بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌های انرژی در کشور موجب شده که بسیاری از صنایع در ماه‌های سرد سال با محدودیت جدی در روند تأمین سوخت خود روبرو شوند. در چنین شرایطی برخی صنایع از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده می‌کنند. برخی دیگر نیز ناچار به کاهش ظرفیت تولید خود هستند. محدودیت گاز صنایع در سال جاری از هفته‌های پیش آغازشده است. بسیاری از واحدهای سیمانی کشور از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده می‌کنند، برخی دیگر از صنایع همچون فولادسازان نیز به‌ناچار از میزان تولید خود می‌کاهند.

ناترازی تولید و مصرف گاز به چالشی جدی در سال‌های گذشته بدل شده که عملاً روند فعالیت صنایع را تحت تأثیر منفی قرار داده است. بخش بزرگی از لطمات ناشی از کسری گاز به فعالان بخش معدن و صنایع معدنی تحمیل می‌شود. نبود دورنمای روشن از مسیر توسعه انرژی در کشور بزرگ‌ترین چالشی است که روند فعالیت صنایع را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد. به‌ویژه آنکه پیش‌بینی می‌شود روند ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در سال‌های آتی شدت یابد و محدودیت‌های حوزه انرژی شدت گیرد.

آینده تاریک

بررسی وضعیت مصرف گاز ایران حکایت از آن دارد که مصرف گاز طبیعی فولادسازان کشور روزانه ۴۰ میلیون مترمکعب نیز برآورد می‌شود. با توجه به روند صعودی رشد مصرف گاز در کشور (با فرض سالانه رشد ۵ درصدی) و کاهش فشار مخازن (با فرض کاهش ۲ درصدی فشار)، عملاً گاز طبیعی صنایع انرژی در زمستان ۳ سال آینده صفر خواهد شد. صنعت فولاد و واحدهای تولیدکننده آهن اسفنجی سهم قابل‌توجهی از مصرف گاز را در اختیار دارند.

با رشد مصرف گاز در فصل زمستان، بخش قابل‌توجهی از گاز صنایع باهدف تأمین انرژی در بخش خانگی با محدودیت روبرو می‌شود. واحدهای تولیدکننده آهن اسفنجی نیز به‌شدت تحت تأثیر منفی این شرایط قرار می‌گیرند. این اقدام به رشد ۳۴ درصدی قیمت آهن اسفنجی در بورس کالا به دلیل محدودیت تولید در آذر ۱۴۰۱، منتهی شد.

افت تولید فولاد جدی است

صمتبهادر احرامیان فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در طول سال‌های اخیر روند تأمین انرژی فعالان صنعت فولاد با چالش و محدودیت‌های جدی روبرو شده است. امسال نیز با شروع روزهای سرد سال عملاً این محدودیت‌ها برای صنایع فولادی کشور آغازشده است. در چنین شرایطی بسیاری از تولیدکنندگان در حلقه‌های مختلف زنجیره فولاد ناچار به محدود کردن تولید خود هستند.

وی افزود: ایجاد محدودیت در روند تأمین گاز در واحدهای احیا مستقیم عملاً به‌منزله توقف تولید در این بخش است. کما اینکه در هفته‌های اخیر میزان تولید آهن اسفنجی در کشور به‌شدت محدودشده است.

احرامیان تاکید کرد: محدودیت یادشده از ناترازی میزان تولید و مصرف گاز در کشور نشات می‌گیرد. در طول سال‌های گذشته ظرفیت برداشت از ذخایر گازی کشور متناسب با افزایش جمعیت و همچنین توسعه ظرفیت صنایع، رشد نداشته است. درواقع به سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی آن‌طور که انتظار می‌رفت توجه و دقت نشده است، بر همین اساس نیز در حال حاضر شاهد بروز چنین محدودیت‌هایی هستیم.

وی گفت: محدودیت‌های یادشده از میزان تولید در صنایع مختلف می‌کاهد. این افت تولید به‌منزله کاهش بهره‌وری و هم‌زمان افزایش قیمت تمام‌شده خواهد بود. علاوه بر این لطمات قابل‌توجهی به کوره‌های ذوب و تجهیزات صنایع فولادی کشور تحمیل می‌شود.

این فعال صنعت فولاد در پایان گفت: بخش بزرگی از ظرفیت جذب‌شده به صنایع فولادی کشور در طول دهه‌های اخیر با تشویق دولت و باهدف بهره‌مندی از ذخایر فراوان انرژی کشور و ارزش‌افزایی حداکثری ایجادشده است. دولت مسئول تأمین زیرساخت‌های انرژی در کشور بوده است، بنابراین اصلاح فرآیند تأمین انرژی صنایع ضروری به نظر می‌رسد.

راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت انرژی

با توجه به محدودیت‌هایی که در روند تأمین انرژی کشور به چشم می‌خورد پیشنهاد می‌شود در درجه نخست اقداماتی برای افزایش عرضه گاز در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد. ازجمله این راهکارها می‌توان به تنفیذ قرارداد خرید ۴۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی با ترکمنستان (تهاتر ۱.۵ میلیارد دلار بدهی)، محدود کردن بخشی از صادرات ۴۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی به کشورهای همسایه، افزایش مصرف سوخت‌های مایع برای صنایعی که قابلیت جایگزینی مصرف گاز طبیعی دارند (سیمان / سایر صنایع)، اجاره کشتی پورتابل ترمینال ال‌ان‌جی به‌عنوان ایستگاه تبدیل گاز طبیعی و تزریق به خطوط گاز طبیعی کشور، شفافیت قیمت گاز طبیعی در قالب بورس انرژی (امکان خرید قطعی از طریق رقابت)، سرمایه‌گذاری در بالادست گاز طبیعی و کاهش مقررات ورود بخش خصوصی به این حوزه، توسعه مخازن ذخیره زیرزمینی گاز طبیعی، گسترش LNG در محل واحدهای تولیدی، توسعه خطوط انتقال گاز طبیعی در کشور و رفع گلوگاه‌های انتقال جنوب – شمال، توسعه زغال‌سنگ حرارتی و افزایش انعطاف در مصرف سوخت‌های تولید برق و توسعه انرژی‌های تجدید پذیر در تولید برق اشاره کرد.

در ادامه نیز راهکارهای مدیریت تقاضا گاز پیشنهاد می‌شود که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کاهش مصرف ادارات دولتی، بهبود الگوی توزیع گاز طبیعی صنایع، امکان جایگزینی مصرف گاز طبیعی خانگی با سوخت‌های مایع جایگزین در فصول سرد زمستان، توسعه مشوق‌ها و الگوهای بهینه‌سازی مصرف انرژی خانگی و همچنین تسریع در هوشمند سازی سیستم انرژی اشاره کرد.

سخن پایانی

گاز به‌عنوان سوخت اصلی مصرفی بسیاری از صنایع فولاد، سیمان، پتروشیمی و حتی نیروگاه‌های تولید برق مصرف می‌شود. این سوخت در کشور ما در مصارف خانگی نیز کاربرد گرمایشی دارد. بر همین اساس نیز در ماه‌های سرد سال با مصرف گاز در بخش خانگی، مشکلاتی در مسیر تأمین سوخت صنایع پدید می‌آید. این چالش در صنایع مختلف بسته به میزان مصرف آنها به شکل‌های مختلف بروز می‌یابد و لطماتی را به تولید تحمیل می‌کند. ناترازی تولید و مصرف گاز کشور در سال جاری به‌قدری شدت گرفته که از هفته پیش احتمال بروز محدودیت در تأمین برق صنایع به دلیل کاهش تولید برق توسط نیروگاه‌ها نیز صادرشده است. توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که سوخت ارزان، یکی از مشوق‌های اصلی توسعه صنعتی کشور در سال‌های گذشته بوده است. بسیاری از صنایع پرمصرف در این سال‌ها بر پایه بهره‌مندی از سوخت ارزان احداث‌شده و توسعه‌یافته‌اند. بااین‌وجود، همین سوخت ارزان در طول سال‌های گذشته مانع بهره‌وری کافی مصرف انرژی در صنایع شده است. علاوه بر این، با فروش ارزان انرژی، عملاً شرایط مناسب برای توسعه و بازسازی زیرساخت انرژی در کشور مهیا نشده است. این محدودیت در ادامه گریبان صنعتگران را هم گرفته و فرآیند تولید آنها را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. برای مقابله با شرایط یادشده، اصلاح الگوی مصرف در حوزه‌های گوناگون و ارتقای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی ضروری به نظر می‌رسد.