آیت الله صانعی (زاده مهر ۱۳۱۶ در نیک آباد اصفهان، درگذشت ۲۲ شهریور ۱۳۹۹ قم) از مراجع تقلید شیعه در ایران بود.آیت الله صانعی از ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۴ دادستان کل کشور بود. آیت الله صانعی به‌خاطر فتواها و نگرش نوگرایانه‌اش به‌ویژه در مسائل مربوط به حقوق زنان شهرت خاص دارد و به مرجع تقلید اصلاح‌طلب معروف است. آیت الله صانعی نظراتی مخالف با حاکمیت فعلی جمهوری اسلامی دارد.

خبرداغ: صحبت های همسر سابق مرجانه گلچین نسبت به قتل همسایه اش+عکس

آیت الله یوسف صانعی مرجع تقلید که روز گذشته بر اثر زمین خوردگی و مصدومیت در بیمارستان بستری شده بود صبح امروز درگذشت.

فعالیت‌های سیاسی

آیت‌الله صانعی نقل می‌کند که با شروع مبارزات امام خمینی علیه حکومت شاهنشاهی، در خدمت امام بوده است، با این حال، خود را از حلقه‌های سوم و چهارم مبارزه می‌داند که بیشتر در کارهای علمی مبارزات، سهم داشت.مؤسسه فقه الثقلین که تحقیق و تدوین کتاب‌ها و نظرات آیت‌الله صانعی را انجام می‌دهند، اغلب فعالیت‌های پیش از انقلاب او را فرهنگی و تبلیغی دانسته‌اند؛البته امضای یوسف صانعی بر بیش از ۳۰ اعلامیه رسمی پیش از انقلاب در دفاع از امام خمینی و علیه حکومت پهلوی وجود دارد.او همچنین به مدت کوتاهی در سال ۱۳۵۷ش بازداشت شد.

مسئولیت‌ها

آیت‌الله صانعی پس از انقلاب اسلامی در مسئولیت‌هایی گماشته شد. در اسفند ۱۳۵۸ به فرمان امام خمینی به عنوان یکی از فقهای شورای نگهبان منصوب گردید. او تا دی ماه ۱۳۶۱ در این مسئولیت بود. از دی ماه ۱۳۶۱ش تا تیر ۱۳۶۴ش دادستان کل کشور بود. یوسف صانعی در دوره‌ای از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود.

صانعی نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس خبرگان رهبری بود که بیش از دو میلیون رای آورد] او همچنین در دوره‌ای امام جمعه شهر قم بود. عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و نمایندگی امام خمینی در شورای عالی بازسازی مناطق جنگی از دیگر مسئولیت‌های او بود

حیات حوزوی

یوسف صانعی در سال ۱۳۲۵ش وارد حوزه علمیه اصفهان گردید سپس در سال ۱۳۳۰ش به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد. او در قم به مانند بسیاری از طلاب، مشکلات مالی بسیاری داشت و خود نقل می‌کند که گاهی چند ماه غذای سیر نمی‌خورد.

یوسف صانعی در سال ۱۳۳۵ش دروس سطح را به اتمام رسانید و در امتحانات سطوح عالی، رتبه اول را احراز کرد و مورد تشویق آیت‌الله بروجردی قرار گرفت. او نقل می‌کند که در روز ۱۴ کلاس و مباحثه داشته است

صانعی در درس خارج فقه و اصول، در کلاس اساتید مختلف شرکت کرد، با این حال بیش‌ترین حضور را در درس امام خمینی داشت. او پس از تدریس چند دوره رسائل، مکاسب و کفایه الأصول، در سال ۱۳۵۲ش تدریس درس خارج اصول را شروع کرد و در سال ۱۳۵۴ش در ۳۸ سالگی تدریس درس خارج فقه را نیز آغاز نمود.

یوسف صانعی در ابتدای طلبگی و از روستای خود، منبر رفتن را شروع کرد. او علاوه بر تبلیغ در مناسبت‌های تبلیغی، همچون ماه محرم و ماه رمضان از سال ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۵۸ش در آخر هفته‌ها از قم به تهران رفته و در آنجا سخنرانی می‌کرد.

اساتید

مصطفی اعتمادی، امام موسی صدر، جعفر سبحانی و محمدتقی ستوده از اساتید دروس سطح یوسف صانعی بودند. او در درس خارج فقه و اصول، در کلاس اساتیدی همچون محمد محقق داماد، محمد علی اراکی و عباسعلی شاهرودی شرکت کرد و نیز یک سال در درس آیت‌الله بروجردی حضور یافتبا این حال بیش‌ترین حضور او در درس امام خمینی است.

خبرجنجالی: باز هم همسر ماهچهره خلیلی از غم دوری همسرش نوشت+عکس

همراهی با امام خمینی

صانعی نقل می‌کند که از سال ۱۳۳۴ش تا آخر عمرِ امام خمینی در خدمت امام بوده است. او از سال ۱۳۳۵ش تا زمان تبعید امام خمینی به صورت مستمر در درسش شرکت می‌کردو درس فقه امام خمینی را به صورت کامل و به زبان عربی و بسیاری از درس اصولش را تقریر کرده است[۳۰] او علاوه بر شاگردی، به منزل امام خمینی نیز رفت و آمد داشت و برای چند سال در عیدها و فاطمیه، کار پذیرایی از مهمانان امام را انجام می‌داد.

یوسف صانعی امام خمینی را شخصیت ممتاز تاریخ اسلام معرفی می‌کند که هم فقیه و عارف و هم فیلسوف و مبارز بود.او همچنین امام خمینی را صاحب مقام «فنا فی الله» می‌دانست.

امام خمینی زمانی که صانعی را دادستان کل کشور کرد او را شخصی که مثل یک فرزند بزرگش کرده، معرفی می‌کند. امام خمینی در سخنرانی دیگری صانعی را مردی فاضل و عالم معرفی می‌کند که سال‌ها او را از نزدیک می‌شناسد.

مرجعیت

آیت‌الله صانعی در سال ۱۳۷۲ش رساله عملیه خود را منتشر کرد. با این حال،‌ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در دی ماه سال ۱۳۸۸ش در پاسخ به سؤالی که از مرجعیت آیت‌الله صانعی پرسیده بودند؛ او را فاقد ملاک‌های لازم جهت مرجعیت معرفی کرد؛ ولی برخی مراجع همچون مکارم شیرازی، نوری همدانی و موسوی اردبیلی اعلام کردند که اگر تقلید از آیت‌الله صانعی با عِلم بوده، ادامه تقلید اشکال ندارد.

مبانی فقهی

برخی مبانی فقهی صانعی از این قرار است:

• حاکم بودن اصل عدالت؛ او معتقد است عدالت بر تمام احکام اسلامی جز بر نص متواتر، مقدم است. مسائلی چون تساوی دیه زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان با توجه به این مبنا، اتخاذ شده است.
• صانعی معتقد به کرامت ذاتی تمام انسان‌ها با هر اعتقادی است؛ بنابراین غیبت را نه تنها در مورد شیعه بلکه برای همه حتی غیرمسلمان نیز حرام دانسته است.
• تفاوت و تباین میان کافر و غیرمسلمان؛ صانعی غیرمسلمان را به دو دسته قاصر و مقصر تقسیم می‌کند. از قاصر با عنوان غیر مسلمان یاد می‌کند و مقصر را مصداق کافر می‌داند. براساس این مبنا محدودیت‌های مختلفی که در شرع برای غیرمسلمانان وجود دارد را تنها بر کافران (غیرمسلمانان مقصر) جاری می‌داند. برای نمونه او در مسائلی همچون نجاست و پاکی، ذبح شرعی، ازدواج و... میان کافر و غیرمسلمان تفاوت می‌گذارد.

نظرات فقهی

در سال ۱۳۶۴ش آیت‌الله صانعی از دادستانی کل کشور استعفا داد و یکی از دلایل آن‌را داشتن نظراتی دانست که برخی آن‌ها را شاذ دانسته و در مقابلش مقاومت می‌کنند. برخی نظرات فقهی صانعی، قائلی در تاریخ شیعه نداردو برخی نیز تنها تعداد اندکی از علماء بدان معتقد بوده‌اند؛ از این‌رو برخی محققان این فتواها را فتاوای شاذ دانسته‌اند.و تعدادی از نظرات فقهی او مورد مناقشه و مخالفت بسیار قرار گرفته است در مقابل، برخی محققان آیت‌الله صانعی را پل ارتباطی دنیای مدرن و فقاهت دانسته‌اند که بر اساس منابع اسلامی و با توجه به اقتضائات مدرن فتوا داده استبرخی از نظرات خاص او عبارتند از:

مسائل مرتبط با زنان

صانعی در حوزه مسائل زنان نظرات متفاوتی با نظر مشهور فقها ارائه داده است. از جمله: اگر زن مهریه خود را ببخشد و تقاضای طلاق نماید، بر مرد واجب است او را طلاق دهد.از نظر او با نبود پدر، مادر بر طفل و اموال او ولایت دارد و ولایت او بر ولایت پدربزرگ مقدم است. وی در مرجعیت دینی و قضاوت، مرد بودن را شرط نمی‌داند.

آیت‌الله صانعی، سن بلوغ دختران را سیزده سالگی دانسته و روایت عمار ساباطی،برخی آیات قرآن، قواعدی مانند قاعده رفع قلم و... را به عنوان دلیل ذکر می‌کند؛در حالی‌که فقهای شیعه، بلوغ دختر در نه سالگی را مشهور دانسته‌اند

.

خروج زن از خانه بدون نیاز به اذن شوهر

آیت‌الله صانعی معتقد است خروج زن از منزل برای امور متعارف، نیازی به اذن شوهر ندارد خروج بدون اذن شوهر در صورتی که مخالف شأن خانوادگی مرد باشد یا مزاحم حقوق واجب زوج یا به صورت اعتراض، اشکال دارد. او لزوم اذن در تمام موارد خروج از خانه را منافی سکون، آرامش و مشترک بودن زندگی دانستهو معتقد است قاعده نفی حرج و اذیت نکردن همسر در اینجا حاکم بوده و باید در فتوا آن‌را لحاظ کرد.

برابری قصاص

صانعی معتقد است قصاص مرد و زن تفاوتی با یکدیگر ندارد و مرد را به جهت قتل زن قصاص می‌کنند بدون اینکه دیه‌ای پرداخت گردد.او معتقد است روایات که اصلی‌ترین دلیل نظر مشهور(تفاوت دیه زن و مرد) است و برخی از آن‌ها نیز صحیح‌اند،با قرآن، عقل و روایات دیگر تعارض دارد. صانعی در تعارض روایات مذکور با قرآن متذکر می‌شود که براساس آیات الهی، خداوند عادل است و ظلم نمی‌کند و این حکم با عدالت الهی در تعارض است. این حال، مشهور فقهای شیعه معتقدند تنها در مواردی می‌توان مرد را در برابر زن قصاص کرد که اولیای زن نصف دیه انسان را به مرد پرداخت کنند.

ارث غیر مسلمان از مسلمان

صانعی معتقد است کافری که با وجود علم به حقانیت اسلام، ایمان نمی‌آورد، از مسلمان ارث نمی‌برد. ولی این حکم شامل همه غیرمسلمانان نمی‌شود.او دلیل ادعای خود را چنین مطرح می‌کند که اصل اول، ارث بردن خویشاوندان از یکدیگر است. آنچه استثنا شده خویشاوندان کافر است که از روی عناد و دشمنی کفر می‌ورزند. ایشان معتقد است این حکم کافر به همه غیرمسلمانان سرایت پیدا نمی‌کند. این حکم را برخلاف نظر تمام فقهای شیعه دانسته‌اند.

محرمیت فرزندخوانده

آیت‌الله صانعی در مورد فرزندخوانده معتقد است اگر نتوان از طریق رِضاع (شیردادن) یا ازدواج، محرمیتی میان فرزندخوانده و پدر و مادر ایجاد کرد، حرمت نگاه کردن مرتفع می‌گردد.[۶۱] او دو مقدمه برای این حکم ذکر می‌کند: اول این‌که قبول کسی به عنوان فرزندخواندگی مستحب است. دوم این‌که گفتن این مطلب به فرزند که یتیم بوده و پدر و مادر ندارد، مشکل است. با توجه به این دو مقدمه و براساس قاعده رفع حرج، حکم به محرمیت داده می‌شود.

آثار

کتاب‌هائی مانند رساله توضیح المسائل، استفتائات قضایی در ۲جلد، مجمع المسائل در ۳جلد و... از آثار یوسف صانعی است.بیشتر نظرات وی توسط موسسه فقه الثقلین تدوین و چاپ شده استیکی از آن‌ها مجموعه فقه و زندگی است. این مجموعه حاصل تلاش محققانی است که نظرات و استدلال‌های آیت‌الله صانعی در موضوعات مورد مناقشه فقهی را در یک مجموعه منسجم جمع‌آوری کرده‌اند. این مجموعه تا شماره ۱۵ به چاپ رسیده است. علاوه بر چاپ جداگانه،‌ جلد ۱ تا ۱۰ این کتاب در یک مجلد نیز چاپ شده است.