ضرورت جلوگیری از تلفات آب

آنچه در شرکت ‌ های آب و فاضلاب به ‌ شکل کلی به ‌ عنوان «آب بدون درآمد» مطرح می ‌ شود، دقیق به ‌ معنای تلفات آب نیست، شاید اندکی بیشتر از یک ‌ سوم این آب بدون درآمد را به ‌ عنوان تلفات در نظر بگیریم. «آب بدون درآمد» به تلفات واقعی، تلفات ظاهری و مصارف مجاز بدون درآمد دسته ‌ بندی می ‌ شود، همین ‌ طور که از لفظ آن مشخص است، مصرف آب در این ۳ بخش، درآمدی برای شرکت ‌ های آب و فاضلاب ایجاد نمی ‌ کند. تلفات ظاهری، آبی است که هدر نرفته و آب به ‌ دست مصرف ‌ کننده رسیده، اما به ‌ هردلیلی برای شرکت آب و فاضلاب تامین درآمد نداشته است. علت آن می ‌ تواند به ‌ خاطر مشترکان غیرمجاز باشد که این آب را مصرف کرده ‌ اند، اما شرکت قبضی صادر نکرده و درآمدی هم بابت آن نداشته است، همچنین ممکن است دستگاه و تجهیزات اندازه ‌ گیری شرکت در نقطه ‌ ای که آب را به مشترک تحویل می ‌ دهد، خطا داشته باشد یا به ‌ دلیل خطاهای انسانی حجم کمتری صورت ‌ حساب شده باشد. از طرفی، شرکت آب و فاضلاب یک ‌ سری مصارف مجاز دارد که درآمدی از آن آب حاصل نمی ‌ شود. زمانی که آب وارد تاسیسات می ‌ شود، باید برای انجام فرآیندها از جمله فرآیندهای تصفیه و شست ‌ وشوی تاسیسات، مقداری آب مصرف شود که در نهایت تبدیل به درآمد نمی ‌ شود. مورد بعدی، هدررفت واقعی است؛ این بخش همان آبی است که به ‌ معنای واقعی هدر می ‌ رود و می ‌ تواند دلایل مختلفی داشته باشد. فرآیند تولید و توزیع آب از طریق یک ‌ سری تاسیسات مکانیکی، ابنیه ‌ ای مثل مخازن، خطوط انتقال و شبکه انجام می ‌ شود که تلفات واقعی آب ناشی از ایجاد نشتی در این قسمت ‌ ها است. البته باید یادآور شد از نظر استانداردهای جهانی بخشی از این هدررفت ‌ ها اجتناب ‌ ناپذیر است، به ‌ طور مثال زمانی که در یک کارخانه کالایی تولید می ‌ شود، تمام افرادی که در آنجا مشغول هستند، تلاش می ‌ کنند تلفات و هدررفت منابع را به ‌ صفر برسانند که این امر چندان میسر نیست. شرکت ‌ های آب و فاضلاب نیز به ‌ عنوان تامین ‌ کنندگان آب نمی ‌ توانند تلفات را به ‌ صفر برسانند، اما می ‌ توانند بخش زیادی از این تلفات را کنترل کنند. کنترل این بخش به ‌ معنای جلوگیری از نشت آبی است که از تاسیساتی مثل خطوط انتقال و شبکه، ایستگاه ‌ های پمپاژ و مخازن ایجاد می ‌ شود. این نشتی ‌ ها تلفات آبی است که از چرخه توزیع خارج می ‌ شود و به ‌ دست مصرف ‌ کننده نمی ‌ رسد، گرچه ممکن است، همین آبی هم که تلف می ‌ شود، به سفره ‌ های آب زیرزمینی برگردد. طبق استانداردهای جهانی IWA درباره تلفات آب، نحوه اندازه ‌ گیری و شناسایی محل ‌ های نشت و راه ‌ های جلوگیری از آن مشخص است که در ایران نیز مجموعه وزارت نیرو از این استانداردها بهره می ‌ گیرد. در زمینه کاهش تلفات واقعی آب پیش از هر چیز باید ببینیم کجاها نشت رخ می ‌ دهد و کدام مخزن و خط انتقال است که نشتی دارد، چرا که این نشتی ‌ ها به ‌ چشم دیده نمی ‌ شوند، در واقع این نشتی ‌ ها را باید ابتدا شناسایی و سپس با روش ‌ های فنی مختلف آنها را رفع کنیم. در برخی موارد، باید شبکه ‌ های توزیع، خطوط انتقال، مخازن و تاسیسات را بازسازی کنیم که هرکدام از اینها در عمل از نظر فنی کار بسیار سنگینی است، همچنین از نظر اقتصادی نیز هزینه زیادی برای این هدف نیاز است، به ‌ همین دلیل هم هست که برخی کارشناسان این حوزه ممکن است بگویند که هزینه ‌ های کاهش آب بدون درآمد، مقرون به صرفه نیست. بحث اقلیم تاثیر زیادی بر تلفات واقعی آب ندارد، در واقع این ضعف زیرساخت ‌ ها و مسائل اقتصادی است که باعث می ‌ شود در برخی استان ‌ ها تلفات آب بیشتری داشته باشیم. بسیاری از استان ‌ ها به ‌ تناسب تعرفه ‌ ها پاسخگوی اجرای پروژه ‌ های کاهش هدررفت آب نیستند. برای الگوبرداری از آنچه در کشورهای مختلف دنیا انجام شده، اقداماتی انجام ‌ گرفته و از سمت مجموعه وزارت نیرو تیم ‌ های کاهش هدررفت طی سنوات گذشته به کشور آلمان، ژاپن و... سفر کردند تا بتوانند با الگوهای مختلف آشنایی پیدا کنند، به ‌ طور کلی روش ‌ هایی که استاندارد IWA است، کمابیش در همه جای دنیا پیاده ‌ سازی می ‌ شود، اما نکته مهم، توجه به تفاوت در زیرساخت ‌ ها است. به ‌ طورمثال، درباره تصفیه ‌ خانه یا تاسیساتی که ۵۰ سال عمر دارند و هنوز از آن بهره ‌ برداری می ‌ کنیم، تنها می ‌ توانیم در بهینه ‌ ترین حالت از آنها نگهداری کنیم و نسبت به عملکرد آن کاهش تلفات داشته باشیم، اما زمانی که به کشوری مثل ژاپن نگاه می ‌ کنید، می ‌ بینید که زیرساخت ‌ ها کیفیت بالایی دارند و برای مثال، در بسیاری از موارد از لوله ‌ های استیل استفاده می ‌ شود، به ‌ همین ‌ دلیل الگوبرداری ما هم باید باتوجه به تاسیسات اینجا انجام شود. نباید از این غافل بود که باوجود تلاش ‌ های بسیار زیادی که در برخی حوزه ‌ های کاری مثل نشت ‌ یابی و رفع نشت خطوط انتقال قطور در سطح کشور شده، متاسفانه این فناوری هنوز به ‌ شکل یک فناوری قطعی در کشور وجود ندارد و طی سنوات گذشته مجبور به استفاده از فناوری ‌ های خارج از کشور بودیم، به ‌ همین ‌ ترتیب باتوجه به شرایط، از امکان استفاده از دانش و توان پیمانکاران و تجهیزات خارجی بهره ‌ مند شویم، در واقع اگر ضعف تصمیم ‌ گیری ‌ ها، زیرساخت ‌ ها و کمبود منابع را کنار بگذاریم، مشکلات اجتناب ‌ ناپذیری وجود دارد که مانعی برای تحقق اهداف کاهش هدررفت آب است، اما به ‌ طورجدی می ‌ توان گفت طی سال ‌ های گذشته در کل مجموعه شرکت آب و فاضلاب کشور، تلاش همگان بر این بوده تا به ‌ سمتی حرکت کنیم که کمترین میزان تلفات را داشته باشیم، به ‌ طورمثال در شبکه آب تهران در بسیاری از بخش ‌ های شبکه، مناطق مجزا پیاده ‌ سازی شدند که کنترل تلفات آب را با روش ‌ های مختلف انجام می ‌ دهند.