خشکسالی‌های طولانی‌تر، آتش‌سوزی‌های گسترده‌تر، سیل‌های بیشتر و توفان‌های سهمگین‌تر، همه اینها ارمغان شوم گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی است؛ پدیده‌ای که به‌گفته دانشمندان، مقصر اصلی‌اش ما انسان‌ها با قرن‌ها سوزاندن سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای هستیم. اما تغییرات‌اقلیمی تنها به محیط‌زیست آسیب نمی‌زند، بلکه اقتصاد هم از این ناحیه ضربه می‌خورد. در حقیقت، امروز تغییرات اقلیمی بیش از یک نگرانی زیست‌محیطی در نظر گرفته می‌شود و اغلب دانشمندان از آن به‌عنوان بحران سیاره‌ای یاد می‌کنند که علاوه بر سلامت انسان، سبب بروز معضلات اقتصادی زیادی شده است و روزبه‌روز ساختار تجاری جهان را تغییر می‌دهد. در واقع، همان‌طورکه جهان به‌سمت اواسط قرن پیش می‌رود، پیامدهای اقتصادی تغییرات آب‌وهوایی پررنگ‌تر از قبل می‌شود. به‌گفته بسیاری از تحلیلگران، از آنجایی که تغییرات آب‌وهوایی بر تولید اقتصاد جهانی تاثیر می‌گذارد، برای متخصصان کسب‌وکار تبدیل به مولفه‌ای مهم شده است. در واقع، مفاهیم مربوط به تغییرات آب‌وهوایی، بیش از گذشته از سوی فعالان اقتصادی درک می‌شود و براساس آن، دست به استراتژی می‌زنند. گزارش امروز صمت درباره تاثیرات تغییرات اقلیمی بر اقتصاد کشورها است و به اهمیت توجه برندها به محیط‌زیست در فرآیند تولید محصولات‌شان پرداخته است.

تغییرات اقلیمی و اقتصاد ایران

طبق مطالعات انجام‌گرفته در کشورهایی که بارندگی در یک فصل متمرکز شده یا مشکل تغییر اقلیم وجود دارد، فرآیند توسعه اقتصادی با تاخیر صورت می‌گیرد. برخی از مطالعات، ارتباط متغیرهای اقلیمی را با سطح درآمد بررسی کردند و فهمیدند که افزایش دما نه‌تنها موجب کاهش سطح تولید، بلکه باعث کاهش رشد اقتصادی در کشورهای فقیر می‌شود. این تاثیر خود را در کاهش تولید کشاورزی و صنعتی و همچنین بی‌ثباتی سیاسی نشان می‌دهد. در ایران هم تغییر اقلیم از طریق کاهش بارندگی، عرضه و صادرات محصولات کشاورزی را کاهش می‌دهد و آثار و پیامدهای آن، موجب تخریب اکوسیستم از طریق پدیده‌هایی مانند سیل، خشکسالی، فرسایش انقراض گونه‌ها و همچنین مرگ‌ومیر بر اثر وضعیت نامناسب آب و هوا می‌شود که این رخدادها به‌نوبه خود بر رشد اقتصادی آسیب وارد می‌کند. همچنین، تخصیص منابع محدود برای کاهش آثار منفی گرم شدن زمین، موجب کاهش منابع لازم برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فیزیکی تحقیق، توسعه و همچنین سرمایه انسانی می‌شود.

تاثیر تغییر اقلیم بر اقتصاد جهانی

گزارش‌ها حاکی از آن است که تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند تا سال ۲۰۵۰ تا ۱۰درصد از تولید اقتصادی جهانی را به‌همراه داشته باشد که حدود ۲۳ تریلیون دلار به بنگاه‌های اقتصادی ضرر می‌رساند. به‌نقل از thebossmagazine این کاهش عظیم در ثروت جهانی احتمالا ناشی از عواملی مانند کاهش بازده محصولات کشاورزی، گسترش بیماری و بالا آمدن سطح آب دریاها خواهد بود که هر عنصر یک تهدید متمایز برای ثبات و رشد کسب‌وکار در سراسر جهان است.

 بی‌شک اختلالات مرتبط با آب‌وهوا می‌تواند به‌طورجدی زنجیره تامین و عملیات کلی کسب‌وکار را مختل کند. به‌عنوان‌مثال، رویدادهای شدید آب‌وهوایی ممکن است منجر به تاخیر در تولید و نرخ نهایی شوند که در رفتار مصرف‌کننده نیز تاثیر می‌گذارند. گفتنی است، تاثیر اقتصادی تغییرات آب‌وهوایی نیز در بخش‌های مختلف متفاوت است. به‌گفته اقلیم‌شناسان، کاهش محصولات کشاورزی به‌دلیل تغییر الگوهای آب‌وهوایی و افزایش آفات و بیماری‌ها، موجب بروز چالش‌های عدیده‌ای در کشاورزی می‌شود. همچنین صنعت املاک و مستغلات به‌دلیل بالا آمدن سطح دریاها با تهدید به‌خطرافتادن املاک ساحلی مواجه است. همچنین، صنعت بیمه مدل‌های قیمت‌گذاری خود را طبق نمودهای تغییرات اقلیمی نظیر خطرات ناشی از امواج گرما، آتش‌سوزی‌های جنگلی، خشکسالی و بارش‌های سیل‌آسا تغییر می‌دهد.

پاسخ جامعه جهانی تجارت

باتوجه به شواهد فزاینده تاثیرات اقتصادی بالقوه تغییرات آب‌وهوایی، فعالان اقتصادی در سراسر جهان در تلاش هستند که استراتژی‌های خود را با این تغییرات همسو کنند. آنها در حال اصلاح مدل‌های کسب‌وکار خود، بکارگیری شیوه‌های پایدار و تغییر ساختارهای قیمت‌گذاری در پاسخ به بحران آب‌وهوا هستند. برای مثال، شرکت‌های بزرگ بیمه، سرمایه‌های بیشتری را به‌سمت کسب‌وکارها سوق می‌دهند که متعهد به پایداری زیست‌محیطی هستند. هدف آنها ایجاد آینده‌ای سبز است.علاوه بر این، کسب‌وکارها از نوآوری‌های فناوری برای مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی و افزایش کارآیی استفاده می‌کنند. نمونه بارز آن، استفاده از لامپ‌های LED است که ۷۵درصد انرژی کمتر نسبت به لامپ‌های رشته‌ای صرف می‌کند و ردپای کربن کمرنگ‌تری بر جای می‌گذارد.

پاسخ استراتژیک برای رهبران کسب‌‎وکار

رهبران کسب‌وکار با ارزیابی مجدد استراتژی‌های مربوط به مدیریت ریسک، تلاش می‌کنند شرکت‌های‌شان با تاثیرات تغییرات آب‌وهوایی سازگار شوند. کاهش ردپای کربن تولید محصولات، شامل محاسبه اختلالات مرتبط با آب‌وهوا در زنجیره تامین، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پایدار برای کاهش ردپای کربن و تغییر مدل‌های تجاری؛ از اهداف این شرکت‌ها است.به‌عنوان‌مثال، مشاغل کشاورزی با چالش‌های فزاینده‌ای مانند کمبود آب، الگوهای نوسان آب‌وهوا و تخریب خاک مواجهند. یک کشاورزی پایدار و سازگار با تغییر اقلیم می‌تواند شامل اتخاذ فناوری‌های کشاورزی دقیق با استفاده از گونه‌های محصول مقاوم در برابر خشکی و سیستم‌های آبیاری کارآمد باشد. این شیوه‌ها می‌توانند تاثیرات زیست‌محیطی را کاهش دهند و درعین‌‎حال، کسب‌وکار کشاورزی را با تغییرات آب‌وهوایی سازگارتر و در درازمدت در هزینه‌ها صرفه‌جویی شود. علاوه بر این، کسب‌وکارها می‌توانند استراتژی‌های خود را با مشوق‌های دولتی برای کاهش تغییرات آب‌وهوایی هماهنگ کنند. به‌عنوان‌مثال، شرکت‌ها می‌توانند از اعتبارات مالیاتی ارائه‌شده برای سرمایه‌گذاری در انرژی پاک استفاده و پس‌اندازهای بالقوه و کارآیی عملیاتی را فراهم کنند.

سباستین آسودو در پژوهشی با عنوان (تاثیرات شوک‌های آب‌وهوایی بر فعالیت‌های اقتصادی) به این امر معتقد است که کشورهای گرمسیر، اقلیم شکننده‌ای دارند و بیشترین آسیب را از افزایش دما می‌بینند، اما همچنین می‌توانیم نشان دهیم که خسارت‌های کلی بزرگ و طولانی‌مدت ناشی از کاهش انباشت سرمایه، کاهش بهره‌وری نیروی کار در بخش‌های در معرض گرما، سلامت ضعیف‌تر انسان و تولید پایین کشاورزی و صنعتی است. براساس این پژوهش، ایران در منطقه خاورمیانه؛ منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان، واقع شده، بنابراین با بحران آب مواجه است و از تغییر اقلیم و پیامدهای آن مصون نخواهد بود.

تغییر اقلیم، بهانه‌ای برای سود بیشتر

حساسیت موضوع تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، موجب توجه برخی برندها و شرکت‌های کالامحور شده است و آنها برنامه کمرنگ‌تر کردن رد پای کربن را در فرآیند تولید محصولات‌شان در دستور کار خود قرار دادند. بسیاری از آنها با عمومی‌سازی سیاهه انتشار خود، در تلاش برای جذب آن دسته از مشتریانی هستند که توجه به محیط‌زیست در فرآیند تولید کالای مصرفی‌شان از اهمیت زیادی برخوردار است. در طول زمان، این فرآیند یعنی توجه به میزان آلایندگی در تولید کالاها تبدیل به یک مولفه اساسی در برندها شد و تاثیر زیادی بر اقتصاد آنها داشت. سوگل جوانبخش، کارشناس حوزه مد در گفت‌وگو با صمت درباره نقش مهم تغییرات اقلیمی بر اقتصاد برندها می‌گوید؛ در سال‌های اخیر به‌دلیل تشدید انتشار آلایندگی‌ها در جو زمین، آگاهی مردم نسبت به محیط‌زیست بیشتر و این باعث شده است که آحاد زیادی از جوامع، خواهان استفاده از محصولاتی باشند که ردپای کربن کمرنگ‌تری برجای گذاشته و میزان آلایندگی کمتری را به جو زمین وارد کرده‌اند. به این ترتیب، شرکت‌های بزرگ صنعت مد و لباس هم که یکی از آلوده‌کننده‌ترین صنایع در جهان به‌حساب می‌آیند، به این فکر افتادند که به اقناع مشتریان در بحث حفاظت از محیط‌زیست و کاهش آثار تغییرات اقلیمی بپردازند و بسیاری از شرکت‌ها به‌دنبال روش‌هایی از بازاریابی رفتند که در نهایت مشتریان را مجاب می‌کرد که کالای موردنظر آسیبی به محیط‌زیست وارد نکرده است.

حال بماند که چقدر از تعهدات شرکت‌ها به واقعیت می‌پیوندد. در واقع، بسیاری از مشتریان نمی‌دانستند که چنین روندهایی تنها برای تبلیغات است و واقعیت ندارد. بی‌شک تغییری در شیوه تولید بسیاری از برندها اتفاق نیفتاده است. جوانبخش در این‌باره می‌گوید که تحقیقات نشان داده است که ۶۶ درصد مصرف‌کنندگان در سطح دنیا حاضر هستند، بابت کالایی که در فرآیند تولیدش، آسیب کمتری به منابع‌طبیعی وارد شده و ردپای کمتری داشته است، پول بیشتری بپردازند، اما به هر حال، باز هم صاحبان برندها از این احساسات سوءاستفاده کرده و این تبلیغات بیشتر در حد حرف باقی مانده است. در حقیقت، کم پیش می‌آید که به تعهدات خود در تبلیغات وفادار باشند.البته ناگفته نماند که هستند برندهای بزرگی که در دنیا تاحدی در این حوزه شفاف‌سازی کردند و گام‌های مهمی را برداشتند. گفتنی است، رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و کاهش ردپای کربن در تمام حوزه‌های تولیدی از جمله صنایع لوازم الکترونیک و لوازم‌خانگی و حتی لوازم‌بهداشتی مشاهده می‌شود.

در نهایت تصمیم با شماست

جوانبخش در ادامه بااشاره به شناسایی محصولات دوستدار محیط‌زیست می‌گوید، چند شاخصه مهم در شناخت محصولات دوستدار محیط‌زیست وجود دارد که موجب پویاتر شدن اقتصاد برندها است. در گام نخست، خریداران می‌توانند با نگاهی به وب‌سایت شرکت‌ها پی به فرآیند تولید ببرند و درباره معیارهای زیست‌محیطی که تولیدکنندگان در تولید شفاف‌سازی کرده‌اند، بدانند. در واقع، می‌توانند به هر موضوعی درباره تهیه مواد اولیه تا فرآیندهایی که منجر به تولید محصول نهایی شده است، در وب‌سایت‌های برندهای بزرگ پی ببرند و به‌درستی تصمیم بگیرند.

به‌گفته وی، دومین راهکار این است که به‌دنبال شواهد دقیق علمی باشند. در واقع، از نظر کارشناسان بهره بگیرند و بیشتر درباره کالاهای دوستدار محیط‌زیست جست‌وجو کنند. برای مثال، آنها می‌توانند گزارش‌هایی را از هر برندی که منتشر شده است، پیدا کنند و بخوانند، چراکه اغلب این گزارش‌ها از سوی شخص سوم نوشته می‌شود و صداقت بیشتری دارد.منظور از گزارش‌های سوم شخص، همان نظرسنجی‌های عمومی است که شرکت‌ها بعد از فروش کالا از مخاطبان‌شان می‌خواهند طی مراحلی در آنها شرکت کنند. باتوجه به این گزارش‌ها، افراد می‌توانند با رجوع به آنها بفهمند که چه برندی یا چه شرکت بزرگی، چه میزان به محیط‌زیست اهمیت می‌دهد و ردپای کربن آن چقدر است؟ برای مثال، در وب‌سایتی به نام گود آن یو «good on you» افراد می‌توانند با جست‌وجوی هر برند در آن، اطلاعاتی را که می‌خواهند، کسب کنند.

این کارشناس حوزه مد می‌گوید، اینکه مشتریان درباره برندهایی که خریداری می‌کنند، اطلاعات کافی به‌دست آورند، یک روش مهم است. در واقع، همه مردم باید بدانند که پول‌شان صرف خرید چه کالایی می‌شود و آن کالا چقدر برای محیط‌زیست‌شان هزینه‌ساز و ضرربار بوده است. این یکی از حقوق مشتریان در بحث خرید کالاها است. یک روش دیگر هم این است که افراد باید گواهینامه‌های برندها را بررسی کنند و بدانند که شرکت‌ها چه گواهینامه‌هایی، در چه زمینه‌هایی دریافت کرده‌اند. حتی مشتریان می‌توانند با مسئولان روابط‌عمومی در شرکت‌های بزرگ و کوچک ارتباط برقرار کنند و سوالات خود را در بحث محیط‌زیست از آنها بپرسند.

سخن پایانی

موسسه تحقیقاتی سوئیس، تخمین زده است که اگر دمای زمین تا سال ۲۰۵۰ به‌طورمتوسط ۳.۲ درجه سلسیوس (نسبت به پیش از انقلاب صنعتی) افزایش پیدا کند، حدود ۱۸درصد از تولید ناخالص داخلی جهان از بین می‌رود. به‌گفته پژوهشگران، حتی در این شرایط هم گرمایش زمین، تولید ناخالص داخلی کشورهای خاورمیانه، آسیا و افریقا را به‌طورمتوسط حدود ۱۴ درصد کم می‌کند، در صورتی که میزان ضربه به اقتصاد کشورهای اروپایی و امریکای‌شمالی حدود ۷ درصد برآورد شده است. همان‌طور که تغییرات اقلیمی آینده، اقتصاد جهان را تهدید می‌کند، تلاش برای حرکت به‌سوی انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه پایدار، فرصت‌های اقتصادی کم‌نظیری را هم پدید می‌آورد.