توجه به دیپلماسی شهری
امیرفواد محسنی-کارشناس مدیریت شهری
شناخت نقـش هـا، کارکردها و بازیگران جدید عرصه دیپلماسـی شـهری در ارائه درکی دقیق و روشن تر از عرصه بین المللـی به منظور تامین منابع و تحقـق منـافع ملـی و اهـداف سیاست خارجی بسیار بااهمیت است.
توجه بـه موضـوع دیپلماسـی شـهری را بایـد معلـول جهانی شدن دانست، چرا که این امر مهم باعث تغییر و تحول در ماهیت نظـام بـین الملـل و مفهـوم حاکمیـت شده است.
شهرها همگام با جهانی شدن و با رشد فناوری اطلاعات و توسعه شبکه های ارتباطی در فضایی متشکل از جریان ها به بازیگران اصلی حوزه ارتباط و اقتصاد جهانی تبدیل شده اند. تمرکز و همگرایی حوزه های مختلف در شهرها نشان دهنده حرکت سریع جهان به سمت شهری شدن و توسعه هرچه بیشتر کلانشهرها و تبدیل آنها به شهرهای جهانی و در نهایت جهانشهرها است. در این فضا، شهرها با ارتقای جایگاه اقتصادی، سیاسی، فناوری، فرهنگی و زیرساختی خود از توان، نفوذ و اعتبار کافی برای اجرای فعالیت های دیپلماتیک برخوردار می شوند و در راستای فعالیت های خود شکل نوینی از دیپلماسی را نمایان می سازند که از آن با عنوان دیپلماسی شهری یاد می شود.
بدین ترتیب در جامعه بـین المللـی دولـت به تدریج جای خود را به جامعه بشری ملت ها می دهد و مفهوم و کارکرد حاکمیت تعدیل می شود و در پی آن، مفهوم تابعیت کـه نـاظر بـر تکـالیف افـراد در مقابـل دولت ها است، جای خود را به مفهوم شهروندی که ناظر بر حقوق افراد نسبت بـه دولـت ها اسـت، سـپرده است. در چارچوب نظم بین المللـی جدیـد، کنشگران متعــدد و متنــوعی در کنــار دولــت هــا نقــش ایفــا می کنند؛ نهادهــا و سازمان های شهری، شــهرداری و شورای های شهر از جمله بازیگران جدیدی هستند که بـه عنـوان نماینـده مسـتقیم افکـارعـمومی می توانند در بسیاری از حوزه هـای اقتصـادی، فرهنگی، هنری، تحقیقـاتی و حتـی سیاسـی بـا دیگـر کشورها وارد مذاکرات همه جانبه شوند. بدون تردیـد ورود این بازیگران جدید در قالب دیپلماسـی شـهری در افزایش مناسبات دوجانبه کشـورهای مختلـف بـه ویژه کشورهایی که روابط ملت و دولـت دارای تـنش دارند، تاثیرگذار است.
بر این اساس، شـناخت نقـش هـا، کارکردها و بازیگران جدید عرصه دیپلماسـی شـهری در ارائه درکی دقیق و روشن تر از عرصه بین المللـی به منظور تامین منابع و تحقـق منـافع ملـی و اهـداف سیاست خارجی بسیار بااهمیت تلقی می شود که این شبکه ها فراسوی ساختارهای ملی حرکـت می کنند، بنابراین اعضای یک گروه منطقه ای می توانند توانایی و تاثیر خود را در بازیگری ها و نقش آفرینـی هـای گونـاگون ارتقـــا بخشـــند.
با کـــاهش محدودیت های جریانات فراملی در دوران جهانی شـدن، مقیاس روابط بین شـهری و شـبکه هـای شـهری نیز بـه صورت ویژه ارتقا یافــت و سطح جهانی برخــی شهرها به عنوان حلقه واسط شبکه شهری ملی و جهانی به گونه ای بالا رفت که در عمـل به مــهـره های ملـی تبـدیل شـدنـد.
امروزه شهرها در سازمان های بـین المللـی چندجانبـه تمایل به افزایش نفوذ خود در سطح بین المللـی دارنـد و در این مسیر از ابزارهـای قـدرت نـرم کـه توانـایی شکل دادن خواسته ها از طریق جذابیت را دارند، کمـک می گیرند.
بـدین ترتیـب، ابـزار دیپلماسی شهری ورای دیپلماسی سنتی می تواند راه را برای نفوذ شهرها باز کند. در چنین شـرایطی، شـهرها و منطقه ها باید بتوانند از طریق شبکه ها نقش ویژه خود را در اقتصاد مبتنی بر اطلاعات پیدا کنند.
از اساس کارکرد شــبکه سازی یــا بعــد مشــارکتی دیپلماسی شهری ناشناخته تر است، زیرا مشارکت بـین المللـی به طورمعمول، هدف روابط خارجی نیسـت، بلکـه بیشـتر ابـزاری بـرای دستیابی به اهداف عالی تری از قبیل امنیت یـا سـود اقتصادی بیشتر است.
با این حـال، درباره دیپلماسـی شهری، سازماندهی در سطوح جهانی، منطقه ای و قاره ای، خود هدفی دیپلماتیک است.
توسعه ساختارها، کـه از آن طریق، مفاهیم محلی به سطح ملی راه می یابند، در جهان پیشرفته امری متداول است، بر این اساس بسیاری از کشورها انجمن های شهری دارند که منـافع شهرها را در سطح ملی نمایان می سازند و از آن به شدت حمایت می کنند.
به طــورکلی به نظــر می رسد که هرچه بیشتر می گذرد، شبکه های بین المللـی در مرحله دیپلماتیـک جـایگزین جامعـه بین المللـی دولت ها می شوند که شهرها در شکل گیری این پدیده نقش اصلی را ایفا می کنند. در این میان، می توان به سازمان بین المللی مجمع شهرداران آسیایی به منظور همگرایی و اتحاد بیشتر شهرهای آسیایی، ارائه برنامه های نوین مدیریت شهری و تقویت دیپلماسی شهری موثر اشاره داشت. دبیرخانه دائم این مجمع بین المللی در تهران مستقر است که به بیش از100 شهر عضو خود خدمات فنی، آموزشی، مهارتی و برنامه ریزی شهری ارائه می کند.
حال دولت ایران می تواند با حمایت هرچه بیشتر از چنین سازمان های غیرانتفاعی ـ غیردولتی نسبت به حل مشکلات و موانع ارتباطی خود، زمین بازی های غیرممکن را به ممکن تبدیل کند.
