حلقه مفقوده تحقیق و توسعه
محمدرضا بهرامن-رئیس خانه معدن ایران
واقعیتی که تا امروز کمتر به آن توجه شده این است که بدون وجود ارتباط مفید و موثر میان صنعت و دانشگاه پیشرفت تحقیق و توسعه در صنعت امکانپذیر نیست، اما برای حل چالش ارتباط بین صنعت و دانشگاه و حتی صنعت و شرکتهای دانشبنیان در ابتدا باید تفکرات دو طرف اصلاح شود.برای روشنتر شدن موضوع توجه به چند نکته زیر ضروری است؛ اول اینکه هزینه تحقیق و توسعه در شرکتهای پیشرو دنیا حدود ۵ درصد مبلغ فروش است؛ در حالی که این رقم در ایران کمتر از ۰.۵ درصد است. دیگر اینکه در دنیای امروز به ازای هر یک میلیون نفر حدود ۵ دانشگاه وجود دارد. در نهایت در کشورهای پیشرفته ارائه هر ۵ مقاله، منجر به ثبت یک ایده یا اختراع میشود؛ در حالی که در کشور ما هر ۸۲۰ مقاله منجر به ثبت یک ایده یا اختراع میشود.این مقایسه ساده نشان میدهد دانشگاه و دانشجویان در کشور ما برای تعریف موضوع و درک چالشها ارتباط خوبی با بخش صنعت ندارند؛ بهعبارت دیگر دانشگاههای ما بیشتر فعالیت تئوریک داشتهاند تا کار عملی. تاسیس پژوهشکدههای مشترک بین دانشگاهها و صنایع، فرصت مطلوبی را برای تبدیل دانشگاههای کشور ما به دانشگاههای نسل چهارم فراهم میآورد. اهمیت و توجه به بخش تحقیق و توسعه موجبات پیشرفت کشور را فراهم خواهد آورد. باتوجه به اینکه این روزها بومیسازی بیشتر از قبل موردتوجه است، پژوهشکدهها از جمله مراکز تحقیق و توسعهای بهشمار میروند که میتوانند پل ارتباطی خوبی بین پارکهای علم و فناوری، دانشگاهها و مراکز صنعتی باشند و این هدف مهم را تحقق بخشند. پارکهای علم و فناوری و موسسات دانشبنیان در کشورهای صنعتی دنیا موتور محرک پیشرفت و بهرهوری بهینه در تمامی حوزههای صنعتی هستند؛ بنابراین در زمینههایی با ظرفیت ثروتآفرینی بالا از قبیل صنایع معدنی و حوزههای پاییندستی آن نیاز به فعالیتهای دانش بنیان بهشدت احساس میشود. لازم به ذکر است که موفقیتهای امروزی به نرخ هزینههای بسیار سنگین در حوزههای اکتشاف، استخراج و فرآوری بهدست آمده است. در کشورهای پیشرفته دنیا، دانشگاهها و نهادهای پژوهشی بودجه دولتی ندارند و بهجای ردیف بودجه دولتی، قوانین و سازکارهایی اجرایی طراحی شده تا دانشگاهها پرورشدهنده پژوهشکدههای کاربردی و موسسات خصوصی دانشبنیان باشند. شرکتهای صنعتی و معدنی بزرگ، طرحها و پروژههای خود را در اختیار مجموعههای دانشبنیان خصوصی میگذارند و آنها را در نتایج اقتصادی بهرهوری حاصل سهیم میکنند که البته این شیوه محاسن دیگری حتی در کارآمد کردن سیستم آموزش عالی کشور نیز دارد.
در کنار آن دانشجویان و دانشآموختگانی که در پروژههای مرتبط دانشبنیان و تحت نظر اساتید متخصص خود صنعت را لمس میکنند، قطعا دانش و تجربیاتی فراتر از دانشگاه و آزمایشگاه بهدست خواهند آورد. درباره فعالیتهای دانشبنیان در صنایع معدنی توجه به این حقیقت ضروری است که درک جایگاه تحقیق و پژوهش و فعالیتهای دانشبنیان نیازمند مطالعه و بررسی نقش حیاتی این عوامل در موفقیتهای سیستمهای اقتصادی و صنعتی بزرگ دنیا است، زیرا هرگونه خطای محاسباتی میتواند به اندازه ارزش یک کمپانی بزرگ غیرمعدنی، ضرر اقتصادی بهدنبال داشته باشد؛ بنابراین فاصلهای پرهزینه تا رسیدن به نقطه مطلوب و شرایط آرمانی پیش رو داریم.بهرهوری از ضروریات هر فعالیت اقتصادی و جزءلاینفک رشد و توسعه واحدهای تولیدی و صنعتی است. یکی از شاخصهای بهرهوری برخورداری از توان و تخصص و نوآوری کارشناسان و متخصصان داخلی برای طراحی و ساخت تجهیزات و قطعات موردنیاز صنایع است. در حوزه معدن بهطور خاص، این توانمندی از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا اتکا به تکنولوژی ساخت داخل (بومیسازی) موجب کاهش ریسک و ضامن تداوم فعالیت واحدهای معدنی و صنعتی خواهد بود. بخش معدن در کل زنجیره از اکتشاف تا تجارت نیاز مبرمی به رشد و توسعه فعالیت دارد و برای تحقق این مهم برخورداری از تکنولوژی روزآمد و دسترسی به منابع مالی از اولویتها محسوب میشود. اگر بخواهیم در معادن پویایی ایجاد کنیم، نیازمند تامین مالی ارزان از طریق جذب سرمایهگذاران و نیروهای انسانی توانمند هستیم.نکته دیگری که نباید از اهمیت آن غافل شد این است که اگر نیروی انسانی توانمند مجهز به تکنولوژی مناسب و روزآمد نباشد، ابزار مناسب برای ارائه توان و تخصص خود را نخواهد داشت و مزیت بالقوه برخورداری از نیروی انسانی کارآمد و ماهر، بالفعل نمیشود.شاید بهجرأت بتوان گفت این نقطه ضعف یکی از مهمترین چالشهایی است که زمینه دلسردی فارغالتحصیلان رشتههای مرتبط با معدن را فراهم کرده؛ تا جایی که بسیاری از آنها از فعالیت در زمینههای مرتبط با تحصیلات خود سر باز میزنند، زیرا احساس میکنند این صنعت از پویایی لازم برخوردار نیست. اگر بتوان این پویایی را ایجاد کرد، قطعا نیروی انسانی ماهر جذب میشود و با تکنولوژی جدید، آموزش میبیند و تجربیات خوبی بهدست میآورد و دستاوردهای این حوزه را ارتقا میدهد و زمینه رشد و شکوفایی آن را فراهم میآورد.