چند سالی است مد شده هر که می‌خواهد معروف شود، از کیفیت خودرو تولید داخل بد می‌گوید. سال‌هاست هر وزیر صمتی می‌آید، فوری دو سه قول می‌دهد که در رأس آنها افزایش کیفیت خودرو و کاهش قیمت‌هاست. یک عده هم یاد گرفته‌اند تا حرف صنعت خودرو می‌شود، آن را با صنایع دفاعی مقایسه می‌کنند و می‌گویند کشوری که چنین موشک‌هایی می‌سازد، چرا نمی‌تواند خودرو خوب بسازد. این عده به‌طور واضح منظورشان این است که مدیران این صنعت بی‌عرضه هستند. هر کسی هم که روی کار می‌آید، فوری مدیرعامل‌ها را عوض می‌کند تا این صنعت را زیرورو کند. بعد از چند ماهی هم شروع می‌کند به فرافکنی و نهایتا و هزار و یک بهانه می‌آورد که نگذاشتند من کار کنم، وگرنه برنامه‌ها داشتم. البته درباره وزیر جدیدمان کمی زود است، قضاوت کنیم. هر چند وی ادعایی مانند گذشتگان مطرح نکرده و خدا را شکر سعی می‌کند واقعیت‌ها را بگوید. البته او هم در دام صنعت خودرو افتاد و مجبور شد وعده‌هایی بدهد که در رأس آنها تحول صنعت خودرو با تولید خودرو برقی است. خدا آخر و عاقبت او را هم به خیر کند چون استاد دانشگاه و فرهیخته‌ای از نوع مدیران صنعتی است، نه سیاستمداران دولتی و حاکمیتی.

اما واقعا چرا کیفیت خودروهای ما نامطلوب است و همه از آن شاکی هستند؟ آیا واقعا صنعت خودرو ما با صنعت موشک‌سازی قابل‌مقایسه و از آن عقب‌تر است؟ آیا واقعا مشکل ما در عدم‌استفاده از مدیران نظامی و موشکی در صنعت خودرو بوده است؟ قطعا همین الان می‌توان به چند نفر مشخص اشاره کرد که شخصا نظامی یا موشکی بوده‌اند و در این صنعت همه‌کاره هستند. آیا مدیران ما فاسد بوده‌اند؟ در این زمینه هم نمی‌گویم همه سالم بوده‌اند، اما با قاطعیت می‌گویم مشکل هم از آنجا نیست و واقعا با مدیرانی بسیار صدیق و دلسوز روبه‌رو هستیم و بوده‌ایم. پس مشکل کجاست؟

بیاییم از یک جای ساده شروع کنیم. اگر بهترین موتور احتراق داخلی را تولید کنیم، اما یک بنزین بد به‌خورد آن بدهیم. چه می‌شود؟ حتما دو اتفاق مهم می‌افتد. اولا مصرف بنزین بالا می‌رود و دوم اینکه آن موتور زود مستهلک می‌شود. اگر یک خودرو خوب طراحی کنیم، اما در خط تولید مواد اولیه بی‌کیفیت مصرف کنیم، چه می‌شود؟ معلوم است، کیفیت خودرو پایین می‌آید. آیا مدیرعامل ایران خودرو یا سایپا عمدا مواد اولیه نامطلوب مصرف می‌کند؟ قطعا چنین نیست، چراکه اگر چنین خطایی می‌کرد، این همه سازمان نظارتی فوری تشخیص می‌دادند و او را برکنار می‌کردند. اما لحظه‌ای خود را جای آنها بگذارید. اگر دستور برگشت مواد ورودی را بدهد که جایگزینی برای آن ندارد، چه اتفاقی می‌افتد؟ خط می‌خوابد. وقتی خط بخوابد، فوری صدای رسانه‌ها درمی‌آید که فلان شرکت برای بالا رفتن قیمت‌ها، خط را خوابانده است. به فاصله کمتر از نیم ساعت از یکی از شوراها یا سازمان‌های نظارتی بالایی، با وزیر تماس می‌گیرند و می‌گویند اگر تا یک ساعت دیگر، مسئله را حل نکنید، برکنارت ‌کنیم. او هم در جا گوشی را برمی‌دارد و به مدیرعامل بخت‌برگشته زنگ می‌زند و او را توبیخ می‌کند.

اتفاقات مشابه زیاد است. همه می‌دانند چه خبر است و کسی به‌روی خودش نمی‌آورد. واقعیت این است که کیفیت در صنعت خودرو ناشی از حرکت‌های متناسب و همسان و پیشرو در یک زیست‌بوم یا اکوسیستم است و سرمایه‌گذاری شرط اول آن، ثبات رویه و صبر و صرف زمان شرط دوم آن و اقتصادی بودن شرط سوم آن است. البته می‌توان جای شرط اول و سوم را هم جابه‌جا کرد، چراکه وقتی یک فعالیت اقتصادی باشد، سرمایه هم به سمت آن می‌رود و زیست‌بوم شکل می‌گیرد. صنعت خودرو یک صنعت جهانی، زمان‌بر و هزینه‌بر است. ما از حدود ۶ سال قبل تحت شدیدترین تحریم‌های تاریخ قرار گرفتیم و تمام روابط اصولی‌مان با دنیای پیشرفته قطع شد. بعد از مدتی توانستیم با ارتباطات غیرشفاف با شرکت‌های رده دوم و سوم چینی به حیات خود در صنعت خودرو ادامه دهیم. در این میان، هیچ شرکت و کشور خارجی‌ از چشم و ابروی ما خوشش نمی‌آید و هر کسی دنبال منافع خود است. پس در این راه نفت و مس و... را زیر نرخ بازار از ما خریدند و قطعات و مواد را بالای نرخ بازار فروختند. خودبه‌خود تضعیف اقتصاد به همراه آمد و کیفیت هم که اصولا در چنین فضایی قابل‌تضمین نیست. وقتی شما مجبورید منت یک شرکت درجه دو و سه چینی را برای مثلا طراحی خودرو یا تامین فلان ماده شیمیایی بکشید، حرفی برای اعتراض ندارید. این وسط هم یک عبارت پیدا شد و مسئولان برای پاسخگویی به حضرت آقا در زمینه توسعه دانش پایه و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، شروع به برگزاری نمایش‌ها کردند و خیلی باقدرت صحنه نمایش را به‌پیش می‌برند. اما اقتصاد یک واقعیت پویاست و با نمایش نمی‌توان قواعد آن را به هم زد. بدین‌ترتیب واقعیت این است که تا ساختارهای اقتصادی در صنعت خودرو اصلاح نشوند، تا سرمایه جذب این صنعت نشود، تا سرمایه‌گذار به این اطمینان نرسد که سرمایه‌گذاری بلندمدتش جواب می‌دهد و تا امنیت سرمایه‌گذاری تضمین نشود، عملا هیچ کار دانش‌بنیان که چه عرض کنم، هیچ کار واقعی بهبود کیفیتی به نتیجه نمی‌رسد. هر چند پیشرفت‌های مقطعی رخ می‌دهد، اما عمدتا یک اتفاق است و نه یک فرآیند پایدار تضمین‌شده. به‌عبارتی کیفیت پایدار و قابل‌اطمینان حاصل نمی‌شود. تا وقتی هر روز به تعداد خودروسازی در کشور افزوده می‌شود و تا وقتی وکیل مجلس می‌خواهد مشکل را با واردات خودرو نو و از آن بدتر خودرو دست دوم، حل کند، ‌اش همین‌اش است و کاسه همین کاسه.