شمشیر دولبه افزایش نرخ سود
وحید زندی-کارشناس بازارهای مالی
رقم نقدینگی سر به فلک کشیده و از مرز ۵۰۰۰ هزار میلیارد تومان گذشته و برخی مسئولان نیز از کنترل نقدینگی می گویند، این در حالی است که وقتی به عملکرد دولت در یک سال اخیر نگاهی بیندازیم، می بینیم اتفاق خاصی درباره کنترل نقدینگی یا جهت دهی به نقدینگی سرگردان نیفتاده است. این در حالی است که به باور بسیاری از بانکداران افزایش نرخ سود بانکی مناسب ترین گزینه برای جمع آوری نقدینگی است.
به نظر می رسد تا قبل از گرانی سکه و دلار دولت تصمیمی برای افزایش نرخ سود بانکی نداشت، اما با آشفته بازار ایجادشده در تمامی بازارهای مالی و خدماتی، دولت در ضرب الاجلی نرخ سود بانکی را ۵ واحد افزایش داد.
بانک ها از گذشته امن ترین محل برای سپرده گذاری بوده اند و اگر نرخ سود افزایش پیدا نکند، نقدینگی سرگردان بازارهای موازی را بیشتر از گذشته دچار نوسان می کند.
هنوز زمان زیادی از افزایش نرخ سود بانکی نگذشته و چگونگی واکنش اشخاص حقیقی و حقوقی به افزایش نرخ سود معلوم نیست. به طور حتم افزایش نرخ سود بانکی در این برهه زمانی زیان های را نیز در پی خواهد داشت، زیرا افزایش نرخ سود مانند شمشیری دولبه برای تولیدکنندگان به شمار می رود.
بانک ها از یک سو به عنوان یکی از مراکز مهم تجهیز منابع در اقتصاد به شمار می روند و از سوی دیگر نقش واسطه ای برای تسهیلات دهی به بنگاه های اقتصادی دارند که در این راستا گاهی به دلیل کمبود منابع مالی برای تسهیلات دهی دست به خلق نقدینگی می زنند.
خلق نقدینگی و چاپ پول بی پشتوانه از جمله معضلاتی است که تاکنون آثار آن را در قالب تورم در کشورمان به خوبی درک کرده ایم. با این حال، تمرکز عمده سیاست گذاران پولی در سال های گذشته در کشور ما ابتدا بر تثبیت نرخ سود با هدف جلوگیری از رشد نقدینگی توسط بانک ها بود، اما آنچه از شواهد اقتصادی برمی آید سیاست ثبات نرخ سود شکست خورده و دولت ناچار به افزایش نرخ سود است.
در این میان توجه به یک واقعیت تلخ لازم است. پیش از این نرخ سود بلندمدت ۱۸ درصد بوده که این نرخ با تورم فاصله بسیار زیادی داشته و به طور طبیعی موجب دور شدن منابع از نظام بانکی می شد.
اما اکنون نیز رقم سود ۲۳ درصدی فاصله معناداری با نرخ تورم دارد؛ بنابراین ممکن است نتواند آن طور که باید حجم عظیم نقدینگی را جذب شبکه بانکی کند.
اما در روی دیگر سکه به دلیل نبود فضای ایمن تر سرمایه گذاری در بیرون از بانک ها و در اقتصاد، ممکن است سرمایه ها دوباره به بانک ها سرازیر شوند.
اکنون این سوال مطرح می شود که افزایش نرخ سود بانکی چه مزایا و معایبی به همراه خواهد داشت. افزایش نرخ سود می تواند احتمال تعطیلی بنگاه های اقتصادی را تقویت کند. علاوه بر این باتوجه به رقابت بازار سرمایه و سیستم بانکی در جذب نقدینگی، می تواند موجب خروج پول از این بازارها شود.
از سوی دیگر با افزایش نرخ سود بانکی تقاضاهای سرمایه گذاری سوداگرانه کاهش می یابد، زیرا این بازارها ریسک های خاص خود را دارند که با متناسب سازی نرخ سود اشخاص ترجیح می دهند در بازار کم ریسک تری مثل بانک ها سرمایه گذاری کنند.
بنابراین این فرضیه بیش از پیش تقویت می شود که عمده نقدینگی ایجادشده در سال های گذشته، صرف تقاضای سفته بازی، به ویژه در بازار دارایی هایی نظیر ارز، خودرو و مسکن شده و در نتیجه رشد نرخ سود بانکی با فرض انضباط نظام بانکی که دولت روی آن دست گذاشته، می تواند بیشتر از سرمایه گذاری در تولید، سرمایه گذاری نامولد را هدف قرار دهد و جریان نقدینگی را از آنجا به سوی نظام بانکی هدایت کند. این کاهش حجم نقدینگی سرگردان به کاهش نوسانات در بازارهایی از جمله طلا و خودرو و به ویژه ارز خواهد انجامید. لازم به ذکر است باوجود اینکه در برهه زمانی کنونی افزایش نرخ سود بانکی تنها راهکار دولت برای تجمیع نقدینگی سرگردان در بازارهای سوداگری است، دولت باید مراقبت بیشتری از تولید داشته باشد تا در سایه این افزایش نرخ سود آسیبی متوجه تولیدکنندگان نشود؛ زیرا به دلیل اینکه دولت در شرایط ثبات اقتصادی نیست، امنیت سرمایه گذاری پایین است؛ بنابراین پول های مازاد بازار نه تنها به سمت تولید هدایت نمی شود، بلکه در بازارهای مالی موازی پراکنده می شود. بنا بر آنچه گفته شد بانک ها هم می توانند به ظرفیت بالفعل جذب نقدینگی تبدیل شوند؛ در نتیجه ممکن است تولیدکنندگان به جای ایجاد اشتغال در شرایط ناامن اقتصادی به سرمایه گذاری با ریسک بسیار پایین در شبکه بانکی روی بیاورند.
