌روزرسانی است، چرا که در طول سال‌های گذشته، تحریم‌ها مانع از آن شده که در این صنعت سرمایه‌گذاری کافی انجام شود. در این‌باره سیده‌فاطمه مقیمی، عضو هیات رئیسه اتاق تهران، گفت: پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آینده سرمایه‌گذاری چین در ایران افزایش یابد؛ از این‌رو ظرفیت حمل‌ونقل ایران طی ۱۰ سال آتی به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل ریلی رشد خواهد یافت. مقیمی همچنین، با تاکید بر اینکه تحریم‌های بین‌المللی لطمات سنگینی را به بنادر ایران وارد آورده، افزود: این مسئله منجر به آن شد که شرکت‌های کشتیرانی خارجی به توقف موقت کشتی‌های خود در بنادر ایران پایان دهند و حجم عملیات کانتینری بنادر ایران کاهش قابل‌توجهی پیدا کند و ارتباطات ایران در حوزه تجارت دریایی محدودتر شود.

تکیه صادرات به راه‌های آبی
محمدرضا مودودی، رئیس سابق سازمان توسعه تجارت ایران در گفت‌وگو با صمت به تشریح اهمیت حمل‌ونقل دریایی در توسعه فعالیت‌های صادراتی پرداخت. او حمل‌ونقل دریایی را ارکان مهم فعالیت‌های صادراتی و وارداتی برای تمامی کشورهای جهان عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: به‌طورکلی تجارتی که برمبنای حمل‌ونقل دریایی باشد، تجارت قدرتمندی است. در تمامی کشورهای جهان، حمل‌ونقل دریایی سهم مهمی در فعالیت‌های تجاری و صادراتی دارد و ایران نیز میزانی بالغ بر ۷۰ درصد صادرات خود را از طریق راه‌های آبی انجام می‌دهد. نه‌تنها صادرات بلکه در فعالیت‌های وارداتی نیز حمل‌ونقل دریایی مهره‌ای کلیدی برای ایران بوده و سالانه میلیون‌ها تن کالای موردنیاز کشور از راه‌های آبی وارد می‌شوند. وی ادامه داد: تمامی آمار اعلام‌شده نشانگر اهمیت حمل‌ونقل دریایی برای تمامی کشورها بوده و برخلاف تصورات عموم، راه‌های آبی همواره نقشی تاثیرگذارتر از حمل‌ونقل جاده‌ای و زمینی در تجارت دارند. از این‌رو هرگونه اتفاقی که برای حمل‌ونقل دریایی ایران چالش‌آفرینی کند، به طبع بر تجارت خارجی کشور اثر مستقیم و منفی خواهد داشت. مودودی تصریح کرد: در سال‌های گذشته باوجود تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، همواره تلاش دولت بر آن بود تا بتواند راه‌های تجارت دریایی خود را باز نگه دارد تا تجارت خارجی کشور مختل نشود. برطبق آمار، در سال گذشته ایران بالغ بر ۴۸ میلیارد دلار صادرات داشته که این نشانگر فعال بودن حمل‌ونقل دریایی کشور با وجود موانع مختلف است.

ظرفیت محدود شرکت‌های بیمه‌ای
رئیس سابق سازمان توسعه تجارت ایران در ادامه به ضعف عملکرد بیمه‌ها در پوشش دادن میزان مخاطرات حمل‌ونقل دریایی در فعالیت‌های تجاری اشاره کرد. او ابتدا توانایی محدود بیمه‌ها در اجرای تعهدات خود را تنها مربوط به فعالیت‌های تجاری ندانسته و مشکلات این بخش را پایه‌ای توصیف کرد. مودودی در این‌باره توضیح داد: یکی از مشکلات مهمی که امروزه در بحث صادرات کالاهای ایرانی وجود دارد، عملکرد پوشش‌های بیمه‌ای است. باوجود آنکه عمر تاسیس بیمه در کشور ما به بیش از ۷۰ سال می‌رسد، اما هنوز سازکار مناسب و موثری برای بهبود عملکرد شرکت‌های بیمه‌ای نداریم. در تمامی کشورهای جهان شرکت‌های بیمه‌ای برای استفاده و بهره‌وری مناسب منابع مالی خود، بانک یا واحدهای صنعتی و تجاری تاسیس می‌کنند اما در ایران این شیوه برعکس است؛ به‌نحوی که بانک‌ها صاحب شرکت‌های بیمه‌ای بوده و از این‌رو منابع مالی مناسبی در اختیار شرکت‌های بیمه قرار نمی‌گیرد. وی ادامه داد: کم بودن میزان گردش مالی شرکت‌های بیمه‌ای نشان‌دهنده ضعف آنها در بحث تامین سرمایه است. همچنین باید توجه کرد بخش مهمی از گردش مالی در حوزه بیمه، توسط تعداد محدودی از شرکت‌ها انجام می‌شود و در عمل حیات صنعت بیمه تنها به این شرکت‌ها وابسته است، از این‌رو نمی‌توان انتظار داشت شرکت‌های بیمه‌ای فعال در کشور، توانایی مناسبی در پوشش ریسک فعالیت‌های تجاری به‌ویژه حمل‌ونقل دریایی داشته باشند.

تاثیر تحریم‌ها در پوشش ریسک تجارت
مودودی در ادامه صحبت‌های خود به تاثیر تحریم‌ها بر مسائل مربوط به بیمه صادرات ایران اشاره کرد. او کاهش حضور شرکت‌های بیمه‌ای بین‌المللی در فعالیت‌های تجاری را ثمره تشدید تحریم‌ها علیه ایران معرفی کرد و گفت: در کنار تمام مزایایی که برای حمل‌ونقل دریایی می‌توان عنوان کرد، بالا بودن مخاطرات این نوع حمل‌ونقل هم قابل‌توجه است. باید در نظر داشت علاوه بر وجود مخاطرات طبیعی در بحث صادرات و واردات، وجود تنش‌های سیاسی میان کشورها نیز می‌تواند بر ریسک فعالیت‌های تجاری اضافه کند. پس از اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهانی فعال در صنعت بیمه، حاضر به همکاری با فعالان تجاری ایران نشدند. از سویی دیگر شرکت‌های بیمه‌ای داخلی نیز توانایی پوشش ریسک‌های تجارت دریایی و صادرات ایران را نداشته و ندارند. این عوامل در کنار یکدیگر سبب شد تا شاهد ضعف‌های مهمی در بحث ضمانت‌های صادراتی و بیمه‌ای در فعالیت‌های تجاری باشیم.
رئیس سابق سازمان توسعه تجارت ایران خاطرنشان کرد: ضعف مدیریتی در چند دهه اخیر سبب شد تا صنعت بیمه در کشور ما آن‌طور که باید و شاید نتواند در بحث پوشش‌های بیمه‌ای و ارائه ضمانت‌های کارآمد موفق عمل کند. به‌عبارت دیگر تا به امروز برنامه منظم و مدونی برای تقویت صنعت بیمه در کشور اجرایی نشده تا شرکت‌های داخلی بتوانند جای خالی شرکت‌های بیمه‌ای خارجی را پر کنند. به‌عنوان مثال بالغ بر ۵۰ درصد گردش مالی صنعت بیمه مربوط به شرکت بیمه ایران است که این شرکت از زیان‌ده‌ترین بخش‌ها نیز محسوب می‌شود.
وی افزود: همان‌طور که مشاهده می‌شود، در طول دهه‌های گذشته هیچ اقدام مثبتی برای توانمندسازی حرفه‌ای شرکت‌های بیمه‌ای در ایران انجام نشده تا امروز بتوانیم از پیامدهای حضور آنها در مباحث تجاری بهره‌مند شویم. این مسئله را می‌توان ضعف بزرگ مدیریت دولتی و ایراد استراتژیک کشور معرفی کرد.

حمل‌ونقل دریایی از ارکان مهم صادرات
سیدرضی حاجی آقامیری، رئیس اسبق کنفدراسیون صادرات ایران و عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با صمت به اهمیت جایگاه حمل‌ونقل دریایی در توسعه تجارت و بازرگانی ایران اشاره کرد. او در ابتدا نوع کالای صادراتی را تاثیرگذار در نحوه حمل‌ونقل عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: پیش از پرداختن به مزایای حمل‌ونقل دریایی، باید در نظر داشته باشیم چه کالاها و محصولاتی قابلیت انتقال با کشتی را دارند. همچنین توجه به کشور مقصد هم در تعیین شیوه حمل‌ونقل، حائزاهمیت است. زمان، فسادپذیری کالاها، مسافت و در نهایت هزینه حمل‌ونقل از جمله موارد مهمی است که در فعالیت‌های تجاری باید به آنها توجه ویژه داشت. وی ادامه داد: به‌طورکلی می‌توان گفت کالاهای سنگین، محصولاتی که محدودیت فسادپذیری نداشته باشند یا برای صادرات به کشورهای دور، بهترین راه، استفاده از حمل‌ونقل دریایی است، چرا که حمل‌ونقل هوایی اغلب محدودیت‌هایی در زمینه میزان جابه‌جایی کالاها داشته و همچنین صرف هزینه‌های زیادی را می‌طلبد؛ از این‌رو مهم‌ترین مزیت استفاده از حمل‌ونقل دریایی را می‌توان کاهش هزینه‌ها و توجیه‌پذیری فعالیت‌های تجاری معرفی کرد. آقامیری خاطرنشان کرد: به‌طورکلی می‌توان گفت حمل‌ونقل دریایی یکی از لوازم مهم صادرات است و این اهمیت برای کشورهایی که به راه‌های آبی جهانی دسترسی دارند، بسیار بیشتر است؛ ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست، برای صادرات کالاهای سنگین از نظر وزنی یا دارای حجم‌های بزرگ به کشورهای دور، مناسب به نظر می‌رسد تا فعالان تجاری از حمل‌ونقل دریایی استفاده کنند.

حمل‌ونقل هوایی هزینه‌بر است
آقامیری در ادامه صحبت‌های خود به مزیت‌های حمل‌ونقل دریایی نسبت به سایر راه‌های تجاری اشاره کرد. او ضمن تفکیک کاربرد هر بستر حمل‌ونقل در فعالیت‌های صادراتی، گفت: تنها حمل‌ونقل زمینی به‌دلیل ارزان بودن و توانایی در جابه‌جایی کالاهای سنگین می‌تواند رقیب حمل‌ونقل دریایی باشد. حمل‌ونقل هوایی به‌دلیل هزینه‌بر بودن و وجود محدودیت در انتقال کالا و محصولات، نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای حمل‌ونقل دریایی باشد. در حمل‌ونقل هوایی می‌توان کالاهای لوکسی که از نظر حجمی کوچک بوده اما نسبت به ابعاد آنها ارزش بالایی دارند، جابه‌جا کرد. وی ادامه داد: اما برای کالاهای سنگینی که نسبت به وزن و حجم خود، ارزش چندانی ندارند، انتقال با هواپیما تنها هزینه صادرات را به‌طورغیرمنطقی افزایش می‌دهد. بنابراین این نوع کالاها باید با کشتی یا از طریق ناوگان حمل‌ونقل زمینی صادر شوند. به‌طورکلی توسعه فعالیت‌های تجاری، دسترسی به بازارهای صادراتی کشورهای دورتر از ایران و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل از مهم‌ترین مزیت‌ها و پیامدهای بهره‌گیری از حمل‌ونقل دریایی هستند.

وجود مشکلات استراتژیک منطقه‌ای
رئیس اسبق کنفدراسیون صادرات ایران در رابطه با نقش بیمه‌های حمل‌ونقل دریایی در توسعه فعالیت‌های صادراتی ادامه داد: فعالان و صادرکنندگانی که از طریق آبی به تجارت می‌پردازند، بهتر می‌توانند به تشریح جزییات و مشکلات بیمه‌نامه‌های حمل‌ونقل به‌ویژه حمل‌ونقل دریایی بپردازند. اما در نگاهی کلی می‌توان گفت مهم‌ترین ایراد بیمه‌نامه‌های تجاری، محدودیت و بالا بودن هزینه آن است. غیر از وجود تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، وجود مشکلات سیاسی و امنیتی در منطقه سبب شده تا هزینه بیمه‌های حمل‌ونقل دریایی به‌شدت افزایش یابد. آقامیری خاطرنشان کرد: وجود مسائل استراتژیک در منطقه خاورمیانه، هزینه پوشش‌های بیمه‌ای را برای شرکت‌های بین‌المللی تجاری افزایش داده و این موضوع سبب شده تا بسیاری از کشورها تمایلی برای داشتن روابط آبی با کشورهای منطقه را نداشته باشند، اما باوجود بالا بودن ریسک این نوع حمل‌ونقل، همچنان ارتباط آبی از مهم‌ترین راه‌های تعاملات تجاری به‌ویژه برای ایران به‌شمار می‌رود. از این‌رو مهم‌ترین مسئله‌ای که انتظار می‌رود تا دولت برای توسعه فعالیت‌های صادراتی به آن توجه داشته باشد، بهبود روابط بین‌المللی و کاهش تنش‌های سیاسی در منطقه است، چرا که در این شرایط هزینه‌های بیمه‌ای کاهش پیدا کرده و تعاملات تجاری در فضای بهتری و باثبات‌تری انجام خواهند شد.

سخن پایانی
باتوجه به اهمیت استراتژیک حمل‌ونقل دریایی در ایران و جهان و اثر غیرقابل انکار آن بر وضعیت اقتصادی کشور، توجه مضاعف به نوسازی ناوگان حمل‌ونقل دریایی را می‌طلبد. اما غیر از بسترسازی‌های صنعتی، روی آوردن به لوازم دیگر توسعه مانند پوشش‌های بیمه‌ای برای جبران خسارت‌های فعالیت‌های تجاری از مهم‌ترین نکاتی است که مدیران دولتی باید به آن توجه داشته باشند.