استارت‌آپ‌های تک‌شاخ در واقع استارت‌آپ‌هایی هستند که در حوزه خاصی فعالیت می‌کنند و تمرکز قابل‌توجهی روی یک محصول یا خدمت خاص دارند. این نوع استارت‌آپ‌ها در مقایسه با استارت‌آپ‌های چندشاخه که در چندین حوزه فعالیت می‌کنند، تمرکز بیشتری دارند. با تمرکز بر یک حوزه واحد، استارت‌آپ‌های تک‌شاخ می‌توانند تخصص و عمق بیشتری در زمینه خود داشته باشند. این امر بهبود عملکرد و کیفیت محصول یا خدمت را افزایش می‌دهد. تک‌شاخ‌ها با تمرکز بر یک حوزه مشخص، می‌توانند شناخت و آگاهی مشتریان را بهبود دهند و برند قوی‌تری را برای خود ایجاد کنند. استارت‌آپ‌های تک‌شاخ می‌توانند سریع‌تر به تغییرات بازار و نیازهای مشتریان واکنش نشان دهند و در این زمینه به انجام اقدامات لازم بپردازند. با تمرکز بر یک حوزه خاص، استارت‌آپ‌های تک‌شاخ می‌توانند رقابت قوی‌تری در آن حوزه ایجاد کنند و به‌عنوان رهبران صنعت شناخته شوند. استارت‌آپ‌های تک‌شاخ می‌توانند هزینه‌ها را بهبود بخشند و امر بهینه‌سازی را به‌خوبی انجام دهند. دولت سیزدهم چندی پیش وعده دستیابی به ۱۰ تک‌شاخ تا سال ۱۴۰۵ را مطرح کرد. این اظهارنظر با واکنش‌های متعددی از سوی کاربران فضای مجازی، فعالان عرصه فناوری و استارت‌آپ و همچنین کارشناسان این حوزه مواجه شده است.

هنوز زیرساخت‌های لازم فراهم نیست

کیوان نقره‌کار، کارشناس حوزه فناوری اطلاعات درباره ادعای اخیر دولت مبنی بر وعده تحقق ۱۰ تک‌شاخ تا سال ۱۴۰۵ به گفت: این‌گونه ادعاها زمانی محقق خواهد شد که وضعیت بازار ارز و نرخ دلار در کشور مطلوب باشد. در گذشته با دلار هزار تومانی چنین ادعایی مطرح شد و شاهد نتیجه مشخص و ملموسی نبودیم. حالا با دلار ۶۰ هزار تومانی صحبت از تک‌شاخ و تحول در استارت‌آپ می‌شود که برای من بسیار عجیب است.
وی ادامه داد: استارت‌آپ‌های عادی ما برای پیشرفت و حرکت به‌سمت جلو باید با چالش‌های مختلفی دست‌وپنجه نرم کنند. به‌محض ایجاد فرصت مناسب برای این استارت‌آپ‌ها، نرخ دلار به‌یک‌باره جهش پیدا می‌کند و این مسئله تاثیر منفی خود را برجای می‌گذارد. به‌طبع برای تغییر ماهیت استارت‌آپ‌های عادی به یک تک‌شاخ، باید نکات و الزامات متعددی موردتوجه قرار گیرد. نقره‌کار افزود: در گام نخست، به زیرساخت اینترنتی مناسب نیاز است که متاسفانه در کشور ما ایراداتی اساسی در این‌باره وجود دارد. مجوزهای لازم، تسهیلات و همراهی‌های بدنه دولت و ارائه خدمات مختلف، از جمله مواردی محسوب می‌شوند که برای دستیابی به یک تک‌شاخ به آنها احتیاج است. برای تحقق این هدف، اقدامات زیادی باید انجام گیرد که به‌علت معضلات فراوان در حوزه فناوری اطلاعات و مشکلات متعدد زیرساختی، فاصله زیادی تا نقطه موردنظر وجود دارد.
اعتماد؛ حق قانونی مخاطب
وی در ادامه خاطرنشان کرد: به‌سبب حضور بخش‌های دولتی، خصولتی، نهادهای متعلق به دولت و همچنین نهادهای امنیتی در این نوع استارت‌آپ‌ها، اجازه فعالیت بزرگ از متخصصان سلب می‌شود. از سوی دیگر، به‌دلیل علاقه‌مندی مخاطب به ارتباط با بخش خصوصی، اعتماد لازم نیز کاهش پیدا می‌کند. وجود بخش دولتی در پشت‌پرده این جریان، منجر به دلسردی مشتری یا مخاطب می‌شود و او دیگر قید ارتباطات مدنظرش را می‌زند. این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات در ادامه مطرح کرد: البته لازم به ذکر است که مسئله اصلی در این زمینه، موضوعات سیاسی یا امنیتی نیست، بلکه من به‌طورآگاهانه روی کلیدواژه «اعتماد» تاکید دارم. مخاطب بنا به حق قانونی و طبیعی خود، باید اطمینان حاصل کند که فرد یا نهادی به اطلاعات او دسترسی پیدا نخواهد کرد. نقره‌کار تصریح کرد: از این حیث، مسئله تک‌شاخ بهتر است در جلسات دورهمی مطرح شود و از رسانه‌ای کردن آن جلوگیری به‌عمل آید. مادامی که بستر لازم برای این منظور فراهم نشود، نمی‌توان به تحقق این امر امید چندانی داشت. او در ارتباط با وضعیت تک‌شاخ‌ها در کشورهای همسایه ایران بیان کرد: از اساس استارت‌آپ‌هایی که به ارزش‌گذاری قابل‌توجهی دست پیدا می‌کنند، به‌عنوان «یونیکورن» یا «استارت‌آپ تک‌شاخ» شناخته می‌شوند. تک‌شاخ‌ها صرف‌نظر از ماهیت واقعی خود، به وظایف مهم‌تری نظیر توسعه سرویس‌ها، ارائه خدمات بهتر به مشتریان، استفاده از نوآوری‌ها و فناوری‌های به‌روز دنیا و حفظ کیفیت کار می‌پردازند.
مزایای چشمگیر تک‌شاخ‌ها برای اقتصاد کشور
این کارشناس ضمن تاکید بر ضرورت حمایت دولت از استارت‌آپ‌ها به گفت: از سمت دیگر، این نوع از استارت‌آپ‌ها موردحمایت دولت قرار دارند تا در مباحثی مثل کارآفرینی، خلق ارزش و ایجاد ثروت تاثیرگذار و ارزش‌آفرین باشند. کشورهای پیشرفته به‌جای تاکید و رسانه‌ای کردن تعداد تک‌شاخ‌های خود، به‌سمت تسهیل شرایط و فراهم‌سازی بسترهای لازم در راستای شکوفایی فضای کسب‌وکار حرکت می‌کنند. رشد و بالندگی کسب‌وکارهای این‌چنینی در فضای اقتصاد دیجیتال، برای این کشورها بسیار مهم است و برای دستیابی به این هدف، تمام تلاش خود را به‌کارمی‌گیرند. نقره‌کار در ارتباط با تاثیر اقتصادی و درآمدزایی تک‌شاخ‌ها برای کشورها عنوان کرد: وقتی یک کشور از نظر برند و نشان تجاری موفقیت چشمگیری را تجربه می‌کند، بدیهی است که دلایلی در پشت این توفیق وجود دارد. تک‌شاخ‌ها فارغ از خدمات متنوع و همین طور آورده مالی و ارزی برای کشور، می‌توانند محلی برای جذب نیروی انسانی نخبه از سراسر جهان باشند؛ بنابراین، این موضوع می‌تواند به‌صورت‌مستقیم یا غیرمستقیم، برای کشور سودآوری خوبی به‌همراه داشته باشد.
وی در پایان اضافه کرد: در کشور ایران، باتوجه به ایجاد موانع متعدد برای کاربران، فیلترینگ گسترده و محدودیت‌های مختلف در فضای مجازی، امکان برقراری ارتباط با پلتفرم‌های بین‌المللی وجود ندارد؛ از این‌رو، مطرح‌سازی بحث تک‌شاخ به‌نوعی بی‌معنی است و کمکی به فعالان این حوزه نخواهد کرد. فعالان استارت‌آپ‌ها به انگیزه و پشتوانه نیازمند هستند که متاسفانه در حال‌ حاضر چنین بستری مهیا نیست. در گام نخست، باید زیرساخت‌های لازم ایجاد شوند، سپس سخن از تک‌شاخ و مواردی از این قبیل به‌میان آورد.

زیرساخت مناسب، یونیکورن می‌سازد

ناصر غانم‌زاده، دیگر مشاور کسب‌وکارهای نوپا هم معتقد است: اگر زیرساخت‌ها فراهم شود و توسعه یابد، کشور ما ظرفیت تبدیل شدن استارت‌آپ‌ها به یونیکورن شدن را دارد و می‌توان به بیشتر از ۱۰ تک‌شاخ هم رسید. غانم‌زاده گفت: یونیکورن استارت‌آپی است که دارای 3 ویژگی است؛ اول اینکه هنوز وارد بورس نشده است. دوم اینکه خصوصی است. سوم اینکه دارای ارزش یک میلیارد دلار به نرخ روز است. استارت‌آپی که مانند تپسی وارد بورس شود و بعد عددش از یک میلیارد دلار بالاتر رود، یونیکورن محسوب نمی‌شود. یک تک‌شاخ باید با سرمایه‌گذاری خصوصی واقعی انجام شده باشد و حتی با فروش بخشی از سهام هم، تک‌شاخ شدن استارت‌آپ ممکن نیست. غانم‌زاده با بیان اینکه دولت‌ها نمی‌توانند در ایجاد یونیکورن شدن نقش داشته باشند، افزود: دولت‌ها باید زیرساخت‌ها را فراهم کنند و به‌درستی رگولاتوری انجام دهند. دولت و حاکمیت باید زیرساخت‌های لازم مانند اینترنت پرسرعت بدون قطعی، رگولاتوری، ارتباطات بین‌المللی را فراهم کنند و اگر این فاکتورها در کشور وجود داشته باشند، استارت‌آپ‌هایی که ظرفیت دارند، به خودی خود به یونیکورن تبدیل می‌شوند. این مشاور کسب‌وکارهای نوپا هم اعتقاد دارد، با کنسرسیوم تک‌شاخ ایجاد نمی‌شود. نمی‌توانیم استارت‌آپ‌های رقیب و رقابت را از بازار حذف کرد، چراکه اوضاع بدتر می‌شود، اما اگر تفکر دولتی‌سازی اجرا شود، بله شدنی است و آن هم فقط بزرگ‌سازی است.

عددسازی، تک‌شاخ نمی‌سازد

آرش آرمون، کارشناس فناوری اطلاعات هم اعتقاد دارد تک‌شاخ شدن استارت‌آپ‌ها تعریف مشخصی دارد و آن به این معناست که هر تک‌شاخ باید یک میلیارد دلار ارزش داشته باشد. به‌نظر نمی‌رسد هم‌اکنون در کشور و حتی در منطقه ما (خاورمیانه و شمال افریقا) ، چنین شرکت دانش‌بنیان و استارت‌آپی وجود داشته باشد.
وی افزود: برای تک‌شاخ شدن به حمایت دولتی نیاز نیست. اگر دولت فقط زیرساخت‌ها را فراهم کند، خود استارت‌آپ‌هایی که ظرفیت دارند، به این مرحله می‌رسند. اگر در کشور رونق اقتصادی ایجاد شود، امکان داشتن ۱۰ یونیکورن در کشور عملیاتی است. یونیکورن شدن، برند یک کشور را در جهان تقویت و سرمایه‌گذار را به آن سمت جذب و کارآفرینی و رونق اقتصادی ایجاد می‌کند. آرمون گفت: ادغام راه تک‌شاخ شدن نیست. برخی پیش از این ادغام شده و نتیجه‌ای حاصل نشده است. مانند چنگال و ریحون با هم ادغام شدند،اما در نهایت هردو تعطیل شدند. نت برگ و تخفیفان ادغام شدند و بعد از آن هم، اتفاق عجیب و غریبی با این ادغام نیفتاد.
بیشتر استارت‌آپ‌ها تک‌تک دچار مسائل و مشکلات زیادی هستند و اگر ادغام هم شوند، اوضاع بدتر می‌شود. بازار محدود بوده و بین آنها تقسیم شده و ظرفیت بازار هم بیش از این نیست، پس با ادغام اتفاق خاصی نخواهد افتاد