ضرورت افزایش بهره‌وری خاک
حمیدرضا جیحانی- کارشناس اقتصاد بین‌الملل
حفاظت از محیط زیست، یکی از ارکانی است که می تواند کشورها را از بروز هرگونه آسیب های اقتصادی مصون نگه دارد. در ایران سال ها است با بحران حفظ منابع طبیعی مانند آب و خاک مواجهیم و پیش بینی می شود با ادامه این روند، در چند سال آینده با مشکلات جدی در عرصه های مختلف محیطی و اقتصادی مواجه شویم. یکی از مشکلاتی که امروزه با آن مواجهیم، بی توجهی به منابع خاکی است؛ دلایل حفاظت از خاک بی شمار است و مهم ترین آن را می توان تامین مواد غذایی عنوان کرد. ایران کشوری با اقلیم های آب وهوایی متفاوت است و در هر بخش، ظرفیت کشت محصولات مختلف وجود دارد، اما درآمد کم کشاورزان و وجود سایر مسائل سبب شد تا بیشتر افراد به تغییر کاربری اراضی خود راضی شوند. تغییر کاربری اراضی کشاورزی، خشک شدن زمین های زراعی و شالی و تبدیل آنها به ویلاهای مسکونی، مهم ترین معضل امروزه حفظ خاک در ایران است. اخلال در نظام اقتصادی و چرخه های طبیعی با تغییر کاربری اراضی کشاورزی با هدف ساخت وسازهای غیرمجاز مسکونی، صنعتی و خدماتی در حاشیه یا نزدیک روستاها بیماری شایع محیط زیست ایران است. کاهش روزافزون فضای سبز و درختان در عرصه طبیعی کشاورزی به صورت غیرقابل برگشت، از پیامدهای ناگوار تغییر کاربری غیرمجاز اراضی کشاورزی به شمار می رود. بیشتر این زمین ها در نهایت زیربنای ویلاها یا شهرک های صنعتی را تشکیل داده و درآمدهایی که از تغییر کاربری اراضی حاصل می شود، به مراتب بیشتر از فعالیت کشاورزی است. همین سود و منفعت های کلان مالی، افراد را به سمت از بین بردن زمین های کشاورزی خود ترغیب می کند. این تغییر کاربری، به معنای ایجاد تحول در شرایط اقلیمی و آب وهوایی است که منجر به وقوع پیشامدهای مخرب اقتصادی و زیست محیطی برای کشور می شود، بنابراین نمی توان به این مسئله، نگاهی تک بعدی داشت و بی تفاوت از آن عبور کرد.
نکته دیگری که سبب شده تا نتوانیم آن طور که باید و شاید، از منابع خاکی خود استفاده کنیم، بحث بهره وری خاک است. کارشناسان معتقدند مهم ترین راهکار موجود برای دستیابی به توسعه کشاورزی، اصلاح الگوی کشت و زراعت و به عبارتی، افزایش بهره وری خاک است. به عنوان مثال، تولید گندم در ایران می تواند به حداقل ۶ . ۵ تن در هر هکتار زمین برسد. این در حالی است که میزان برداشت گندم از اراضی، بسیار کمتر از این مقدار است. با بهبود مصرف منابع آبی و خاکی موجود می توانیم افزایش بهره وری تن در هکتار را در محصولات کشاورزی و زراعی شاهد باشیم؛ این موضوع، اقدامی در راستای بهبود و اصلاح مصرف اراضی کشاورزی بوده و در نهایت از منابع طبیعی بهره برداری مناسب تری صورت گرفته است.
علاوه بر تمامی موارد مطرح شده به عنوان اهمیت حفظ منابع آبی و خاکی، باید به این موضوع توجه داشت که خوداتکایی در تامین اقلام استراتژیک، از دیگر دستاوردهای افزایش بهره وری اراضی کشاورزی به حساب می آید، اما در دهه های اخیر توجه مناسبی به توسعه کشاورزی و حفظ زمین های زراعی نشده و همین موضوع سبب شده تا برای تامین مهم ترین مایحتاج خوراکی، به واردات نیازمند باشیم. غیر از بحث توجه به افزایش بهره وری از زمین های کشاورزی، یکی از راهکارهای موثر برای تامین نیاز ایران به گندم، بهینه سازی مصرف است. با کاهش میزان دورریز مواد غذایی، نیازمندی ایران به واردات گندم و غلات از سایر کشورها، کاهش محسوس پیدا می کند و در این شرایط، تنش های بین المللی تاثیرات کمتری بر اقتصاد کشور خواهند داشت. در سده های گذشته، جهان خیز بزرگی برای دستیابی به توسعه های صنعتی برداشت. همین موضوع سبب شد تا در برهه های زمانی متعددی، شاهد از بین رفتن محیط زیست یا کاهش تولیدات زراعی باشیم، اما امروزه اثبات شده قدرت تنها در رشد تولید صنعتی نبوده و بازدهی های مربوط به تامین اقلام خوراکی نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. افزایش بهره وری در تولید و مصرف، از دیگر راهکارهای موثر و مفید در راستای مقابله با بحران غذایی فعلی است، از این رو کشورها توجه زیادی به بسترهای زراعی خود دارند و در تلاش هستند تا بسترهای توسعه کشاورزی را بهبود بخشند.
