غبار تحریم‌های بانکی بر تعاملات زیست‌محیطی
بی‌شک میزبانی کنوانسیون‌ها و کنفرانس‌های محیط‌زیستی، می‌تواند به‌عنوان راهکاری مهم در جلب‌توجه جامعه جهانی به معضلات زیست‌محیطی کشورها باشد.
جدیدترین رویداد محیط‌زیستی کشورمان، برگزاری اجلاس بین‌المللی مقابله با توفان‌های ماسه و گردوغبار در تهران به‌میزبانی سازمان محیط‌زیست به مدت ۲ روز بود. محمد سلاجقه، رئیس این سازمان هدف از برگزاری این اجلاس را آگاه‌سازی سازمان ملل متحد به وظایف خود در قبال معضلات زیست‌محیطی ایران و منطقه خاورمیانه در بحث گردوغبار دانست. وی گفت: متاسفانه هر وقت با سازمان ملل بحث همکاری به‌میان می‌آید، به تحریم‌ها اشاره می‌شود و این کار را برای ما سخت می‌کند. برخی کارشناسان معتقدند، با اینکه همکاری‌های بین‌المللی نقش مهمی در حل معضلات مربوط به ورود گردوغبار به کشور دارد؛ اما نباید از نقش و تاثیر کشورها در ایجاد منشأ گردوغبارها غافل شد. متاسفانه به‌دلیل خشک شدن تالاب‌ها، روزبه‌روز به تعداد کانون‌های گردوغبار در کشور افزوده می‌شود و چند سالی می‌شود که همسایگان شرقی ما دل خوشی از افزایش میزان گردوغبار که از ایران وارد کشورهای‌شان می‌شود، ندارند. حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا همکاری با کشورهایی نظیر عراق، کنگو، ژاپن و دیگر کشورهای شرکت‌کننده در این اجلاس راهگشای حل معضلات گردوغبار در ایران خواهد بود؟ صمت در پاسخگویی به این پرسش در گفت‌وگو با کارشناسان به میزان همکاری‌های بین‌المللی ایران در حل معضلات زیست‌محیطی پرداخته است.
نباید زمان را از دست بدهیم
تهران؛ سالن اجلاس سران:
«مسئولیت مبارزه با تغییرات اقلیمی و توفان‌های گردوغبار جمعی است و همه باید به تعهدات زیست‌محیطی‌مان عمل کنیم.» این بخشی از سخنان اوا بازایبا، وزیر محیط‌زیست جمهوری دموکراتیک کنگو در دومین روز اجلاس بین‌المللی مقابله با توفان‌های ماسه و گردوغبار بود.
وزیر محیط‌زیست جمهوری دموکراتیک کنگو تاکید کرد: مسئولیت مبارزه با تغییرات اقلیمی و توفان‌های گردوغبار جمعی است و همه باید به تعهدات زیست‌محیطی‌مان عمل کنیم. نباید بگذاریم زمان را از دست بدهیم، چون میزان خسارت‌های ناشی از این موضوع بسیار افزایش می‌یابد.
به‌گفته اوا بازایبا، اراده سیاسی در جهان برای مقابله با تغییرات اقلیمی و توفان‌های گردوغبار لازم است و همه باید علیه این تغییرات گام‌های موثری برداریم، همچنین راه‌اندازی صندوق مشترک در این زمینه بسیار حائزاهمیت است.
همکاری با ایران برای‌ما مهم است
تهران؛ سالن اجلاس سران:
آیکاوا کازوتوشی، سفیر ژاپن در ایران در این اجلاس با تاکید بر اینکه از اقدامات ایران در حوزه محیط‌زیست از جمله مقابله با توفان‌های گردوغبار حمایت می‌کنیم، گفت: برگزاری اجلاس مقابله با گردوغبار، نتایج موثری را به‌همراه‌خواهد داشت. وی در ادامه اظهار کرد: همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای مقابله با توفان‌های گردوغبار بسیار حائز اهمیت و مشارکت فعال بسیاری از کشورها در اجلاس امروز هم موید همین مطلب است. سفیر ژاپن در ایران افزود: متاسفانه امسال شاهد توفان‌های بی‌شماری در شرق دور بوده‌ایم. برنامه کنترل گردوغبار در ژاپن از سال ۲۰۰۲ آغاز شده است و ما برنامه‌هایی با کشورهایی همچون چین، کره و مغولستان داشته‌ایم. همچنین ۳ برنامه عمل با کره و چین امضا کرده‌ایم و درحال‌حاضر هم انجام برنامه‌های مشترک با کشورهایی از جمله ایران برای‌مان بسیار حائزاهمیت است. کازوتوشی با تاکید بر اینکه از اقدامات ایران در زمینه مقابله با توفان‌های گردوغبار حمایت می‌کنیم، گفت: در سال ۲۰۱۴ نیز تفاهمنامه میان جمهوری اسلامی ایران و محیط‌زیست ژاپن منعقد شد و ما به‌دنبال برگزاری کارگاه‌ها و جلسات فنی مشترک بوده‌ایم.
ایران، یکی از اصلی‌ترین منابع ریزگردها است
ابوعلی گلزاری، استاد دانشگاه و کارشناس محیط‌زیست، بااشاره به اینکه ایران خود به‌عنوان یکی از متهمان اصلی انتشار گردوغبار در منطقه شناخته می‌شود، در گفت‌وگو با صمت گفت: نکته مهم بعدی این است که وقتی ایران یکی از متهمان اصلی تولید ریزگرد در منطقه است، چگونه می‌توان با کشورهای دیگر از همکاری حرف زد؟ چندسالی می‌شود که منشأ تولید ریزگردها در ایران تالاب‌هایی است که روزبه‌روز خشک می‌شوند و امروز به‌عنوان کانون گردوغبار به‌حساب می‌آیند.
وی در ادامه بااشاره به اینکه ایران یکی از متهمان اصلی ایجاد منشأ گردوغبار در منطقه است، گفت: متاسفانه تاکنون یک تجربه مشخص و موفق حذف منشأ ریزگرد در کشور نداشته‌ایم و حتی امروز باوجود برگزاری چنین اجلاس‌هایی در کشور، الگوی مشخصی هم برای کاهش میزان گردوغبار ناشی از داخل کشور نداریم. باتوجه به تصمیمات غلط دولت‌ها در کشور نظیر احداث سد در مسیر رودخانه‌ها، تالاب‌های مهم کشور در حال خشک شدن هستند و چند سالی می‌شود که منشأ تولید ریزگردها در ایران افزایش یافته است، به‌گونه‌ای که هم به کشور خودمان آسیب زده‌ایم و هم کشورهایی نظیر هند و پاکستان گلایه‌های زیادی از ورود گردوغبارهایی دارند که از ایران وارد کشورشان می‌شود.
کارنامه درخشانی نداریم
گلزاری در ادامه فقدان زیرساخت‌های لازم و مشکلات ایران در تبادلات مالی را سد راه اصلی تحقق همکاری‌های بین‌المللی در حل معضلات زیست‌محیطی دانست. وی گفت: ایران کارنامه درخشانی در عمل به مفاد منعقدشده در کنوانسیون‌ها ندارد، چراکه به‌دلیل شرایط تحریم و عدم‌تبادلات پولی نهادها و سازمان‌های مرتبط نظیر وزارت صمت و سازمان حفاظت از محیط‌زیست امکان همکاری همه‌جانبه با کشورها در راستای حل معضلات محیط‌زیستی را ندارند. وی افزود: همکاری‌های بین‌المللی زمانی به‌ثمر می‌نشیند که زیرساخت کافی و هماهنگی بین‌سازمانی در کشور وجود داشته باشد. تا زمانی که وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها پذیرنده تبادلات مالی نباشند، برگزاری اجلاس‌های بین‌المللی تنها در حد حرف باقی می‌ماند.
این استاد دانشگاه بااشاره به مثالی در این‌باره گفت: چند سال پیش، در پی کنوانسیون مینا ماتا که مربوط به مدیریت پسماندهای جیوه بود، ایران موفق به دریافت کمک‌هزینه از دولت ژاپن برای حذف جیوه از تولیدات صنعتی و کارخانه‌ای شد.
به‌گفته وی، از زمانی که مردم ژاپن صدمات متعددی از ورود جیوه به سیستم‌های آبرسانی دیدند و شمار زیادی از مردم این کشور مسموم شدند؛ آنها کاربرد فلز جیوه را در تمام اقلام صنعتی ممنوع کردند. در همین راستا، با هدف پیشگیری از مسمومیت مردم جهان با فلز جیوه، سازکار برگزاری کنوانسیونی موسوم به مینا ماتا را دادند. در این کنوانسیون، کشورها می‌توانند با ارائه یک پیشنهادیه که شامل مراحل حذف جیوه از اقلام صنعتی می‌شد، در صورت تایید داوران، از حمایت مالی ژاپن برای عملیاتی کردن این جریان برخوردار شوند. در واقع هر ساله یک کشور صلاحیت حمایت مالی ژاپن برای حذف این فلز در تولیدات خود را پیدا می‌کند.
گلزاری ادامه داد: خوشبختانه ۲ سال گذشته پیشنهادیه‌ای که از سوی ایران به این کنوانسیون ارسال شده بود، تایید و در قالب یک پروژه ۲۳۰هزار دلاری موفق به دریافت کمک‌هزینه شد. پس از آن، قرار بود با همکاری وزارت صمت ساخت لامپ‌های جیوه در ایران متوقف و به‌جای آن، از لامپ‌هایی استفاده شود که جیوه در ساخت آن به کار برده نشده است. با اینکه ژاپن حامی مالی این پروژه در ایران شد، اما به‌دلیل تحریم‌های بانکی هنوز موفق به دریافت پول از ژاپنی‌ها و اجرای این پروژه نشده‌ایم.
سهم کانون‌های داخلی و خارجی
علی درویشی، مشاور ملی توفان‌های گردوغبار فائو در گفت‌وگو با صمت، تاثیر و نقش کانون‌های گردوغبار خارجی را در ایران کم ندانست و گفت: گردوغبارهایی که جنوب‌غرب ایران را متاثر می‌کند، بیشتر ناشی از دریاچه‌های خشکیده، زمین‌های کشاورزی رهاشده در کشور عراق و تالاب‌های خشکیده این کشور است که استان‌های خوزستان و ایلام و در صورت تشدید این پدیده، لرستان را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. علاوه بر آن، در جنوب کشور، کانون‌های گردوغباری وجود دارند که شهرهای جنوبی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند، اما سنگینی وزنه گردوغبار در استان‌های جنوب‌غربی و غربی بر دوش کانون‌های خارجی است که از کشور عراق و سوریه برمی‌خیزند، اما وضعیت در جنوب‌شرق کشور فرق می‌کند، چراکه عمده کانون‌های مولد گردوغبار در خراسان‌جنوبی، کرمان، هرمزگان و سیستان‌وبلوچستان قرار دارند. برای مثال، باتلاق جازموریان امروزه تبدیل به کانون گردوغبار شده، در نتیجه بیش از ۸۰ درصد منشأ گردوغبار جنوب‌شرق کشور، داخلی است.
تفاوت کانون‌های شرقی و غربی
مشاور ملی توفان‌های گردوغبار فائو بااشاره به تاثیر کانون‌های داخلی در افزایش غبارهای محلی نیز گفت: گردوغبارهای محلی که در داخل ایران قرار دارند و شهرهایی مانند تهران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند، ناشی از کانون‌های اطراف تهران هستند که دشت‌های آبیک تا بوئین‌زهرا را تشکیل می‌دهند. دریاچه ارومیه هنوز ظرفیت گردوغبار را ندارد، مگر آنکه با افزایش گرما و افزونی شدت باد، تبدیل به کانون گردوغبار شود که اگر این اتفاق بیفتد، تبریز و شهرهای شرقی دریاچه را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
زمین‌های کشاورزی، کانون‌های آینده گردوغبار
وی گفت: پدیده گردوغبار بسته به کانون انتشار آن به ۵ نوع تقسیم‌بندی می‌شود؛ یکی از کانون‌های آن زمین‌های رهاشده کشاورزی هستند که در اثر کشت غیرپایدار تبدیل به کانون گردوغبار شده‌اند. در واقع، کشاورزی غیرپایدار موجب تخریب زمین و از بین رفتن خاصیت حاصلخیزی خاک می‌شود که در نهایت کشاورز زمین را ترک می‌کند، چراکه خالی از بهره اقتصادی است. بنابراین، یکی از کانون‌های محلی گردوغبار، زمین‌های کشاورزی هستند که آلاینده‌های خطرناک کشاورزی اعم از کودها و سموم شیمیایی را با خود حمل می‌کنند.
نوع دوم گردوغبار مربوط به کانون‌هایی است که در اثر خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های کوچک تبدیل به بسترهای مستعد بروز پدیده گردوغبار شده‌اند. همچنین، خشکی رودخانه‌های فصلی هم یکی دیگر از کانون‌های مستعد گردوغبار شناخته می‌شود. همچنین مراتعی که در اثر چرای بی‌رویه دام، خشکسالی، کم‌آبی و فشار جمعیت خالی از پوشش گیاهی شده‌اند، به‌عنوان کانون گردوغبار شناخته می‌شوند. معمولا این مراتع در مناطق خشک و بیابانی تغییر کاربری می‌دهند.
جمعیت کمتر، محیط‌زیست بهتر
وی در ادامه بااشاره به نقش افزایش جمعیت منطقه خاورمیانه در افزایش میزان گردوغبار گفت: بی‌شک اثر تخریب سرزمینی و پدیده گردوغبار، در گام نخست سلامت مردم را نشانه گرفته است و منجر به افزایش بیماری‌های تنفسی می‌شود. یکی از عوامل تشدیدکننده پدیده گردوغبار افزایش جمعیت است که با سیر صعودی آن توان اکولوژیکی مناطق کاهش می‌یابد. در واقع، هرچقدر جمعیت منطقه افزایش پیدا کند، مصرف بالاتر می‌رود. در شرایط فعلی توان اکولوژیکی سرزمینی ایران و آب‌های قابل‌دسترس، توانایی پوشش جمعیت فعلی را نیز ندارند، مگر آنکه تغییرات اقلیمی متوقف شوند و الگوهای بارش طبق دهه گذشته اتفاق بیفتند؛ فرآیندی که به‌گفته بسیاری از پژوهشگران غیرممکن به‌نظر می‌رسد.
سخن پایانی
ایجاد صندوق‌های مالی مشترک در جریان کنوانسیون‌ها می‌تواند کشورها را به اهداف مشخص و معینی برساند. در حقیقت، با ایجاد صندوق‌های مالی مشترک می‌توان پروژه‌های مشترکی را در راستای منافع گروهی کشورها تشخیص داد؛ به‌گونه‌ای که منافع این نوع از نشست‌ها می‌تواند متوجه کل منطقه شود. اما اگر کمی واقع‌بین باشیم، بهتر است ابتدا فکری به حال منشأهای گردوغبار در داخل کنیم و به حل این بحران در داخل کشور بپردازیم.
