برای نخستین‌بار در ایران نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به شکل فیزیکی و مجازی برگزار می‌شود، به همن دلیل شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه بندهایی به آیین‌نامه این رویداد فرهنگی اضافه کرده‌ و همچنین تغییراتی در قوانین دوره‌های قبل ایجاد شده ‌است. تغییرات آیین‌نامه موجب نگرانی برخی از ناشرانی شد که خود را برای شرکت در این نمایشگاه آماده می‌کنند.
درباره چرایی برخی از تصمیم‌ها و امکان بازنگری در بندهای آیین‌نامه نمایشگاه، ایرنا گفت‌وگویی با علی رمضانی، سخنگو و دبیر شورای سیاست‌گذاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران قرار است به صورت مجازی و فیزیکی برگزار شود، به همین دلیل در آیین‌نامه این نمایشگاه شاهد تفاوت‌هایی با دوره‌های قبل هستیم. یکی از مسائل، لزوم پرداخت ۳ درصد از فروش ناشر به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و در این میان، همواره یکی از اهداف برگزاری نمایشگاه کتاب، حمایت از ناشران اعلام می‌شود. به نظر شما این بند از آیین‌نامه با هدف حمایت از ناشران در مغایرت نیست؟
بعد از اینکه به‌دلیل همه‌گیری کرونا، نمایشگاه بین‌المللی کتاب برای دوسال به شکل حضوری برگزار نشد، موضوع برگزاری فیزیکی آن از ابتدای استقرار دولت جدید مطرح بود. با توجه به اینکه قرار بود فعالیت‌های فرهنگی و هنری در راستای اقداماتی که برای مقابله با همه‌گیری کرونا انجام می‌شود، مانند واکسیناسیون عمومی و مواردی از این دست، از نو آغاز شود، برگزاری نمایشگاه فیزیکی در دستور کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت. این موضوع با ستاد ملی مبارزه با کرونا مطرح و از این ستاد مجوز دریافت شد، تا در صورتی که شرایط برگزاری حضوری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مهیا باشد، این نمایشگاه برگزار شود. رئیس، شورای سیاست‌گذاری و کمیته‌های اجرایی نمایشگاه به ترتیب منصوب شدند و کار برگزاری نمایشگاه و بررسی شیوه‌های برگزاری آن موردبررسی قرار گرفت.
رعایت شیوه‌های بهداشتی توسط مردم برای نمایشگاه اهمیت بالایی دارد. نمایشگاه کتاب می‌تواند در رعایت شیوه‌های بهداشتی توسط مردم به الگوی عمومی تبدیل شود. نمایشگاه کتاب در حوزه‌های دیگر الگو است و با تمهیداتی که اندیشیدیم و مسئولیتی که بر عهده مردم و ناشران است، امیدوارم بتوانیم به الگو تبدیل شویم.
لازم بود آیین‌نامه‌هایی درباره این موضوع تدوین شود. ناشران کشور برای حضور در نمایشگاه فیزیکی هزینه غرفه می‌پردازند و بخشی از هزینه‌های نمایشگاه از این راه تامین می‌شود؛ بنابراین شورای سیاست‌گذاری تصمیم‌گیری کرد و درباره نحوه پرداخت هزینه‌های غرفه فیزیکی جدولی را مورد مباحثه قرار داد و تصویب کرد که در آیین‌نامه درج ‌شده ‌است. باید توجه داشت در نمایشگاه فیزیکی غیر از هزینه غرفه، مبلغی دریافت نمی‌شود. پیش از این، برای تامین نقدینگی ناشران نمایشگاه‌هایی برگزار شده و در آن هزینه‌ای از ناشران دریافت نشده ‌بود. حال برای اینکه شرایط برابر باشد و با توجه به اینکه اجرای مجازی نمایشگاه هم هزینه‌هایی دارد، ۳ درصد از فروش خالص دریافت می‌شود یعنی ناشر کتابی را در نمایشگاه عرضه می‌کند، اگر برای کتاب تخفیفی در نظر گرفته، آن فروش ناخالص است. در آیین‌نامه این مسئله به‌طور کاملا شفاف بیان شده‌ که در نمایشگاه مجازی ۳ درصد از «مجموع مبلغ فروش خالص ناشران» دریافت می‌شود. اینکه مطرح شود در این دوره به ناشر کمکی ‌نشده، درست نیست. تمام تلاش ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این است که با برگزاری نمایشگاه‌هایی با این محتوا -با وجود اینکه دومین دوره نمایشگاه مجازی در بهمن‌ماه برگزار شده ‌بود- از ناشران حمایت کنیم. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به خودش تکلیف کرد تا بتواند از ناشران حمایت و از این طریق چرخه تامین محتوا را برای مردم تامین کند و اطمینان یابد که سایر حوزه‌های در ارتباط با کتاب، ناشرانی را دارند که از آنها می‌توانند در باقی چرخه‌ها استفاده کنند. همچنین در این روزها برای ایجاد شرایط برابر میان ناشرانی که در نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند و ناشرانی که در نمایشگاه حضور ندارند، تلاش شد. نمی‌شود ناشری که در نمایشگاه حضور پیدا می‌کند، هزینه بپردازد و رونق فرهنگی و امکان دسترسی به مخاطبان را داشته باشد اما ناشری که حضور پیدا نمی‌کند در واقع به‌طور کاملا رایگان از خدمات بهره‌مند شود.
در آیین‌نامه بیان شده ناشران می‌توانند در نمایشگاه مجازی بدون شرکت در نمایشگاه فیزیکی حضور داشته‌ باشند اما چرا ناشرانی که در نمایشگاه فیزیکی شرکت می‌کنند، ملزم به شرکت در نمایشگاه مجازی هم هستند؟
برای اینکه برای همه مردم فرصت برابر مهیا باشد. اگر ناشری فقط در نمایشگاه فیزیکی شرکت کند و در نمایشگاه مجازی نباشد، فرصت برابر فراهم نیست و برای رعایت دستورالعمل‌هایی که ابلاغ شده و نکاتی که در طراحی‌ها بیان شده، مجبوریم این کار را انجام دهیم. ضمن اینکه ناشران ن در همین دو دوره برگزاری نمایشگاه مجازی، کتاب را به نقاطی از کشور فرستادند که مخاطبان این مناطق نمی‌توانستند در نمایشگاه کتاب تهران حضور داشته باشند و از امکانات استفاده کنند؛ بنابراین در مجموع این سیاست به نفع ناشران کشور است. همچنین یارانه فقط در نمایشگاه مجازی ارائه می‌شود؛ یعنی بن‌ کتاب فقط در فضای مجازی ارائه می‌شود. از سویی برای اینکه برای ناشران کشور شرایط برابری مهیا شود، هر ناشری که در نمایشگاه فیزیکی شرکت می‌کند، باید در نمایشگاه مجازی هم باشد تا شرایط استفاده مردم از یارانه‌ای که به آنها تعلق می‌گیرد، برابر باشد. این‌ها مجموعه‌ای از سیاست‌هایی است که همه با هم مرتبط هستند.
آیا ممکن است ناشرانی که در نمایشگاه فیزیکی حضور دارند، بتوانند سفارش خرید از نمایشگاه مجازی را دریافت و بعد از برگزاری نمایشگاه فیزیکی، سفارش‌ها را ارسال کنند؟
وقتی افراد از فضای مجازی خرید می‌کنند، چشم‌انتظار هستند تا بسته زودتر به دست‌شان برسد. مردم و مخاطبان در خرید از فضای مجازی آستانه تحملی دارند و این آستانه تحمل به این اندازه که صبر کنند تا نمایشگاه فیزیکی تمام شود و بعد ناشران بسته‌ها را ارسال کنند، نیست. بنابراین این امکان وجود ندارد و ناشران باید بتوانند با برنامه‌ریزی و تقسیم نیروهایشان، نمایشگاه را مدیریت کنند. ضمن اینکه تمهیداتی اندیشیده‌ایم که بعد از قطعیت پیدا کردن اعلام خواهد شد.
به چه دلیل تخفیف در نظر گرفته شده برای کتاب‌ها نسبت به دوره‌های قبل کاهش پیدا کرده ‌است؟
اگر به آیین‌نامه توجه کنید، درج‌شده حداقل ارائه ۱۰ درصد تخفیف برای همه ناشران الزامی است؛ بنابراین ناشران می‌توانند در محل نمایشگاه این درصد را ارائه بدهند. البته در فضای مجازی این امکان وجود ندارد و اگر ناشران کتاب را بارگذاری می‌کنند، می‌توانند از ابتدا برای آن تخفیف درنظر بگیرند و تخفیفی در نظر دارند.
ناشران کوچک درباره جای‌گذاری غرفه‌ها درخواست عدالت دارند، آیا برای حق برابر ناشران بندی در نظر گرفته شده ‌است؟
برای ناشران کوچک در این نمایشگاه تسهیلاتی در نظر گرفته شده ‌است. به‌عنوان مثال، ناشرانی که نتوانستند تعداد مقرر آثار را که باید در نمایشگاه ارائه بدهند، در این مدت تهیه کنند، ثبت‌نام موقت کردند، این ثبت‌نام‌های موقت بررسی می‌شود. یعنی از سویی مسئله ناشران کوچک را با ثبت‌نام موقت و امکان تخصیص غرفه بررسی می‌کنیم. ناشران کوچک حتی اگر فقط یک کتاب هم منتشر کرده باشند می‌توانند در نمایشگاه مجازی شرکت کنند. بسته‌های تقویتی و حمایتی از بخش بزرگ و کوچک نشر در نظر داریم و امیدواریم بتوانیم در مسئله تخصیص غرفه آنچه را در نظر داریم، برای ناشران نوپا و ناشرانی که آثار ارزشمند اما با تعداد پایین چاپ کردند، عملی کنیم.
جریمه ناشرانی که از شرکت در نمایشگاه کتاب انصراف می‌دهند، سنگین ارزیابی‌شده است و ناشرانی که انصراف بدهند، دو سال از شرکت در نمایشگاه محروم خواهند بود. چرا این جریمه‌ها تا این اندازه بالا در نظر گرفته ‌شده ‌است؟
این جریمه‌ها مربوط به این دوره نیست. در هر دوره زمانی که ناشری ثبت‌نام می‌کند، اگر یک هفته قبل از برگزاری نمایشگاه انصراف بدهد، درصدی از هزینه به او بازگردانده خواهد شد، زیرا هزینه‌های نمایشگاه متوقف به روز برگزاری نمایشگاه نیست و در طول زمان انجام می‌شود. اگر این امکان وجود نداشته ‌باشد که غرفه به ناشر دیگری واگذار شود و در صورت انصراف یک ناشر، حق حضور ناشری صلب شده باشد، درست نیست؛ بنابراین این بند برای تامین نفع عمومی بازدارنده است. نمایشگاه متقاضیان زیادی دارد، پس باید با دقت و به خوبی تصمیم بگیریم.