نقش و اهمیت آب در معدن و صنایع معدنی بر هیچ کسی پوشیده نیست. با توجه به بحران و کم‌آبی که در کشور وجود دارد و همچنین پراکندگی نقاط معدنی در مناطق بیابانی وکم‌آب، فعالان این حوزه تاکید بسیاری بر نقش آب در توسعه صنعت معدنکاری دارند. بنابراین مدیریت منابع و مصرف آب در کشور جزو موضوعات راهبردی و اولویت‌دار به ویژه در اسناد بالادستی محسوب می‌شود. معادن و صنایع معدنی نیز به عنوان یکی از بخش‌های مصرف‌کننده منابع آب نیازمند سیاست‌گذاری و انجام اقدامات نظارتی، اجرایی و تقنینی به منظور رفع چالش‌ها و آسیب‌های ایجاد شده در اثر الگوهای نامناسب مصرف آب و مدیریت پساب است.

ضرورت مدیریت منابع آب

ایران با بارشی معادل یک‌سوم متوسط بارش جهان و یک‌دوم متوسط بارش آسیا در منطقه‌‌ای خشک و کم‌آب قرار دارد، اطلاعات این بخش نشان می‌دهد که متوسط حجم جریانات سطحی حدود ۵۰ درصد میزان بلندمدت آن است که با توجه به الگوهای مصرف آب، میزان بارندگی و نرخ تبخیر و تعرق در کشور، وضعیت نامطلوبی در آینده خواهد داشت. طبق برآوردها، حدود ۸۸ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی، ۹ درصد میزان آب مصرفی کشور در بخش شرب و ۳ درصد در بخش صنعت بوده است. بنابراین بررسی رویکرد توسعه اقتصادی در جهان، حاکی از افزایش تدریجی این سهم با روند توسعه صنعتی است، ضمن اینکه تامین آب برای صنایع و معادنی که معمولا در مناطق دور از منابع آب شکل گرفته‌‌اند، مسئله مدیریت منابع آب در این بخش‌ها را پراهمیت‌‌تر می‌کند.

اهمیت آب برای معدن و صنایع معدنی

رئیس هیات عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران ( ایمیدرو)، خواستار ارائه برنامه‌ای برای ایجاد توازن در تامین آب صنایع معدنی، بازبینی برنامه‌های تامین آب از سواحل جنوبی کشور و تسریع در عملیات اجرایی آن شد.به گزارش روابط عمومی ایمیدرو، محمدرضا موثقی‌نیا در نشست با مدیران شرکت‌های تامین‌کننده آب از سواحل جنوبی (خطوط یک، ۲ و ۳)، تاکید کرد: باید بر اساس نیاز آتی صنایع معدنی؛ برنامه‌های تامین آب از خلیج‌فارس و دریای عمان، نحوه تامین مالی، مشارکت سرمایه‌گذاران و برنامه‌های افزایش سرمایه مورد بازنگری قرار گیرند و طرح‌های به‌روزشده ارائه شود.

بازبینی برنامه‌های تامین آب از سواحل جنوبی

وی با اشاره به حمایت‌های ایمیدرو از طرح‌های انتقال آب به فلات مرکزی (خط یک) و برنامه‌های انتقال آب به استان‌های نوارشرقی و نیز اصفهان، اظهارکرد: تولید تجهیزات با نگاه به ساخت داخل، نرخ و هزینه تمام شده، نرخ فروش و... در خطوط انتقال آب، اهمیت حیاتی دارد.

رئیس هیات عامل ایمیدرو همچنین به موضوع تامین آب خط بردسیر-دره‌آلو استان کرمان اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه کارخانه تغلیظ مس دره‌آلو راه‌اندازی شده، عدم‌النفع کمبود آب برای این کارخانه، رقم قابل‌توجهی است که این امر ضرورت تسریع در تکمیل این طرح را بیش از پیش ضروری می‌کند.

وی افزود: با توجه به طرح‌های توسعه صنعت مس، تامین به‌موقع آب برای این برنامه، اهمیت ویژه‌ای دارد. موثقی‌نیا همچنین با اشاره به اهمیت و اولویت تامین آب برای استان سیستان و بلوچستان، راه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت را با حضور مدیران عامل شرکت‌های انتقال آب مورد بررسی قرار داد.

رئیس هیات عامل ایمیدرو، به موضوع ساخت داخل تجهیزات و استفاده از تجربه خط یک اشاره و تاکید کرد: با بازبینی برنامه‌ها، موانع موجود با همکاری دولت و بخش خصوصی مرتفع شود.

اصلاح الگوی مصرف آب در بخش معدن

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز طی گزارشی به بررسی مدیریت منابع و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش معدن و صنایع معدنی ایران پرداخت. به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفاتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن و مطالعات زیربنایی این مرکز طی گزارشی با عنوان «مدیریت منابع و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش معدن و صنایع معدنی ایران» آورده است: مدیریت منابع و مصرف آب در کشور جزو موضوعات راهبردی و اولویت‌دار به ویژه در اسناد بالادستی محسوب می‌شود. معادن و صنایع معدنی نیز به عنوان یکی از بخش‌های مصرف‌کننده منابع آب نیازمند سیاست‌گذاری و انجام اقدامات نظارتی، اجرایی و تقنینی به منظور رفع چالش‌ها و آسیب‌های ایجاد شده در اثر الگوهای نامناسب مصرف آب و مدیریت پساب است. در این گزارش، ضمن بررسی کیفیت‌و‌کمیت منابع آب در صنایع معدنی دنیا مشخص شده است که از میان فلزات و آلیاژهای آهن، فولاد، طلا، مس، آلومینیوم، محصولات سیمانی و شن و ماسه، بیشترین مصرف آب مربوط به تولید فلز طلا و پس از آن تولید فلز مس است. در مقابل، صنعت شن، ماسه و سیمان کمترین میزان مصرف آب را به خود اختصاص داده‌اند. در بخش دیگر این گزارش، کیفیت‌و‌کمیت منابع آب در معادن و صنایع معدنی کشور بررسی و با استانداردهای جهانی مقایسه شده است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که کارخانه‌های تولید فولاد و گندله‌سازی در کشور نیازمند بازنگری اساسی در زمینه مدیریت منابع آب و اصلاح فرآیندهای مصرف و بازیافت آب هستند.

در مقابل، کارخانه‌های تولید مس در بخش تغلیظ و حل‌سازی تا حد زیادی توانسته‌اند میزان مصرف آب را مدیریت کرده و عملکرد خود را به استانداردهای جهانی نزدیک کنند. درباره فلز طلا، مصرف آب در ایران حدود ۵ برابر مصرف جهانی است و باید به سرعت طرح‌های ویژه‌ای تدوین و اجرا شود. این گزارش می‌افزاید؛‌ به طور کلی ۲ راهکار عمده و اصلی برای مدیریت منابع آب وجود دارد. گزینه اول استفاده از آب شور دریا به جای آب شیرین (شیرین‌سازی آب دریا) و گزینه دوم استفاده از فرآیندهای بازیافت آب در کارخانه‌های صنعتی- معدنی از جمله استفاده از تیکنرهای آبی و فیلتراسیون است که به هر کدام به‌طور کامل در گزارش اشاره شده است. از مهم‌ترین چالش‌های این حوزه می‌توان به عدم اصلاح نرخ آب و نبود برنامه مشخص برای واقعی کردن نرخ آن، فقدان سیاست‌ها و برنامه‌های آمایش سرزمین برای مشخص شدن اولویت‌های بهره‌برداری از منابع آب در معادن و صنایع معدنی، مصرف غیر بهینه آب برای تولید محصولات معدنی و پایین بودن نرخ بهره‌‌وری، فقدان نگرش اقتصادی به آب در کشور، محدودیت منابع مالی برای تامین آب مورد نیاز صنعتی و معدنی، فقدان نظام مدیریت یکپارچه منابع آب، کمبود خدمات و صنایع پشتیبانی بخش آب، عدم خوداتکایی مالی و رشد خصلت‌‌های بنگاهداری اقتصادی در نظام مدیریتی آب، آلودگی منابع آب مصرفی در بخش صنعتی به واسطه انواع پساب‌‌ها و پسماندهای دارای منشأ صنعتی و معدنی، عدم استفاده مجدد از پساب‌‌های گوناگون در بخش معدن و صنایع معدنی، بی‌توجهی به میزان و نوع مصارف آب در صنایع معدنی از دیدگاه اقتصاد آب، کمبود و ناهماهنگی در قوانین، ضوابط و روش‌‌های اجرایی در زمینه‌‌های مرتبط با آب، استفاده از مواد شیمیایی نامناسب و تخلیه آلودگی‌‌های ناشی از آنها در منابع آب، نامناسب شدن کیفیت آب آشامیدنی در اثر تغییرات اکولوژیک و زیست‌محیطی و دفع فاضلاب و زباله‌‌ها و عدم رشد کافی و هماهنگ تجهیزات مرتبط، چالش تامین آب سالم برای روستاییان، ناکافی بودن الگوهای مصرف مناسب آب و کمبود تاسیسات و زیر‌ساخت‌ها برای مقابله با بحران‌‌ها در زمان‌‌های خشکسالی، کمبود امکانات در زمینه سنجش آلاینده‌‌ها در منابع آب، آلودگی رودخانه‌‌ها و منابع آب زیرزمینی به ویژه به دلیل گسترش صنعتی- معدنی غیراصولی روی سفره‌‌های آب و عدم بهره‌گیری از فناوری‌های روز به منظور هوشمندسازی مدیریت منابع آب در بخش معدن و صنایع معدنی کشور اشاره کرد.

سخن پایانی

براساس گزارش‌های منتشر شده برای مدیریت کارآمد منابع و اصلاح الگوی مصرف آب در معادن و صنایع معدنی راهکارهای مختلف فنی و اجرایی، تقنینی، نظارتی و سیاست‌گذاری وجود دارد که می‌توان با توجه به تجربه کشورهای موفق دنیا و بومی‌سازی این روش‌ها، گام مهمی در مدیریت منابع و اصلاح الگوی مصرف آب در حوزه معدن و صنایع معدنی برداشت. نگاه ملی به مسئله آب و ایجاد درک مشترک و هماهنگی میان دستگاه‌ها و نهادهای دخیل در این موضوع، آمایش سرزمین، تدوین برنامه راهبردی مدیریت منابع آب، اصلاح نرخ آب، حمایت از پژوهش‌های دانشگاهی فناورانه و ایجاد ارتباط تنگاتنگ با صنعت، نظارت و پایش مستمر کیفیت‌و‌کمیت مصرف آب در معادن و صنایع معدنی، آموزش و استانداردسازی، انجام اقدامات فنی- مهندسی در محیط معادن و واحدهای فرآوری از جمله راهکارهای عمده مدیریت منابع و اصلاح الگوی مصرف آب در حوزه معدن و صنایع معدنی هستند.